Ivacués 'soort bij soort' in De Rijp
[estienhonderd mensen op de vlucht voor het oorlogsgeweld
De katholieke kerk kreeeg ook enkele voltreffers.
flTERVELD-STOUTENBURG
10 mei 1940 breekt de oorlog
l Duitse vliegtuigen komen op
ringe hoogte over de dorpen
ihterveld, Musschendorp en
jntenburg en vliegen naar
est Nederland. Meer dan 1600
aezetenen van de gemeente
Batenburg moeten evacueren
ar veiliger oorden. 2600 runde-
n moeten twintig kilometer
de reis is beschikbaar het treinstel
B35 hetwelk te goed 19.00 uur
zwaar puffend optrekt naar Am
sterdam. Daar is een vnj langdu
rige stop om de mensen even
lucht en water te geven. De aan
komst in Purmerend is een uur la
ter dan was aangekondigd. 22.21
uur Er is een extra bericht uitge
komen: "Niet bij normale gezin
nen mogen ingekwartierd wor-
In het buurtschap Lapeers werd het achterhuis, een schuur en de hooiberg van de fanulie De Ridder
verwoest.
dorpje Oost-grafdijk met links het Noordhollands kanaal. Een deel van de Achterveldse evacues
wen daar onderdak.
tot achter Nijkerk. Van
teterzaterdag op zondagnacht
sen de Stoutenburgers in het
erdhollandse De Rij aan.
tornt oorlog, want de dreiging
het Oosten wordt steeds
Xer De Duiters hebben meer-
e gebieden al onder hun heer-
uppij gebracht. Nederland zal
Igauw volgen. De autoriteiten
'en voorbereidingen omtrent
evacuatie van die woongebie-
idie voor de Valleistelling lig-
Gebieden waar directe oor-
(Sstnjd kan komen tussen de
derlandse verdedigers en de
Se aanvallers. De burgemees-
van de Rij dhr. van Staverden
wjt het volgende bericht uit:
eemgszins mogelijk ligt het
k ijn bedoeling om tijdig de ïn-
mienngsbiljetten voor de bur-
alhier gereed te maken. In
belang zoowel van Uw bur-
s(gem. Stoutenburg) als in dat
x nujnen ingezetenen zou ik
aa vooraf de tenaamstelling
Eemen. waardoor ik dan "soort
soort" kan brengen."
i vluchtoorden worden ge-
ad de gemeenten De Rijp en
ii Ingeval er geen spoor kan
5 dan moeten de vluchtelin-
ongeveer negentig kilometer
fan. eveer 800 mensen
-njwiel en 800 mensen te voet.
rS februari waren er 1656 inge-
h Bagage mag worden
«genomen tot hoogstens 30
;per persoon (zo mogelijk ook
saskers) De open vrachtau-
paarden en wagens en te voet
de lange stoet van evacuees
het station Amersfoort. Voor
den misdadige elementen, prosti
tuee's, vervuilde personen en an
dere a sociale elementen
BEZET
le Pinksterdag 12 mei 1940. Onge
veer 1400 goed bewapende
Duitse soldaten bezetten Achter
veld en Musschendorp. De Ne
derlandse sterkte in de voorpos
ten van De Schans, de Asschatter-
keerkade en Stoutenburg is onge
veer 300 man. Achter de voorpos
ten is de hoofdweerstandslijn
langs het Valleikanaal. Tussen
Leusden en Amersfoort staan de
Nederlandse kanonnen die bij
herhaling granaten afvuren op
Achterveld. In dit dorp wordt ge
vochten man tegen man. Er sneu
velen dertien Huzaren en min
stens zoveel Duitse aanvallers.
Door kanonvuur en de rondvlie
gende granaatschermen worden
de Duitsers zwaar getroffen, meer
dan tweehonderdtien zullen er
sneuvelen.
Bijna twee kilometer Westelijk van
Oud Leusden staat opgesteld het
Nederlandse geschut van III-15e
Regiment Artillene. Ze bestaat uit
twee batterijen van elk vier stuk
ken van vijftien centimeter houwit
sers. De houwitsers van het fabri
kaat Vickers zijn ingevoerd in
1920. Het kaliber is 15.24 cm., het
gewicht van de vuurmond is 3693
kg., de vuursnelheid tot vijf minu
ten is twee schoten per minuut, ie
der projectiel weegt 44.84 kg.,
maximum reikdracht is 8600 me
ter. De bediening bestaat uit de
commandant Res. Majoor C.L.H.
de Winter met acht kannoniers
Zaterdag 11 mei 1940 zwaar mitrail
leur en geweer en artillerie storm-
vuur.
