„Ik heb alleen maar goede herinneringen"
Gradus van den Hengel stopt na 25 jaar als voorzitter Oranjevereniging
,,Ik hoef me echt niet te vervelen, want als er een klusje is bij de vereniging komen ze vanzelf wel naar mij toe".
De Til is een stuk van mijn leven geworden".
plaatselijk nieuws
door
Gerard Trebert
WOENSDAG 17 JANUARI 1990
Gradus van den Hengel
goud, die hem veertien jaar later
werd verleend. Onderscheidin
gen, die hem ten deel vielen op
grond van zijn talloze verdiensten
voor zijn vele bestuurlijke aktivi-
teiten, maar tevens vanzelfspre
kend voor die voor de Leusdense
Oranjevereniging.
De laatste is meer dan een halve
eeuw oud. Zij werd in 1936 opge
richt toen prinses Juliana zich ver
loofde met prins Bernhard. Alle
plaatselijke verenigingen sloten
zich aan bij de nieuwe club.
Van den Hengel: „Ik was zelf een
jongen van een jaar of zeventien,
maar kan mij alles nog goed herin
neren. Er werd een optocht gehou
den en iedereen liep mee met de
muziekvereniging Lisiduna voor
op. We gingen van Hamersveld
naar Leusbroek en terug; zijwegen
waren er toen nog niet. Het ging er
natuurlijk allemaal enorm gemoe
delijk aan toe en zo bleef het ook in
de daarop volgende jaren".
Hoogtepunt van de aktiviteiten
van de nog jonge Oranjevereniging
was uiteraard de viering van Konin-
sjezen, nngnjderijen van boeren
met hun paarden en volksspelen.
Het jaarlijkse feest werd om en om
gevierd in Hamersveld en Leus
broek: achter de boerderij Roozen-
daal van de familie Van den Hen
gel, waar zich nu de Eurowoningen
bevinden of bij de boerderij Ak
kerhoeve van de familie Herder,
waar nu 't Erf is en het andere jaar
bij de boerderij Middelbroek van
de familie Westeneng in het vroe
gere Leusbroek.
Het brengt ons bij de tijd, waann
Gradus van den Hengel zelf een
aktieve rol zou gaan spelen in de
Leusdense Oranjevereniging. Dat
was in het jaar 1947, toen hij werd
benoemd tot tweede penning
meester. Daarna heeft hij nog di
verse bestuursfuncties vervuld tot
hem in 1965 de voorzittershamer
werd overhandigd. Gradus: „Ik
heb altijd met veel plezier met al
mijn medebestuursleden kunnen
samenwerken. Er is natuurlijk
overal altijd wel wat, maar ik heb
alleen maar goede herinneringen
LEUSDEN - „In de persoon van Arie Zwart krijg ik een
ltstekende opvolger. Het is een man met grote capaciteiten en
l jarenlang aktief als bestuurslid. Hij is een goede organisator,
le altijd veel heeft gedaan voor de jaarlijkse braderie en de
inderspelen. Ja, ik kan zeggen dat ik blij ben dat juist hij mijn
inctie gaat overnemen".
Lovende woorden van een man, die gedurende een reeks van
laar liefst vijfentwintig jaar als voorzitter heeft gefungeerd
an de Leusdense Oranjevereniging vanavond de hamer neer-
>gt, geboren en getogen Hamersvelder Gradus van den Hen-
~"el. Hij heeft zijn dorp zien uitgroeien van een vlek op de kaart
>t de woonplaats van tienduizenden uit den lande en kan
makelijk verhalen van de periode, toen zich nog rond de kerk
an de Hamersveldse bevonden als middelpunt van uitgestrek-
i landerijen. Van den Hengel, relativerend en met de nuchter-
eid van de boerenzoon, die geleerd heeft economisch te den-
en: „Voor iedereen moet plaats zijn, elk mens moet kunnen
'onen. En als je voor die ander een plaatsje moet inruimen doet
at soms best pijn. Ik heb dat persoonlijk zelf met mijn familie
loeten ervaren. Maar het is nu eenmaal niet anders. De tijd
:elt zijn eisen".
