95 jaar huize Sint Joseph in Achterveld
Pension voor dames en heeren in Achterveld bij Amersfoort'
Nog meer
jubilea
de oorlog twee Nederlandse sol
daten het leven: luitenant Thomas
en ritmeester De Vriend.
OORLOGSSCHADE
Na de bevrijding werd met al
leen de oorlogsschade hersteld
maar pasten de zusters het huis ook
aan, aan de tijd. De nadruk kwam
steeds sterker te liggen op de zorg
in plaats van het bieden van onder
dak. Met als gevolg dat het brood
voortaan van de bakker werd be
trokken en de kleuterschool elders
onderdak vond. Zodra zuster Dem-
phena in 1956 als moeder overste
aantrad werden de vernieuwingen
goed doorgezet. De behoefte aan
opvang van ouderen groeide na de
oorlog explosief. Als gevolg van de
maatschappelijke ontwikkelingen
hielden ouderen eerder op met
werken, konden ze minder snel bij
hun kinderen terecht, waarbij de
woningnood maakte dat ieder huis
dat vrij kwam welkom was. Het
gesticht werd bejaardenhuis. Om
ingeschreven te worden was het
niet langer nodig geen familie te
hebben waar men terecht kon noch
het onvermogen zelfstandig te
functioneren.
ACHTERVELD - Behalve het
95-jarig bestaan van het ver
zorgingshuis Sint Joseph en
het vijfjarig bestaan van de
daarmee gelieerde aanleun
woningcomplexen Wagen
berg en Sine Cura viert St-Jo-
seph dit jaar nog een jubi
leum: De stichting 'Vrienden
van Sint-Joseph', een club die
zich ten doel stelt geld bijeen
te brengen, waarmee het
verzorgingshuis geholpen
kan worden, bestaat 25 jaar.
Het vijfde lustrum zal dan
ook met een groot feest en
een reeks van activiteiten
worden gevierd.
Zo zal er zaterdag 28 april
een 'Boeldag' worden geor
ganiseerd. Dat is een soort
veiling. Van de opbrengsten
wil de stichting een aantal
wensen van de bewoners van
Sint-Joseph realiseren, zoals
een piano, een taptoe en een
grootbeeld televisie.
Mensen die nog bruikbare
spullen hebben, kunnen die
ter beschikking van de Stich
ting stellen. Spullen kunnen
worden ingeleverd bij Cor de
Vette, telefoon: 03425-1284.
Zuster Demphena breidde huize
Smt Josef uit door opdracht te ge
ven aan weerszijden vleugels aan
te bouwen. De 'verfoeide' cham-
brettes voor de zusters werden op
geheven. Iedere zuster kreeg een
kamertje op zolder. Na deze ver
bouwingen werd het eerste bur
gerpersoneel aangenomen. In het
begin van de zestiger jaren waren
er nog 22 zusters in huis. Het huis
kwam langzaam maar zeker losser
te staan van de kerk. Zuster Hippo-
lia was de laatste moeder overste.
Sinds 1968 sprak men van directri
ce maar het was nog altijd een zus
ter. In 1970 werd huize Smt Joseph
(de ene keer met 's' en 'ph', de
andere keer met een 'z' en een 'f
geschreven) ondergebracht in een
stichting. Het stichtingskapitaal
was honderd gulden. Sindsdien is
Smt Joseph een rooms katholieke,
met-kerkelijke instelling. Hetgeen
betekent dat de instelling katholiek
is, maar niet onder directe verant
woordelijkheid van bijvoorbeeld
de bisschop staat.
Het eind van de verbouwingen
was daarmee niet in zicht. De in
zichten voor de zorg van ouderen
veranderden opnieuw. Langzaam
maar zeker werd het steeds be
langrijker gevonden de oudere
mensen zo lang mogelijk zelfstan
dig te laten wonen maar wel met de
mogelijkheden tot zorg in de buurt.
In 1973 werd de eerste steen ge
legd voor de bouw van 18 bejaar
denwoningen, spoedig gevolgd
door nieuwe renovatieplannen
voor het 'moeder' huis. Sinds 1977
beschikt dit huis over 60 één- en 10
twee-persoons appartementen,
voorzien van keuken, koelkast,
douche en telefoonaansluiting.
Sindsdien is men blijven bouwen,
vooral aanleunwoningen.
