Wit-Gele Kruis: Van vijf centen bodegeld tot De Heelkom"
leusder ie
Terugblik op zestig jaar vereniging voor volksgezondheid en ziekenverpleging in Achterveld
Door J.M. Schouten
„De wijkverpleegzuster
was minder lief voor
kinderen"
„Het eigen wijkgebouw
werd een aanwinst voor
het dorp"
„Arme mensen hoefden
geen lidmaatschapsgeld te
betalen"
„Metweinig geld, veel
doen"
OENSDAG 11 APRIL 1990
plaatselijk nieuws
Iik
[irijf
ACHTERVELD - Ruim zestig jaar
èleden werd „De Vereeniging het
it-Gele Kruis, de Rooms-Katholieke
ereeniging voor volksgezondheid en
ekenverpleging, gevestigd te Achter-
eld opgericht. De Vereeniging strekt
aar werkzaamheden uit over de ge-
eenten Stoutenburg, Barneveld
jGlind - Kallenbroek - Zwarte Broek),
,eusden N.O. en Woudenberg N." We-
;ens de doorgevoerde wetgeving, ver
lat in onder meer de algemene wet bij-
londere ziektekosten is het bestaan
ran de plaatselijke afdeling niet meer
Hogelijk. Het Wit-Gele Kruis Achter-
eld werd opgeheven. Met gelijke
lienstverlening als voorheen is er nu de
Stichting Kruiswerk Noord-Oost
Jtrecht". Een terugblik op zestig jaar
Vit-Gele Kruis Achterveld.
Het verslagenboek opent met: Algemeene
ergadering Zondag 14 April na 't Lof 1929 1.
Jpening door de voorzitter met de Christelijke
Toet. waarna allen welkom werden geheeten.
oorlezing Notulen Mededeelingen over Con-
ributie en aandeelen. Benoeming eener com-
nissie voor 't nazien der rekening. Stemming
oor een nieuw bestuur. P. v d Hengel 54, P. J.
(ooloos 30, H. Verhoef 32. H. J. Baaiman 54, W
Smit 39 stemmen. In het WGK-bestuur werden
anuit het Kerkbestuur benoemd de Armbe-
tuursleden J. Boersen en B. Overgoor In de
londvraag kwam de heer A Steenbeek met de
raag ,,Ben ik voor 3,- dan overal af?" Waar-
■p door de heeren geestelijken werd geant-
roord: „Niet overal af maar overal aan W.
inveld vraagt: „Waar kunnen we de verple-
jingsartikelen krijgen?" Antwoord „In de
Ihategismuskamer.
Aantekeningen naar aanleiding van het hier-
loven gestelde: Christelijke Groet Alle aan
wezigen gaan staan Hoofd nederig gebogen,
igen gesloten, handen gevouwen en zeggen met
uide stemmen „Geloofd zij Jezus Christus in
alle eeuwen." Allen gaan zitten en de vergade-
ing neemt een aanvang. In het bestuur werden
[ekozen „voorname" mannen Peel van den
lengel, boer op Vendeloos Daatselaar in de
murtschap Musschendorp, le voorzitter, Her-
nanus Verhoef, boer op de Middelfliert, 2e
roorzitter, Hermanus J. Baaiman, bovenmees
ter, le secretaris, Petrus Kooloos, boer in de
auurtschap Bitterschoten, Achteveld Gelder
land, 2e secretaris. Willem Smit, kalververko-
ler, le penningmeester, Bernardus Overgoor,
loer te Stoutenburg, 2e penningmeester, J.
Boersen. boer op Groot Zandbrink, buurtschap
Snorrenhoef. Namens de Sint Joseph Parochie:
de Zeer Eerwaarde Heer Pastoor Rentinck en
de Wel Eerwaarde Kapelaan Kohlmann
De katechismuskamer. Op „de lering" gaf de
Pastoor of Kapelaan Godsdienstles. De kamer
was gebouwd vlakbij de Pastorie, achter de
bovenmeesterswoning. Wegens nieuwbouw
werd de Kerk afgebroken in 1932.
Een bestuursvergadering: P Bitterling had
gewaagd lid te mogen worden voor 2,-. Be
sluit: hij is wel in staat om 3,- te betalen. G.