Gradus is zijn naam, maar de
ide Hamersvelders spreken nog
tijd van „Graddus". Dat klinkt be-
r, vinden zij. Hij is meer dan zo-
aar een vroegere Hamersvelder;
is een begrip, niet alleen voor de
tochtonen maar ook voor de
euwelingen in de gemeente
lusden, die op de een of andere
jze en in welke hoedanigheid
in ook het pad met hem hebben
ikniist. En dat moeten er in de
3p der jaren ontelbaren zijn ge-
eest, want „die oude", zoals hij
ïhzelf in dit uitvoerige, geani-
eerde gesprek bij regelmaat
>emt, heeft in tal van organisaties
in rol van betekenis gespeeld,
weger en nu, het is een steeds
rugkerend thema in het gesprek
t Van den Hengel blijkt over een
ivoorstelbaar feilloos geheugen
beschikken, waar het gaat om
ibeurtenissen, jaartallen en voor
mensen.
Gradus van den Hengel groeide
in wat tegenwoordig heet het
dustrieterrein De Paardemaat op
i grens van Leusden-Centrum en
«usden-Zuid. In die dagen was
'enwel alleen nog maar sprake
n Hamersveld en Leusbroek. De
«rdenj van de Van den Hengels
is bekend als „Klem Klooster",
radus werd geboren op 8 januari
19 en kreeg in zijn jeugd het no-
ge aandeel in het boerenwerk,
aar al vrij spoedig bleek dat
arm niet zijn toekomst zou lig-
in. „Ik had belangstelling voor
werk van de landbouworgani-
ties en kwam op een bepaald
Mnent in kontakt met een in-
ecteur van de ABTB, de Aarts-
Dcesane Boeren- en Tuinders-
bond, die mij in de gelegenheid
stelde om een paar dagen in de
week bij hem te komen werken. Ik
heb dat gedaan, min of meer op
een los/vast-basis, want tegelijker
tijd bleef ik werken op de ouderlij
ke boerderij".
Gradus van den Hengel rook en
greep zijn kans om zich een vast
functie te verwerven buiten het fa
miliebedrijf. Via cursussen be
kwaamde hij zich m de sociale eco
nomie,gespecialiseerd in de rich
ting van het agrarisch bednjf en
boekhouding. Na een zware studie
- uiteindelijk was slechts het lager
onderwijs zijn basis - slaagde hij
voor het staatsdiploma B, dat het
hem recht gaf een zelfstandig as
surantiekantoor te beginnen. Maar
zover ging zijn ambitie niet. „Het
ging mij om de kennis, want die
had ik wel nodig voor mijn baan. In
1958 werd ik vertegenwoordiger in
vaste dienst bij de afdeling verze
keringen van de ABTB in Arnhem
voor het gebied Hamersveld. Later
werd dat de wijdere omgeving en
nog later een gebied tot Wilms en
Mijdrecht. Daarna ook nog Ede en
Veenendaal.
TYPISCH GRADUS
Ik zou daarvoor een scooter krij
gen om mij te verplaatsen. Maar dat
vond ik maar niks. Ik ging mijn
autonjbewijs halen en toen ik dat
had laeeg ik ook inderdaad van
mijn baas een auto. Toen wilden ze
mij ook nog de kilometervergoe
ding voor een scooter geven, maar
daar ben ik niet ingetrapt. Ik heb
dan ook de kosten voor het gebruik
van een auto gekregen".
Het typeert de figuur van de klei
ne, onverzettelijke Gradus van den
Hengel, strijdbaar, recht door zee.