Zondag 12 mei 16.00 uur voorpos
ten in gevecht met Duitse aanval
lers. Om 20.00 uur aldus kapitein
C.J. Kooreman artillerievuur, de
gehele nacht aanhoudend. Om
22.00 uur storend artillerievuur al
dus kapitein M. van Zalingen,
Rechtstreeks op het dorp Achter
veld werden van 12 op 13 mei af
gevuurd 144 Nederlandse grana
ten waardoor tientallen Duitse sol
daten sneuvelden.
Veel later zegt de kommandeur
van I 412, Div 227 Günther von
Einem genannt von Rothmaler,
Frillendorfer Höhe 61 te 43 Essen;
„Het was een echte vuurdoop
voor onze mannen die nog maar
kort in dienst waren. Het waren
merendeels studenten, zakenlui
en boeren uit de plaatsen Duis
burg, Essen, Krefeld en Mulheim.
Geen elitetroepen. Ik vocht met
mijn groep in Renswoude en
maakte een omtrekkende bewe
ging tot de Walderveense Molen
toe."
De Duitse gevechtsgroep bij Ach
terveld was (handvuurwapens met
meegerekend) bewapend met 58
lichte en 12 zware mitrailleurs, 12
antitank vuurmonden 3.7 cm en
10,5 cm artillene vuurmonden.
Met de bewapening der Neder
landse soldaten was het met zo
sterk gesteld. De soldaat G.A. de
Wit van het 16e Regiment Infante
rie, 16e Compagme Pantser Af
weer Geschut gaf de volgende
getekende verklaring: "Het Pant
ser Afweer Geschut was bewa
pend met F.N. pistolen M 25. Op
10 mei 1940 waren er nog zes kara
bijnen in reparatie, wegens gebro
ken slagpinnen.
Met speciale opdracht door mij
werden er zes karabijnen gehaald
bij de artillerie in Austerlitz. De
munitietoevoer voor het P.A.G
geschiedde met open vrachtwa
gens vanaf de Dodeweg onder
Amersfoort-Leusden. De mumtie
was verpakt in blanke houten kis
ten, dus geen camouDagekleur
Toen we voor de twee keer gin-
dop gingen bleek er geen munitie
meer te zijn... Kennelijk was er ge
noeg mumtie tijdens de strijd want
alle huizen in Achterveld waren
min of meer beschadigd door gra
naatinslagen. Meerdere huizen to
taal verwoest en enkele afge
brand. De buurtschap Mussen-
dorp werd zwaar getroffen.
De Barneveldsche Courant
schrijft Ook de Achterveld zoo
wel het Geldersche als het
Utrechtsche gedeelte heeft aan
merkelijk te lijden gehad van den
oorlog. Vooral het St. Joseph Ge
sticht en de R.K. Kerk hebben het
moeten ontgelden. Het Gesticht is
nog onbewoonbaar. De verschei
dene gaten in de tuin voor het ge
bouw bewijzen wel hoe gevaarlijk
het in deze omgeving is geweest.
De R K. Kerk is aan de zijde van de
toren deerlijk gehavend door drie
voltreffers die dwars door de
dikke muren zijn heen geslagen.
De R.K School is aanmerkelijk ge
havend. Daarentegen staat dat De
Hessenkar op het bekende café
nog onbeschadigd op het dak
staat. Verscheidene andere wo
ningen zijn gedeeltelijk verwoest.
Een 2 tal bruggen die opgeblazen
zijn zijn inmiddels vervangen door
houten noodbruggen.
Maar eerst naar ons eigen huis toe.
Daar is het een enorme ravage.
Alle ruiten zijn stuk, gaten in de
plafonds, de gehele Westzijgevel
eruit. De winkel is leeggeplun
derd. zeshonderd pond koffie en
zesduizend repen chocolade in
gepikt door de Duitsche soldaten.