Blanc werd aangenomen voor 1,50 per jaar.
Omschrijving grens der afdeeling: Stouten
burg, Barneveld (Glind, Kallenbroek, Zwarte
Broek), Leusden NO, Woudenberg N. Uitlening
van goederen door de Eerwaarde Zuster, in
geval van nood door Steventje van Bekkum
In een soms stormachtige tijd heeft school
meester B. van Bergen zich ingezet voor het
Wit-Gele Kruis. Hij is er zeventien jaar secre
taris van geweest.
J. Boersen heeft bezwaar tegen aansluiting
bij de Groote Bond. „De stedelingen profiteren
er toch het meeste van en 't kost veel" Ant
woord: aansluiting dan is de organisatorische
kracht beter. Boersen gaat accoord. Dr Vrij
land heeft gevraagd een cursus Eerste Hulp Bij
Ongelukken te geven. Aantekening: Achteveld
heeft geen huisarts en hierdoor was men aange
wezen op de Katholieke dokter Vrijland, wo
nende te Hamersveld, die met een paard en
koets werd gereden.
Gevraagd werd over een ligtent (een open
tent voor langdurige tering - is t b c. patiën
ten), 't Groene Kruis Algemeene Kruisvereni
ging heeft er één ter beschikking Naar de prijs
zal worden geïnfórmeerd.
De Eerwaarde Zuster heeft gevraagd om
electrisch licht, een kook- en en waschstel
Allen vonden deze dingen noodzakelijk Be
sloten werd daarom, deze aan te schaffen. De
Achteveldse tolgaarder J van Laar heeft bij de
Commissie Hessenweg, Notaris te Leuken,
vrijdom van tol voor de Eerwaarde Zuster aan
gevraagd. De Wel Eerwaarde Kapelaan Schel-
tinga zal gevraagd worden te komen spreken
over 't R.K. Fonds tot bestrijding der Zieken-
huisverpleging. De lezing is op 15 December
1929. De arme gezinnen kunnen ook lid worden
van het Fonds en dit aanvragen bij het Armbe
stuur of bij de Gemeente. De verenigingscon
tributie zal worden opgehaald door A. Ossen-
rijver voor vijf centen per lid. Door de Hoogeer
waarde Vicaris Capitulaar van het Aarts Bis
dom Utrecht werd pastoor Rentinck benoemd
tot Geestelijk Adviseur van het WGK Achte
veld.
Uit het eerste Jaarverslag over 1929: „Er zijn
208 leden. Hartelijk dank aan onzen Zeereer-
waarde Adviseur pastoor Rentinck. Hij is het
die de eerste stappen heeft gedaan voor onze
afdeeling, die haar opgebouwd heeft op goede
fundamenten en met een opwekkend woord de
noodige gelden bij elkaar wist te verkrijgen.
Aan onze Zuster: die dag in dag uit, weer of
geen weer op weg was naar de patiènten om
hulp en troost te brengen. Zorgvuldige verple
ging en niet alleen verzachting van de pijn,
maar ook gelatenheid en overweging aan Gods
Heilige Wil te brengen. Aantal patiënten thuis
bezocht 90, bezoeken aan huis 1517, patiënten
in wijkgebouw 72, verplegingen 990, uitgeleen
de artikelen 152. Bij de oprichting werden door
Het eerste Wit-Gele Kruisgebouw werd gebouwd in 1933. Links de St Josefschool Het
slecht onderhouden gebouw dient nu als kinderopvangplaats.