Hij heeft het klaarblijkelijk van me
mand vreemd. Toen de ouderlijke
boerdenj „Klem Klooster" moest
wijken voor de uitbreiding van
Leusden-Centrum heeft de familie
zich met hand en tand verzet tegen
de verplichte verkoop. „Pas in
1982, nog maar acht jaar geleden
dus, hebben we de strijd moeten
staken. Ik woonde zelf ook nog op
de boerderij en ben hier in Leus
den blijven wonen. Maar mijn
broer moest met zijn gezin verhui
zen naar Friesland".
Gradus ging met mee; hij had zijn
wortels in het oude Hamersveld en
bewoont thans als vnjgezel een ge
rieflijk huis aan de Hohorstlaan,
waar aan een van de muren de
oorkonde prijkt, behorende bij een
van de beide koninklijke onder
scheidingen, de eremedaille in zil
ver in de Orde van Oranje-Nassau
,die hij in 1973 ontving en die in
ginnedag, m die tijd nog de 31e
augustus. Van den Hengel: „Het
was meestal mooi weer zo achter in
de zomer. Ik herinner mij dat dan
ook alle scholen meededen. De
kinderen hadden meestal vakantie,
maar ze hadden dan wel van tevo
ren alle vaderlandse liederen
moeten instuderen, zoals Hollands
vlag en Waar de blanke top der
duinen. Maar die kenden ze dan
ook allemaal. De meesters en de
juffrouwen deden zelf ook aktief
mee aan het feest. Ze leidden de
spelletjes van de kinderen en er
was een en al spontaniteit. Dat is er
nu al lang niet meer Ik vind dat
jammer. Van de leerkrachten heb
je, een hoge uitzondering daarge
laten, op de dag van vandaag mets
meer te verwachten. Dat is een ver
arming; de kinderen leren niets
meer. Maar dat kan ook niet an
ders, want de onderwijzers hebben
het zelf ook niet meer geleerd".
Koninginnedag was m vroeger
jaren de dag van optochten met
ABTB, de latere KPJ (Katholieke
Plattelands Jongeren). Jarenlang
heeft hij deze vereniging geleid en
vele oudere Hamersvelders bewa
ren aan die periode plezierige her
inneringen. „Maar Graddus kon
wel streng zijn," weten sommigen
nog. „Hij had de teugels goed in
handen en had de wind er onder"
De jeugd heeft altijd een byzon-
dere plaats in zijn hart ingenomen
en dat is nog tot de dag van van
daag. Zijn ogen beginnen te stralen
als hij vertelt over de Til.
,Ja, de Til, dat is een stuk van
mijn leven geworden. De Til is
voortgekomen uit de drie jeugdbe
wegingen van vroeger en als voor
zitter van de stichting Katholieke
Jeugd- en Jongerenwerk ben ik met
dat jeugdwerk vergroeid geraakt,
tientallen jaren lang. Nog altijd
breng ik er vele uren door. Ik regel
bijvoorbeeld buiten de avonden
voor de jeudfd - neen,op de disco
avonden kom ik tegenwoordig wat
minder, want dan voel ik dat de
leeftijd een beetje een rol gaat
spelen - voor tal van andere be
vriende verenigingen de mogelijk
heid om van de ruimte gebruik te
maken voor bijvoorbeeld kleine
vergaderingen overdag of het hou
den van tentoonstellingen Dan
gaat het om clubs als de Histori
sche Kring, de vogelvereniging
voor een show, de computerclub,
de lotenjclub of de repetities van
een muziekvereniging. Ze noemen
me ook altijd de voorzitter van de
Til en zeggen dan:hij loopt er toch
en kan best voor een bakkie koffie
zorgen of iets anders...."
