„Ik denk dat ik één van de weinige mensen ben
die het oude loodmixen nog helemaal kunnen"
Panorama Lisiduna
/ilex Luigjes (76) ambachtelijk glazenier en kunstschilder:
„Om het weidse uitzicht"
WOENSDAG 13 JUNI 1990
interview
Naam: Joke Snijder
Beroep: Administratief medewerker bij Scouting Nederland,
voorzitter van de Katholieke Plattelandsvrouwenorganisatie
(KPO).
Favoriete plek: „Het terras bij mijn woning"
Bij mijn tekenwerk spelen de con
touren juist geen rol van betekenis,
ze zijn nauwelijks te zien." Hij
heeft gelijk....met als gevolg die
transparantie die aan glas doet
denken... De liefde voor glas be
gon niet, die was er altijd. Als klei
ne jongen uit een gezin van veer
tien kinderen struinde hij 'de Beek',
waar nu het Elisabeth ziekenhuis is,
af op zoek naar flesjes. „Ik hield
van de vorm, van de kleur. Nog
altijd trouwens." Hij was de zesde
van de zeven jongens in een gezin
van veertien kinderen en de enige
'artistieke'. Hoewel dat niet direct
duidelijk was. „Mijn vader was het
ook een beetje. Dat wil zeggen hij
schilderde ansichtkaarten na." Op
school werd wel duidelijk dat Ale
xander, die wisselend Alex, Sander
of voluit werd en wordt genoemd,
graag tekende maar dat sprak niet
in zijn voordeel. „Ik weet nog dat ik
straf kreeg omdat ik 'moppies' op
mijn nagels tekende. Ik herinner
mij hoe ik een man die aangereden
was door een auto en waarvan de
hoed verkreukeld naast hem lag,
op mijn nagel wist te krijgen." Bijna
verbaasd kijkt hij naar zijn enorme
grote, sterke handen waarop de
nagels nu erg klein lijken voor zo'n
huzarenstukje.
VIOOLMUZIEK
Op de lagere Lange Beekschool
deed hij wel een andere liefde op.
Zijn liefde voor vioolmuziek is vol
gens hem te danken aan meester
Piet Kortland waarbij hij van de
vierde tot en met de zesde klas zat
en die af en toe voor de klas viool
speelde. „En viool in die tijd, voor
kinderen zoals wij waren, dat was
iets onvoorstelbaars uit een andere
wereld. Ik ben het altijd prachtig
blijven vinden." Zijn vader zag ook
al niets in zijn tekentalenten. Hij kon
ze niet gebruiken. Hij was huis
schilder en kleine aannemer.
„Toen ik met twaalf jaar van school
kwam mocht ik niet bij mijn vader
komen werken als schilder. Mijn
vriend Wouter Rommers wel. Dat
vond ik erg. Mijn vader zei bang te
zijn dat ik de kozijnen zou vol schil
deren met bloemetjes. Ik zat altijd
te tekenen."
Vader zocht voor zijn zoon een
passende betrekking waaruit
bleek dat de man misschien wel
meer in zijn zoon zag dan toen dui
delijk was. Alex kreeg op twaalf
jarige leeftijd een baantje bij een
van zijn vaders leveranciers. „Ie
mand die glas in lood ruitjes maak
te met 'vierkante' rozen. Ruitjes aan
de lopende band gesneden in de
voorkamer, in lood gezet in het
achterkamertje." Hij bleef er twee
jaar als knechtje. In het begin om
de vloer aan te vegen en de ruitjes
te poetsen al snel ook om „in de
brandende zon, de kookpot op 420
graden te houden, waarin het lood
gesmolten kan worden." Daarbij
hoeven we ons geen teer, kunstzin
nig gefrustreerd jongetje voor te
stellen. „Ik was een sportieve
knaap. Ik hep graag in een korte
broek. Ik heb mezelf leren zwem
men in de Beek toen deze nog ver
boden terrein voor schooljongetjes
was. Daarna deed ik wat nu body
building genoemd wordt. Gewich
theffen, gymnastiek, boksen. Ik
heb altijd van beweging gehouden,
nu nog."
AMBACHT
Terugkijkend op die begintijd
weet hij nu dat je een geluksvogel
was als je als leerling in een kunst
zinnig ambacht terecht kwam.
„Achteromkijkende was het on
danks hard en sw,av werken, de
moeite waard." Om daar, niet zon
der trots, aan toe te voegen: „Ik
denk dat ik één van de weinige
mensen in Nederland ben die het
oude ambacht van loodmixen nog
helemaal kan." Daar zal later m het
gesprek de oude vaardigheid van
brandverven bij komen. Twee jaar
later vond zijn vader een betere
leverancier voor glas-in-lood-
raampjes in Utrecht en Alex moest
daar maar gaan werken. „Dat was
een verbetering. Niet alleen omdat
die baas in Utrecht meer werk zelf
deed en ik er dus meer kon leren,
maar ook omdat ik via hem met de
echte kunstenaars m aanraking
kwam." Die echte kunstenaars wa
ren te vinden in „het grote huis met
de prachtige blauwe stoep, tegen
over het station." Daar woonde de
familie Mendelsohn. Zij ontwierpen
glas-in-loodramen en brandden de
ontwerpen en kleuren m. Zodra
Alex de kans zag, stond hij er met
zijn neus bovenop. Hij ging er zelfs
op zijn vnje zaterdagmiddag
werken. Zonder dat zijn baas dit
wist.