Parochieanen aangenomen 218 renteloze aan
deelen van 2,50 per aandeel, 36 aandelen
zijnde 90,- werden aan de vereniging ge
schonken. Spijtig was het dat een lid die veel
steun heeft genoten toch weigerde om 5 centen
kwitantie incassoloon te betalen De Zieken
fondspremie is met twee centen omhoog ge
gaan Zij die ver weg wonen worden verzocht
de Zuster per rijtuig op te halen en in het
donker te begeleiden. Inschrijving voor de
bouw van een tbc-tent A Boersen 157,-, H
Tolboom 135,-. Besloten werd het WGK te
laten optreden als ondernemer voor de begra
fenissen Het draagloon werd vastgesteld op
2,- bij eer. le klas begrafenis, 1,50 2e klas,
1,- 3e klas en gratis 4e klas. Moet 't lijk ver
weg gehaald worden, dan wordt 't zoo geregeld,
dat de buren 't lijk „uitzetten" en de dragers bij
de Kerk verder voor alles zorgen. Het „uitzet
ten" is korte tijd geweest, want er werd een
lijkwagen gekocht voor 135,-. De wagenma
ker Lammers zal er een paar kruisen op plaat
sen en bij Ypenburg in Leusden zullen een paar
kleeden worden gekocht Kosten bijdragen,
ongeacht de afstand, der lijkwagen: le klas zes
gulden, 2e klas vier gulden, 3e klas twee gul
den. Bij een le en een 2e klas begrafenis zijn de
paarden voorzien van pluimen. Voor de pro
testanten een aparte regeling met pluimen ze
ven gulden en zonder pluimen vijf gulden. Jo
hannes van de Koedijk, boer op De Kleine Riet
leent het geld voor de lijkwagen zijnde 135,-,
voor 4%. De melkboer Gard Kok zal de lijkwa
gen stallen en schoonhouden voor 20,- per
jaar.
Over de eerste koetsier B. is het bestuur niet
zo goed te spreken. Hij is geen lid en kan de
ƒ3,- per jaar wel betalen, maar de koetsier zegt
van niet. Hij lust een borreltje en komt niet
goed op tijd. Er komt het besluit: de koetsier
zorgt op tijd aanwezig te zijn, hij draagt zorg
voor schone bij elkaar passende paarden en hij
moet lid zijn van het WGK Tenslotte is hij
koetsier af. Melkboer Gard Kok is zijn opvolger
en komt prompt de gestelde voorwaarden na
Lid van het WGK, goed op tijd, mooie glim
mende geroskamde passende paarden. Waar
dige uitvaarten
De kleermaker H. van Bekkum brengt naar
voren dat hij zich heeft gevestigd als aanspre
ker en dat hij zich hiervoor passend heeft geïn
stalleerd Na verloop van tijd zijn er grote me
ningsverschillen omtrent de begrafenissen uit
voering. Bovenmeester A P Kerstens stelt zich
candidaat voor het bestuur maar de verhou
ding met de secretaris B. v. Bergen, school
meester onder Kerstens, is niet zo sterk De
besprekingen met de aanspreker leveren ook al
geen goed resultaat op. De secretaris en voor
zitter vormden geen eenheid Na veel verwik
kelingen neemt voorzitter P v. d. Hengel het
besluit van aftreden, de aanspreker krijgt op
volging. Kerstens trekt zijn candidatuur voor
het bestuur in.
Anna Henrica Klein Meulemans geboren op
29 Maart 1882 trad in het klooster en nam als
Patronesnaam aan Gudula. Gudula, ook wel
genoemd Goedele was de dochter van de H.
Amelberga. Zij was liefdadig voor de armen in
en rondom Moorsele te België. Zij is overleden
omtrent 712 en haar relieken rusten in de
Hoofdkerk van Brussel. Gudula's symboliek
lantaarn die een duiveltje tracht uit te blazen.