Gradus van den Hengel is niet van
plan om na het beëindigen van zijn
voorzitterschap bij de Oranjever
eniging thuis voor het raam van zijn
woning te kijken wie er voorbij
komt. „Ik hoef me echt met te ver
velen, want weet je, als er een klus
je is bij de vereniging komen ze
vanzelf wel naar me toe. Er blijft
toch immers nog genoeg te doen,
zoals bijvoorbeeld de kontakten
met het gemeentehuis, waarvoor
de andere bestuursleden met altijd
tijd hebben vanwege hun werk
zaamheden".
En de gezondheid?
Ja, kijk eens, hier en daar zitten
er wel een paar schroefjes los,
maar dat is normaal op een leeftijd
als de mijne. Maar verder gaat het
nog prima hoor Kijk bijvoorbeeld
maar eens in mijn tuin; die verzorg
ik van voor naar achter".
Als het met Gradus gaat als met
zijn prachtige tuin kan Leusden nog
lang plezier hebben van deze op
gewekte, levenslustige Van den
Hengel.
aan mijn periode als voorzitter".
In de loop der tijden komen de
veranderingen, ook in de werk
zaamheden van de Oranjevereni
ging. De verplaatsing van Konin
ginnedag van augustus naar april
bijvoorbeeld, met andere woorden
het verplaatsen van de festiviteiten
van de zomer naar het voorjaar,
waarbij de weersomstandigheden
een rol gaan spelen bij de organi
satie. Maar ook de viering van de
dag zelf is anders geworden omdat
de spontaniteit uit vroeger dagen
aan slijtage kreeg te lijden. Van
den Hengel komt nog even terug
op de rol van de scholen bij die
vienng. „Het werd steeds meer
duidelijk, dat je wat de schoolkin
deren betreft niet meer hoefde te
rekenen op de medewerking van
de leerkrachten. Aan de onderwij
zers heb je tegenwoordig mets
meer. Als we de kinderen willen
laten meezingen moeten we ze de
teksten vantevoren op papier ge
ven. Als je geluk hebt is er een
meneer of mevrouw, die met een
eigen klas komt zingen met liede
ren, die wel zijn geleerd".
Maar het organiseren van een
gezellige Koninginnedag, uitein
delijk toch een van de belangrij-
keste aktiviteiten van de vereni
ging, baart elke keer weer de nodi
ge zorgen. Wat is nog leuk voor
jong en oud en wat origineel? Van
den Hengel, zuchtend: „Het is met
zo gemakkelijk steeds weer wat
nieuws te bedenken; we moeten
dan ook elke keer weer wat anders
bedenken".
Een braderie en de volksspelen
in een modernere jas vormen te
genwoordig het basispatroon van
de jaarlijkse vienng en wie daar
van de laatste jaren getuige is ge
weest heeft kunnen constateren
dat de hedendaagse gemeenschap
van Leusden nog genoeg enthou
siasme kan opbrengen om het
voortbestaan van de Oranjevereni
ging te rechtvaardigen. Wat dat
betreft hoeft Ane Zwart, de nieuwe
praeses, zich dus naar men mag
aannemen geen zorgen te maken.
Bovendien heeft hij zelf in voldoen
de mate blijk gegeven van zijn in
ventiviteit bij de organisatie van
evenementen.
JEUGDWERK
Gradus van den Hengel is eigen
lijk zijn hele leven - en dat is dan
sinds vonge week 71 jaar lang - een
verenigingsman geweest en dan
wel in bestuurlijke zin. Al heel jong
bekleedde hij het voorzitterschap
van de Jongere Boeren- en Tuin-
dersbond, de jeugdafdeling van de
Koninginnedag is in de loop der jaren altijd een dag van spelletjes ge weest
oorzitter Van den Hengel neemt gelukwensen in ontvangst bij het 50-jarig bestaan van de Oranjevereniging.
Hviteiten in De Til. Het jeugdwerk heeft altijd een bijzondere plaats ingenomen m het leven van Gradus van den
ngel.
Aubade op Koninginnedag enkele jaren geleden. Van den Hengel:Jammer dat de kinderen de Lederen niet
meer leren op school.