Alex Luigjes was toen tussen de
veertien en achttien jaar en pikte
de kennis op waar deze te knjgen
was. iedere avond reisde hij met de
trein terug naar Amersfoort om
daar de avond vak-tekenschool te
volgen. Een soort ambachtsschool
voor jongens die overdag werkten.
„Daar leerde ik veel over kleuren.
Ik kreeg er voor het eerst een pen
seel in handen. Maar vooral veel
technische dingen. Voor het eerst
kreeg ik rekenen, algebra, meet
kunde. Het maken van technische
tekeningen met penseel en trek
pen. Op de lagere school had ik
deze dingen nooit gehad. Het was
voor mij echt een lift naar een ho
ger niveau."
INDIRECTE CONTACTEN
Minstens zo belangrijk waren
vanaf die tijd de indirecte contac
ten: „Ik had altijd behoefte om te
praten...over mijn vak of een an
dermans vak. Dat interesseerde
mij." Daardoor waren de wandelin
gen naar en van het station en de
treinreizen geen verloren tijd.
„Vroeger liep iedereen. Wanneer
er een auto kwam, ging je opzij en
keek je hem na. Onderweg hep je
op met edelsmeden, kleermakers
en andere ambachtsmensen. Dan
sprak je over je vak."
De overgang van Amersfoort
naar Utrecht was m meer dan een
opzicht een grote verandering „Ik
had toen al wat ik nu nog heb. Ik
kan wegdromen gaan dwalen. Dan
let ik niet op de tijd of de weg die ik
moet volgen maar heb ik alleen oog
voor kleding, vogels, bloemen en
vooral tegeltableau's en glas-in-
loodramen." Jugendstil was de
mode. Mondriaan brak door. „Als
kleine jongen al was ik gefasci
neerd door Mondriaan. Wat die
man met vlakken kan doen! Hij is
volgens mij de grootste uitvinder
van beeldende, monumentale
kunst. Als kind heb ik veel volgens
zijn ideeen gewerkt. Hoeveel WC
en bovenraampjes zijn niet als imi
tatie van zijn spelen met vlakken
gemaakt. Door de Jugendstil werd
het glas en lood meer figuratief.
Kunststijlen werden in toenemende
mate toegepast bij het maken van
gebruiksvoorwerpen. Ook in het
glas-in-lood van serre deuren, bo
venlichten en theemeubels. Bij de
Mendelsohns werd ik aangemoe
digd om te tekenen en te schilde
ren. Ik verdiende daar niets maar
kreeg stukjes glas en lood, ook de
dunne stripjes, waarmee ik zelf kon
experimenteren."
EIGEN BAAS
Zijn eigen baas liet hem toen al
werktekeningen maken, boven
dien nam hij m Amersfoort teken
en schilderlessen. Door een oud
collega uit Utrecht kwam hij in Hil
versum terecht. Zijn loopbaan in
andermans dienst werd afgebro
ken door de oproep voor militaire
dienst. Na twee weken werd hij
wegens platvoeten ontslagen. Zijn
baan was hij, in de crisistijd, kwijt
hetgeen een mooie aanleiding was
om voor zichzelf te beginnen. In het
nieuwe huis van zijn vader vond hij
op zolder alle ruimte. Al heel snel
kreeg hij zoveel opdrachten dat
zijn vader hem vriendelijk maar be
slist verzocht eigen werkruimte te
zoeken. „Mijn opdrachtgevers wa
ren aannemers zoals mijn vader.
Zijn concurrenten dus. Hij vond het
niet prettig dat ze konden zien wel
ke verf er bij wijze van spreken bij
hem op de plank stond."
Werk was er genoeg. De eerste
import bereikte Amersfoort. De
aannemers ontdekten dat de per
soonlijke toets gegeven door mooi
tegelwerk en glas m lood de huizen
beter deden verkopen. Alex Luig
jes verzorgde het glas m loodwerk
voor de huizen aan de Snouckaert-
laan, de Bergstraat, de serres aan
de Smgel. Nog steeds was het voor
hem vooral serie-werk. Maar toch:
„Ik wilde altijd iets maken wat nog
niet bestond." Daarvoor kwamen
zijn tekenvaardigheden goed van
pas maar nog niet als uitgangspunt.
Zijn eerste eigen atelier was ge
vestigd Achter de Heilige Geest.
Vijf jaar later in 1939 trok hij in het
grachtenhuis aan de Korte Gracht.
Zijn verlangen naar eigen huis met
een blauwe stoep was gereali
seerd. Zijn artistieke aspiraties
groeiden.
RESTAURATIE
Naast zijn groeiende zaak bleef
hij een verenigingsmens. „Soms
Kwam ik bezweet aan op gymnas
tiek omdat ik net naar boksen was
geweest." De lichamelijke inspan
ning gaf hem dezelfde kick als het
creatief bezig zijn. Op de gymnas
tiekvereniging vond hij zijn vrouw.