Naamsbetekenis: de goed radende en voor
spellende. Gedenkdag 8 Januari
In April 1911 had Zuster Gudula het diploma
Wijkverpleging behaald. Zij behoorde tot de
Congregatie van Sint Joseph te Amersfoort
Het WGK Achteveld betaalde 87,50 per jaar
aan de Congregatie voor de hulp (en dat zeven
dagen per week en dag en nacht klaar staan)
van Verpleegzuster Gudula die bovendien
woonde en volledig pension had in het Sint
Joseph Gesticht van Achteveld De eerste jaren
in de wijkverpleging ging Zuster Gudula naar
de zieke mensen. Op verdere afstand werd ze
gehaald en gebracht met een één paards
Utrechtse tentwagen. Ze was klein van stuk,
nogal gezet, goed voor grote mensen, maar voor
kinderen iets minder lief. Van 1929 tot 1946
heeft zij zware arbeid liefdevol verricht Toen
werd zij door de Algemeen Overste teruggeroe
pen naar het Klooster De Vlasakkers onder
Amersfoort Zij werd opgevolgd door Congre-
gatiegenoot Zuster Perpetua. Daarna kwam de
Wijkverpleging in „burger handen"
Het materiaal, verder de geneesmiddelen en
zovoort, waren opgeslagen in de Katechismus
kamer verbonden aan de Pastorie en de boven
In 1973 kwam het WGK in air pana Met huidige medisch centrum
voor het Kruiswerk is genaamd „De Heelkom"
meesterswoning. Het was er maar behelpen
vanwege de kleine ruimte. Daarom werd het
besluit genomen om een eigen Wijkgebouw te
bezitten Aanvankelijk zou men een oud ver
vallen huisje ten Oosten van de Kerk hiervoor
willen inrichten, maar de kosten van de ver
bouwing waren hoger dan nieuwbouw, althans
dan had men weer te weinig ruimte. Een oud
schuurtje, het dak verhogen en een vloertje
erin, waarin een ledikant en een ligtent in op
slag kunnen blijven werd naderhand ook niet
als een oplossing gezien. Voor zestien gulden de
Roede bouwen op Kerkgrond gaf geen eigen
domsrecht wegens erfpachtverplichting. En zei
een bestuurslid: „Als er een pastoor komt die
niks geeft om het WGK ben je het gebouw in
eigendom direct kwijt Dankzij de medewer
king van het bestuurslid G Overgoor uit Stou
tenburg werd op 1 Januari 1934 geleend een
bedrag, gelijk der bouwsom, van 1880,- tegen
een rente van 4%. De Weduwe Koller schonk
bij testament honderd gulden. Kosten voor ar
chitect A. Brouwer te Soest: 139,79 De bouw
van het Wijkgebouw ten Noorden van de
hoofdingang van de Kerk werd uitgevoerd door
Kees v. d Berg te Achteveld. Het omvat een
gezellige wachtkamer, een flinke spreekkamer
en een bergplaats met meerdere kasten In aan
wezigheid van het bestuur van het WGK, het
Kerk en Armbestuur en Zuster Gudula werd de
grote aanwinst voor ons dorp ingezegend door
de Geestelijk Adviseur Pastoor Rentinck.
Korte tijd ervoor werd Zuster Gudula gehul
digd vanwege haar 25-jarig ProfessiefeestEr
werd 160,- bijeen gebracht. „Waarvoor door
den Zeereerwaarden Adviseur een Godslamp
werd gekocht, een geschenk, geheel passend bij
haar (Zuster Gudula) religieuze Roeping
Meerdere Parochieanen zagen geen kans om
het jaarlidmaatschapsgeld van drie gulden te
betalen Enkele arme gezinnen behoefden niet
te betalen, anderen één gulden of twee kwar
tjes meer Meerdere leden wilden het bodegeld
van vijf centen met betalen en dat gaf dan ook
verveelnis Meerderen wilden of konden geen
lid worden, maar vroegen wel de hulp van de
Zuster, dan was er een aanslag te betalen van
zes gulden, zijnde voor het afgelopen en lopen
de jaar Het doktersfonds bij de Katholieke
dokter Vrijland in Hamersveld, zijnde 30 cen
ten per week per persoon boven de zestien jaar,
kon door de arme gezinnen niet opgebracht
worden. Er waren twee groen geschilderde
open ligtenten voor de teringlijders die er dag
en nacht te bed lagen. Ondanks een krappe kas
wilde men een bijzonder ledikant voor een zie
ke kopen De koop is niet doorgegaan: „Daar de
zieke zoo achteruit ging, dat de dood spoedig
kan verwacht worden, wat dan ook het geval is
geweest." Hent Routers ligt in het ziekenhuis
en het WGK draagt mee in de kosten van het
liggeld, zijnde vijf en twintig centen per dag.