DOORBRAAK
In 1973 was er opnieuw een
doorbraak. Voor het eerst smds de
opening van huize sint Joseph trad
een niet-geestelijke aan als direc
teur en dan nog wel een man. Gijs
Hilhorst was sinds 1973 admini
strateur van Huize Sint Joseph. Zijn
aanstelling als directeur was teke
nend voor de nieuwe mening over
hoe een 'verzorgingshuis voor ou
deren' geleid diende te worden.
Het 'managen' vanuit een economi
sche achtergrond, werd steeds
belangrijker. In plaats van de kerk
kwam de zorg m toenemende mate
bij de overheid te liggen. De pro
vincie ging zorgen voor de aanvul
lingen die nodig waren bij de eigen
bijdragen of bijstandsvoorzienin
gen van de ouderen. De subsidie
regelingen werden steeds inge
wikkelder.
Na zijn aantreden verdween een
aantal typerende kenmerken van
een voorbij tijdsbeeld. De ouderen
werden m toenemende mate ge-
Eén van de oude vleugels van het gebouw, dat dit jaar het 95-jarig bestaan
viert.
personeel. „Het is ook het gevolg
van een beleid waarbij gestreefd
wordt te integreren in de dorpsge
meenschap. Natuurlijk hebben de
vrijwilligers zich onmisbaar ge
maakt door hun inzet. Dankzij deze
hulp is het mogelijk geworden
steeds hoger geschoold personeel
in te schakelen voor de steeds
meer verzorging vragende bewo
ners." In vergelijking met 95 jaar
geleden is de bevolking van het
tehuis drastisch veranderd. De
mensen die nu binnen komen zijn
stukken ouder. De gemiddelde
leeftijd steeg van ruim zestig bijna
honderd jaar geleden tot in de 80 in
1990. Ze leven langer maar wonen
in verhouding korter in het verzor
gingstehuis. Vroeger was het heel
normaal wanneer mensen twintig
jaar in Sint Jozef woonden. Nu nog
leeft een van de bewoner al veertig
jaar in dit huis. Gijs Hilhorst „Direct
ket afgestemd op de algemene
richtlijnen waar de mensen uit
moeten kiezen. In de nabije toe
komst verwacht ik het diensten
pakket te kunnen aansluiten bij de
individuele wensen." De honderd
jaar denkt hij vast en zeker vol te
kunnen maken. In de verwachting
in de nabije toekomst een nog bre
der zorgpakket de moeten kunnen
bieden, waarbij de eerstelijnszorg
(artsen, gezinsverzorging en maat
schappelijk werk) nadrukkelijk
zijn ingeschakeld voor de zorg ook
buiten het huis.
Na de festiviteiten verbonden
aan het 95-jarig bestaan gaat hij
serieus denken aan het eeuwfeest.
Hij realiseert zich daarbij dat er
inmiddels Achtervelders zijn die
tot in de vijfde generatie hun laatste
jaren in Sint Joseph hebben door
gebracht.
jCHTERVELD - Zuster Silvia ging niet naar bed voordat haar
latste 'oudje' thuis was gekomen. En o wee ....als dit oudje
jdens het bezoek aan bijvoorbeeld zijn dochter merkbaar een
laasje had gedronken. Zuster Silvia hield de touwtjes stevig in
den als Moeder Overste van Huize Sint Joseph: 'Pension
oor dames en heeren in Achterveld bij Amersfoort'. Huize Sint
)seph bestaat op 17 april 1990 precies 95 jaar. 95 jaar geleden
pgezet als een van de grootste huizen voor 'ouden van dagen'
I in Nederland, maakte het de ontwikkelingen van 'gesticht' via
•bejaardenhuis' naar 'verzorgingshuis voor ouderen' door. Een
it dat gevierd zal worden.
30^
bbe Eind vorige eeuw trok de pas-
|por van Achterveld zich het lot van
leenstaande oude mensen aan.
Vooral van die oude mensen die
ostü alleen op de wereld stonden, zon-
ve der familie of middelen om zich van
>n verzorgde oude dag te verze
gen. Pastoor N. Wagenberg moet
ondernemend man geweest
Hij kocht de grote hereboer-
>nj tegenover zijn parochiekerk
nt Joseph en richtte deze in voor
|3e bejaarden. In de bijgebouwen
tanden een bewaarschool en later
in 1899 ook een naai- en breischool
Re-s koorjonge meisjes onderdak. Voor
eve de verzorging en begeleiding kwa-
en de zusters van Sint Joseph naar
:hterveld.