Een grote partij biskwie die op de
eerste oorlogsdag was aangeko
men van 180,- ook weg, zo ook
de sigaretten, eau de colgone en
wijn.
Ze waren kennelijk zo bezopen de
soldaten dat ze zelfs hadden ge
dronken uit een fles zoggendrank.
De schuur getroffen door een gra
naat en het dikke varken was
dood. Alle tonnen olie en groene
zeep doorzeeft met granaatscher
ven. De fazantenloop in elkaar ge-
Na de oorlog kwamen er noodwonmgen m de plaats van de verwoeste huizen.
stort. De houtmijt was weggehaald
en de takkenbossen ter beschut
ting van de aanvallers geplaatst
achter ons huis, in het land van
Gard Kok.
De vele diep granatengaten
rondom het huis kwamen goed
van pas voor het wegruimen van
puin, glas enz De grote pere
boom, elk jaar goed voor dne mud
peren was dwars doormidden.
Het huurhuis waarde vierduizend
gulden aan de overkant van ons
was totaal afgebrand. De bewo
ners ervan stonden te huilen op de
puinhopen en de volgende dag is
de familie Taling vertrokken naar
Haarlem.
GESTOLEN
Een lijst van de gestolen goede
ren: Biskwie wat er al was 56,-;
Zojuist binnengekomen biskwie
180,-; Goede koffie (een zak al
tijd bewaarde koffie van 1918 lie
ten de Duitschers liggen, zeker te
slecht) 120,-; Chocolade waar
onder zesduizend repen 165,-;
Gasolie voor de oliestook-oven
26,-; Een vet varken, gemest
door mijn Moeder 75,-; Twee
bijna nieuwe fietsen (veel later is
er één achterhaald in Axel-Zee
land, door framenummer) 105,-;
Rookvlees 12,-; Eau de Cologne
58,-; Wijn, een goede voorraad
in de diepe kelder 65,-; Tabak
en sigaretten (geen pruimtabak)
70,-; Ondergoed van vader
25,-; Petroleum 10,-; Maggi
enz. 13,-; Roomboter en marga-
rina 18,-; Verhuurhuis aan de
overkant van ons huis 4000,-;
Schuur 100,-; Groene zeep en
klokzeep 45,-; Kippen gedood,
ook twee mooie hanen 10,-.
Overal lagen er de puntige grana-
tenscherven. Veel van die scher
ven opgeraapt en verkocht aan de
voddenjood, voor ruim twaalf gul
den, das heel veel, want een dag
gelder met een gezin verdiende
toen 12,-per week.
Kees v d. Berg is een gezellige
stamgast van café "De Hessen-
kar". Op de eerste oorlogsdag 10
Mei 1940 is het de kastelein Gard
Schouten die het jammer vindt dat
zijn voorraad van dertig liter jene
ver verloren kan gaan, als de Duit
sers komen
Kees weet er wel raad op en be
graaft het geestrijke vocht tussen
de spinazienjen in, en dan een
laag zand er overheen De kaste
lein moet evacueren. Bij terug
komst ziet de timmerman-aanne
mer m zijn fantasie-gedachten: de
Jop, Wim en Jan Schouten uit Achterveld werden ondergebracht bij de
familie Jongens.
Bij Teus Kerkhof-Klemveld in de
buurt "t Veld" zijn de bok en geit
ook zolang opgesloten geweest in
de slaapkamer.
Er zijn Duitse soldaten ontdekt die
in de afgelopen nacht zich heb
ben ingegraven op de Oostzijde
van de laan naar de boerderij
Gasthuis Daatselaar van Willem
v.d. Hengel. De kanonnen kunnen
het vuur met direct op deze aan
vallers krijgen Tegelijkertijd heb
ben de Nederlandse verdedigers
geen voldoende zicht achter langs
de boerderij, 't Kwade Gat en ook
de drie boerdenjen op Strijdhorst
belemmeren het uitzicht.
Een kleine groep Nederlandse
soldaten verlaat de stelling en gaat
over het houten noodbruggetje
over de Doelense Gracht, en komt
dan op de Hessenweg. Het huis
De Doelen wordt om strategische
redenen nog niet geruimd. Onder
beschutting van het struikgewas
op de Emelaarseweg wordt de
boerderij van Klaas van Doornik
bereikt die in brand wordt ge
stoken. Door het weiland heen
naar het woonhuis van Henk van
Dijk hetwelk ook door brand
wordt geruimd. De groep moet
dezelfde weg terug want schuin
tegenover het brandende huis zit
ten de Duitse aanvallers. Dan
wordt zo snel mogelijk bereikt de
boerderij van Piet van den Hen
gel.