Oorlog 1940-1945
De geneeskundige dienst van het alhier lig
gende 16e Regiment Infanterie vordert in 1940
enige ruimte van het WGK-gebouw en volgt er
een goede vergoeding door het Rijk Er is een
schaarste aan verplegingsartikelen. Gebruikt
verband wordt schoon gekookt In de nacht van
12 op 13 Mei 1940 als er granaten worden afge
vuurd op het dorp beschadigen rondvliegende
granaatscherven de muren, alle ruiten stuk In
het najaar van 1944 bezetten Duitse soldaten
het gebouw voor twee maanden Op 2 Maart
1945 weer voor enkele weken bezetting. De
sporen zijn achtergelaten van berookte ver
trekken en een paar verdwenen deuren. Maar
ook het WGK zal herrijzen
De kas van het WGK zit de eerste jaren vaak
tegen rood aan maar door een zuinig beleid
behoeft er niet te worden geleend. Behoudens
één keer, toen er een bedrag werd geleend voor
de bouw van het Wijkgebouw. Het blijkt dat de
Verpleegzuster al spoedig in het bezit van een
rijwiel werd gesteld Jan van de Kooij, de fiet
senmaker aan de Dodeweg, tegenover het
Kerkhof, levert een complete zaklamp voor
negentig centen, een belastingplaatje voor een
rijksdaalder en een Terry zadel voor 7,50 De
Chemische Pharmaceutische fabriek in Zie-
kenverplegingsartikelen Dr Lamers en Dr In
demans te 's-Hertogenbosch, zal vele jaren le
verancier zijn van oogbadjes, tinctuur myrrhe,
staalpillen, zalfdoosjes, gemalen aluin, kam-
ferspiritus, witte boorzalf en nog veel meer. De
Achteveldse vrachtrijder Toon van Laar ver
voert op zijn bodewagen naar de stad Amers
foort een kist voor zeventig en een mand voor
twintig centen. De Zuster moet hulp verlenen
bij een bijna 100-jarige op de boerderij de Oude
Rijst en autodienst Rik Kleinveld doet dat -
met wachten erbij - voor 1,20 per rit v v De
Bameveldse aannemer D B Nieuwstad levert
een eiken bak voor de koperen pomp voor
12,50 Timmerman Aris Boersen rekent voor
zijn knecht Teus Steenbeek vijf en veertig cen
ten per uur, achttien schroeven en een leertje
voor de pomp vijf en dertig centen A G. Wolf-
fenbuttel schilder-behanger-decorateur C 11
rekent voor een deurruitje twee kwartjes en
voor een deur verven drie kwartjes Stijn
Wijntjes, die een kleeragewinkeltje heeft over
het bruggetje rekent voor 7V* el katoen 2.71,
het maken van zes sluitlakens dertig centen en
het maken van de mantel voor de Zuster vijf en
zeventig centen J. F. Bourgonje, autogene
lasch-inrichting en hoefsmid met Rijksdiplo
ma boort tien gaten in een matras voor 35
centen en een kachelpijp ophalen en schoon
maken een daalder. Machinale schoen- en za
delmakerij Gebr. Van Laar hebben een fou-
draal voor de babyweegschaal gemaakt voor
20,-. Eén van de laatste penningbeheerders J
J. van Burgsteden ziet zich gesteld voor veel
Overheidsbemoeienissen en steeds wijzigende
Wetten waardoor hij bijna dagwerk heeft aan
het WGK. Verder maakt hij tientallen uitvoeri
ge begrafenisrekeningen op: graf delven 35,-,
mortuarium ziekenhuis 20,-, overlijdensbe-
wijs 5,-.
Voorzitters P. v d Hengel, G v. d Hengel, J.
v. Dalen, G. Tijmensen, M C Huisman. In 1973
is er de bouw van de huidige „De Heelkom"
waarin zijn gevestigd de Kruisvereniging
„Stichting Kruiswerk Noord-Oost Utrecht,
twee huisartsen, fysiotherapie en er worden
meerdere cursussen gehouden
Op de laatste ledenvergadering waren onder
meer aanwezig de nog immer actieve bstuurs-
leden M. C. Huisman en L P. Keizer. Van de
ongeveer 400 leden waren er 3 aanwezig De
heer C. van Esveld, mevrouw A Wijntjes en uw
verslaggever maakten voor de 30e keer de jaar
vergadering'mee
Binnenkort zal er een messing plaat worden
onthuld waarop de geschiedenis 60 jaar van
„het Wit-Gele Kruis Achterveld tot de tegen
woordige „De Heelkom" is weergegeven.