De zusters behoorden tot een
de van dezelfde naam als de Pa-
óchiekerk. Volgens de tegen-
1.24J oordige directeur Gijs Hilhorst,
jnist de naamsovereenkomst op
fegs ^va] De zusters werden door hun
de, op verzoek van pastoor en
£sschop, tot dit 'liefde'-werk ge-
pepen Al voor de grote verbou-
abj- lüngen klaar waren vingen ze 'ont-
semden' op. Onder leiding van de
irste moeder overste, zuster Ste-
tana, beheerde zuster Momca de
naai- en breischool en zuster Pra-
idus de bewaarschool. Het aantal
isters werd uitgebreid want de
sters bezochten ook de zieken in
tl vd chterveld. Het huis was spoedig
8,S (zet met tien 'gasten' en vijftien
Ve euters. De 'gasten' werden bezig
houden. Niet met volksdansen
balspelen zoals tegenwoordig,
mochten alleen op een plaatsje
Smt Joseph rekenen als ze naar
imogen wilden meehelpen. Ze
oesten dus oud, maar gezond ge-
>eg zijn om aardappelen te schil-
nof in de keuken te helpen. Huize
Snt Joseph deed de kerke was ge-
lan en de grote moestuin voorzag
snel m de eigen behoefte. Werk
inoeg dus.
i Go
[ROUWEN
Vijf jaar na de start telde men al
iertig bewoners, waaronder de
irste vrouwen. Mannen en vrou-
en woonden streng gescheiden.
Dk echtparen woonden niet meer
j elkaar zodra ze in het huis wer-
Bn opgenomen. De meeste bewo-
Brs werden 'onderhouden' door
in eigen parochie. Hetgeen bete
inde dat de kerk, de katholieke
dit geval, hun verblijf in 'het ge-
icht' betaalde. Daarnaast woon-
Bn er ook 'gegoeden', die zelf be-
alden en 'op klasse' hun kamer
idden. De eerste klasse kostte
arlijks f 400,--, de tweede f 300,--
de derde jaarlijks f 130,--. („De
koopprijs is berekend naar zes-
Ijangen leeftijd.")
Uit de prospectus van het Smt
seph-Gesticht, Het Rooms katho-
ike Liefdehuis te Achterveld, op-
ïsteld door pastoor J.N. van Wa-
inberg:
'Niet worden opgenomen of ge
plaatst: 1 Personen die aan krank
zinnigheid lijdende of geleden
hebben. 2 Personen die aan toe
vallen of vallende ziekte onderhe
vig zijn. 3 personen van een open
baar slecht levensgedrag. 4 Kinde
ren^..) Het gesticht geeft ledikant
met behang en gordijnen voor de
ramen.(..) In de eerste en tweede
klas eet en drinkt men in zijne ka
mer en is men vrij om uit te gaan;
men zorge echter op het uur van
het middagmaal en ook op het be
paalde uur des avonds thuis te
zijn.(..) In de derde klas heeft men
bepaalde dagen en uren van uit-
gaan.(..) Bij overlijden blijft, het
geen men heeft ingebracht als:
meubilair, lijfstoebehooren, siera
den, enzovoorts, het eigendom van
het Gesticht, tenzij men te voren
daaromtrent met de Directie een
nadere overeenkomst heeft ge-
troffen.(..) De directie houdt zich
het recht voor, om diegenen uit het
huis te verwijderen of weg te zen
den, die zich aan een openbaar
slecht gedrag overgeven, of zich
verzetten tegen de vastgestelde re
gels van het huis.(..)
BEHOEFTE
In 1914, amper twintig jaar na de
start, bleek de behoefte aan bejaar-
denopvang veel groter dan de
ruimte. De nieuwe pastoor Ren-
tinck besloot al snel na zijn komt in
Achterveld dat er een compleet
niet gebouw moest komen. Pastoor
Rentinck dacht in het groot. In 1925
werd de essentie van het huidige
gebouw door hem ingezegend. Het
grote monumentale huis trok in
heel Nederland de aandacht. Voor
die tijd was het een opmerkelijke
onderneming. De zusters pakten
de zaken 'professioneel' aan. Het
nieuwe huis beschikte over de
meest noodzakelijke voorzienin
gen. Een wassenj, mangelkamer,
droogkamer, een houtoven om
brood te bakken, een melkerij voor
de kaas en boter en de boerderij
voor eieren en groente. Er was
centrale verwarming, een eigen
watervoorziening. In de melkerij
oefenden de dorpsmeisjes hun
naai-, brei- en stopvaardigheden
op het noodzakelijke linnengoed
van Sint Joseph.