Ruim anderhalf jaar geleden was
de boerderij door een gewone
brand een ruine geworden. Er is
een meuwe boerderij gebouwd
en deze wordt nu vanwege de
oorlog in brand gestoken. De Ne
derlandse soldaten in de stelling
van het Valleikanaal zijn op de
hoogte gesteld van de komst bin
nen hun vuurbereik van de groep
die de opdracht heeft te ruimen
wat het schootsveld bemoeilijkt.
Deze groep bereikt de boerderij
van Lambertus Voskuilen en na
deze in brand te hebben achterge
laten gaat het zo snel mogelijk
naar de boerderij - die op enkele
honderden meters afstand het
dichtst is gelegen bij de Grebbe-
Valleilinie - van Willem Voskui
len die ook een prooi van het oor
logsvuur zal worden.
De weg terug is niet mogelijk want
ze ligt nu onder Duitse vuur en
daarom neemt de groep de rich
ting naar de Oude Rijst dan de
zandweg af en in Oostelijke rich
ting naar het huis De Doelen Van
Rijer Roethof. Het is de laatste
opruiming. Rijer Roethof wordt op
het einde van de oorlog nog eens
getroffen. Want zijn echtgenote
Jans Koller wordt door granaat
scherven gewond en zal meer dan
een maand na de bevrijding in het
Sint Elisabeth Ziekenhuis te
Amersfoort aan de verwondingen
komen te overlijden.
Verderop is de Kopermolenbrug
geëxplodeerd en is dit werk in op
dracht uitgevoerd door de Neder
landse Genie. Het voorhuis van de
boerderij De Kopermolen is hier
door ingestort. Van de balken en
deuren worden een noodbrug
getje gemaakt over de Barneveld
sche Beek. Het is onbegrijpelijk
maar het inundatiegebied lopend
van de Honthorstersteeg tot de
Kopermolen is veel smaller ge
worden. Hoe dat mogelijk is is me
een raadsel gebleven.
Het huis van de bereboer Kok
wordt ter Oostzijde zwaar bescha
digd door Duits aanvalsvuur. Zijn
kleine kruidenierswinkel wordt
geheel leeggeroofd door de
Duitse soldaten. De bevolking van
Musschendorp en Stoutenburg is
al gevlucht naar de Noordholland-
sche De Rijp en omgeving en ook
het vee is al weggevoerd.
Verwoeste winkels in Achterveld. Links de kruidenierswinkel van H. van den Hengel, rechts het café van
opoe van den Hengel-Berendsen.
jeneverbessen-struiken boven de
grond uitkomen... De schop wordt
gepakt en de jeneverschat wordt
opgegraven. Maar net voor dit ge
beuren moet eerst nog een drietal
geiten uit de slaapkamer worden
gehaald die de Duitse soldaten
daar hadden opgesloten Ruim
een week lang, geiten in de slaap
kamer, wat een enorme ravage en
smeerboel.
^iWse legerauto werd door een voltreffer van het 6 e Pantser Afweer gescnut geraakt. Daarbij
'etöen 6Duitse soldaten.
I pe dagen van de herdenking van de Tweede Wereldoorlog
1 bijna voorbij. Voor Leusden en Achterveld, waar een
deel van de Valleistelling was, zijn dat bijzondere dagen.
I Achterveld was in de nadagen zelfs het toneel van interna-
jtionale voedselconferenties. De afgelopen weken ver-
I scheen er in deze krant een serie verhalen van de hand
I van J.M. Schouten in deze krant. Zij gingen over de vijf
[oorlogsjaren in Leusden en Achterveld. De reeks wordt
I deze week afgesloten.
Het laatste verhaal gaat over de gevechten en de ver
woestingen in 1940 en de grote stroom vluchtelingen die
I daarvan het gevolg was.
De Kopermolenbrug werd verwoest door Nederlandse soldaten om de Duitsers tegen te houden.