Bijna honderd bewoners vonden
onderdak in kleine eigen kamers
en vaker nog in 'chambrettes'.
Chambrettes waren kamertjes die
slechts van elkaar gescheiden wer
den door gordijnen. In een zaal
waren ongeveer twintig 'cham
brettes'. Ook de 22 zusters sliepen
in dergelijke 'slaapcellen'. Gezel
ligheid was toen nog een luxe.
Meer dan een bed pastte er niet in.
Overdag zaten de mannen in de
mannenzaal en de vrouwen m de
vrouwenzaal, waarbij ze 'nuttig be
zig gehouden werden.' De één- en
tweekamerappartementen voor de
'pensiongasten' (dit waren de be
woners die hun verblijf m Smt Jo
seph zelf konden betalen) werden
onderscheiden in de klassen la.
lb, 2a en 2b. Het standsverschil
was duidelijk te merken. De derde
klasse kon slechts beschikken
over een slaapkamertje met recht
op een plekje m de gemeenschap
pelijke huiskamer, voor f 350,-- per
jaar. Eerste klasse A betekende
echter een eigen zit-en slaapka
mer. Dat kostte m 1928 f 1100 per
jaar De pensiongasten kwamen m
het begin voor de vakantie of tijde
lijk maar velen bleven in hun
'vakantieoord'.
GEZELLIGHEID
Uit het Geïllustreerd Weekblad
voor Nederland voor Nederland
van 15 mei 1926; „Wanneer men het
gebouw binnentreedt krijgt men
de indruk van een gezelligheid en
rust, die elk begnp van verveling
verre houdt. Zóó moet het ook zijn.
Waarna een beschrijving volgt
van hoe een dergelijk pension
dient te zijn: „De inwoners moeten
bij een gepaste vrijheid van bewe
ging, de orde van het huis honore
ren... Een geest van blijde rust is
vooral daar noodig, na de dikwijls
zware zorgen en bekommernissen
des levens." Waarop een beschrij
ving van dit ideale huis dat Sint
Jozef (hier gebruikt men plotseling
de nieuwe spelling) is, volgt. Daar
bij worden de armen niet vergeten:
„Teekenend voor den geest van
den pastoor (Rentinck) is, dat vol
gens eigen bewering, hem het
grootste genoegen verschaft het
feit, dat ook de armen zoo goed zijn
ondergebracht, En deze laatsten
zijn ook maar wat blij met hun ver
andering van woonplaats. Ze heb
ben nu allen hun miniatuur-konink
rijkje bestaande in eigen kamertje
met bed, stoel en kast waar zij met
ijver hun spulletjes opbergen,
Geen gemeenschappelijke slaap
zaal dus meer. En wat kijken ze
tevreden, als ze zoo knus bij elkaar
zitten in de gemeenschappelijke
woonkamer, ieder op den eigen
leuningstoel!"
In 1940 moesten de bewoners
van Sint Joseph evacueren naar
Harderwijk en Amersfoort Het
Rode Kruis bracht evacués in het
huis onder tot het gevorderd werd
door Duitse soldaten m 1944. Voor
het huis lieten tijdens het begin van
v*n het 'gesticht' Sint Joseph in Achterveld, bij Amersfoort. (De foto dateert van 1927).
zien als bewoners met recht op
eigen vrijheden. Tot 1970 was het
heel gebruikelijk dat de directie
bepaalde welke meubelen een
nieuwe bewoner wel en welke met
in de kamer pastte. De schilderijen
werden gekeurd en op de venster
bank mocht op de aangegeven
plaats slechts één plant staan. Het
liefst een Sansevierea want die
reikt strak omhoog en komt dan
niet tegen de exact afgemeten gor
dijnen aan. Van de nieuwe mede
werkers en bewoners werd met
langer geeist dat zij katholiek zijn.
Het huis stelde zich m toenemende
mate open voor de Achterveldse
gemeenschap. Directeur G. Hil
horst nu: „Vroeger was Sint Joseph
een wereldje op zich. Op de oude
foto's zie je er ook een groot hek
om heen staan. In dit huis liep nie
mand rond die hier niet woonde of
in betrekking was. Dat is tegen
woordig wel anders. Behalve dat
hier ongeveer zestig vrijwilligers
werken, lopen de mensen hier naar
binnen om gebruik te maken van
allerlei voorzieningen."
Volgens Gijs Hilhorst was de
komst van de vrijwilligers niet in de
eerste plaats het gevolg van de
groeiend tekort aan verzorgend
na de oorlog namen de zusters ook
wel daklozen op. De bewoner, die
hier het langst is, is m verhouding
nog jong, halverwege de zeventig.
Dit is een uitzondering."
De gemiddelde opnameleeftijd
ligt tegenwoordig ruim boven de
zeventig. De oudste inwoonster is
in Achterveld honderd jaar gewor
den. Dit was in 1981 zuster Alcanta
ra. Tegenwoordig kunnen ouderen
immers alleen opgenomen worden
wanneer ze niet meer in staat zijn
zelfstandig te functioneren en dus
van alles mankeren. Waarbij nog
komt dat Sint Joseph, in tegenstel
ling tot vroeger, niet meer voor
iedereen het laatste woonadres is.
Een aantal bewoners verhuist naar
een verpleegtehuis. De 'doorstro
ming' is groter geworden. Inplaats
van de plichten zijn de rechten van
de bewoners steeds belangrijker
geworden. Inplaats van 'zinnige ar
beid' is na een penode waarin de
bewoners 'niets' hoefden te doen,
de actieve recreatie gekomen. Het
is goed om actief te blijven. De
bewoners kunnen iedere dag wel
kiezen uit minstens één activiteit
variërend van volksdansen tot bal
spelen en afgewisseld door regel
matige feestavonden. Ziek zijn is
steeds minder iets onoverkome
lijks. Vroeger betekende ziek zijn
voor een bejaarde, in bed blijven
liggen tot je beter was. Met als
gevolg allerlei bijkomende kwalen
die het opstaan vaak definitief on
mogelijk maakten. Tegenwoordig
geeft men meer aandacht aan het
actief blijven. Een zieke blijft zo
kort mogelijk in bed, wordt zo lang
mogelijk overal bij betrokken en
gestimuleerd.
VOORZIENINGEN
Tegelijkertijd met het vijf-jarig
bestaan viert Sint Joseph het vijf-ja
rig bestaan van het EVA-project. In
dit project is een scala van moge
lijkheden geregeld waardoor ou
deren langer zelfstandig kunnen
blijven. De toekomst van Sint Jo
zef ziet Gijs Hilhorst met vertrou
wen tegemoet. Een paar jaar gele
den dreigde de provincie nog tot
sluiting te moeten over gaan. In
middels is men algemeen door
drongen van het belang van goede
voorzieningen voor een steeds
grotere groep ouderen. Nog steeds
verandert de samenstelling van de
bevolking. Door het starten van de
'mantelzorg'- voorzieningen, onge
veer vijf jaar geleden, konden veel
mensen toen thuis blijven wonen in
plaats van opgenomen te worden.
Deze mensen zijn nu vijf jaar ouder.
Zij komen nu voor een plaatsje in
Smt Joseph in aanmerking. De
wachtlijst wordt weer langer. Gijs
Hilhorst stelt met name een toene
mend aantal meldingen van echt
paren vast: „Door de extra voorzie
ningen die getroffen zijn waren met
name echtparen langer in staat zelf
standig te blijven. Met een beetje
hulp kon de beste partner zorgen
voor de iets mindere partner. Nu
zijn beiden ouder en is ook de bes
te partner niet meer in staat de
noodzakelijke zorg te geven. Met
als gevolg dat ze beide bij ons ko
men."
In 1990 wonen 82 bewoners in
het huis zelf, 75 mensen in de aan
leunwoningen en zijn 85 mensen op
de een of andere manier door de
zorg van 'EVA' aan het huis verbon
den. „Nu bieden we nog een pak-
JOSEPH GESTICHT ACHTERVELD