„Ze was heel mooi met prachtige
haren. Ze kon prachtig borduren
en ik mocht mee om de kleurtjes uit
te zoeken." Ze trouwden op 13 juni
1940. Artistiek was zij van huis uit
niet maar ze bleek geen moeite te
hebben zich aan te passen. Alex
was zich als ambachtsman aan het
ontplooien in meer dan een op
zicht. Sinds 1939 was kwam de te-
ken- en schildersclub 't Spectrum'
in zijn huis bijeen. „Ik was bezeten
van de vrije schilderskunst. De
aandacht voor nieuwe eigentijdse
vormgeving werd hierdoor ver
sterkt. In mijn atelier, glas aan de
kant, tekenden wij naar levend mo
del. Ik leerde andere kunstenaars
kennen en raakte steeds breder
geïnspireerd." Hij laat zijn eerste
portret zien. Opvallend zijn de don
kere tinten. Licht voor die tijd maar
bijna het negatief van wat hij tegen
woordig maakt. Maar ook Piet Smet
met de hoge hoed, is neergezet
tegen een transparante achter
grond.
Na de oorlog kreeg zijn werk
een andere inhoud. „Er moest veel
gerestaureerd worden. Tot dan
had ik gerepareerd. Een stukje
glas vervangen is wat anders dan
het opnieuw maken in de stijl en
met de tekening die het gehad
heeft. Nu kwam mijn tekenvaardig
heid goed van pas. Ik leerde
werken m de stijl van van Eyck.
Glas is door de eeuwen heen
steeds op andere manier bewerkt
en gekleurd. Al restaurend, leerde
ik." Hij restaureerde vooral kerkra
men. „Voor de oorlog kwam je
daar als niet-katholiek niet aan."
Restaureren was in de eerste plaats
eindeloos puzzelen.
Van restaureren naar opdrachten
tot nieuw, groots, werk leek daarna
met meer zo'n grote stap.
CONTOUREN
Langzaam maar zeker groeide
de behoefte om zonder decoraties
een mooi glas-in-lood raam te ma
ken. Daarvoor dienden de stukken
glas zo te worden gesneden dat het
door de loodcontouren figuratief
wordt. In zijn werkplaats 'droomde
hij weg' zoals hij zijn experimenten
met glas en vorm omschrijft. Ik
fantaseerde, zocht een richting als
kunstenaar." Via het schilderen
ontdekte hij de lichtbak waarop hij
met glas kon componeren.
Zijn eerste doorbraak van de stan
daard vierkante ruitjes paste hij toe
m de sacristie in Hoogland. „Ik heb
een stuk kippengaas genomen
waaraan ik ben gaan trekken.
Daarna heb ik het oog het werk
laten doen." Sindsdien zijn de mo
gelijkheden haast onbeperkt. De
ene keer zijn de grillige lijnen van
het lood aandachtspunt, de volgen
de keer volgen zij haast onopval
lend de vormen van het glas. Zijn
gevoel voor stijl, kleur en bewe
ging combineerden zich met zijn
beeldend vermogen. Van am-
Alex Luigjes en zijn vrouw Sophie.
bachtsman werd hij kunstenaar.
Langzaam maar zeker werd de ui-
houd, de vormgeving, belangrijker
dan de opbrengst, kwamen de in
dividuele opdrachten voor het se
riewerk. De jongen die ooit zijn
vader in verlegenheid bracht door
een paar dubbeltjes meer te vra
gen dan de concurrent omdat hij
wat verdienen wilde, werd een
man die liever voor de uiting dan
voor de boterham werkte. En zich
dit kon veroorloven.
Zijn zoon Alexander kreeg het
vak bijna letterlijk met de paplepel
mgegoten. „Wanneer ik een lezing
moet houden neem ik altijd een
zuigflesje mee. Het bewijs dat we
vanaf ons vroegste jeugd met glas
te maken hadden." Alexander jr
kreeg een box m het atelier waann
hij zoet met glasscherven zat te
spelen. „Gevaarlijk? Welnee, je
moet met je handen leren omgaan."
Verplichtten de restauratie-op-
drachten Alex Luigjes tot oriëntatie
op voorbije glastechnieken, voor
de nieuwe opdrachten had hij bij
belkennis en tact nodig. Als her
vormde jongen kende hij de ver
halen, hetgeen nog wat anders is
als de betekenis in allegorische
eigentijdse voorstellingen weten
weer te geven. Om vervolgens zijn
visie duidelijk te maken aan de
ondeskundige opdrachtgevers die
het glas en loodraam aan hun ge
meente wilden aanbieden. Zijn
werk kenmerkt zich in toenemen
de mate door ruimte, gewaagde
combinaties in heldere kleuren
waarbij blauw vaak een hoofdkleur
is en verrassende overgangen die
'het oog het werk laten doen'.
De werkstukken gemaakt voor
particulieren bevatten zijn allegori
sche visie op wat belangrijk m het
leven van de opdrachtgever is. Zijn
laatste kleine glas en loodwerken
zijn abstract. De lijnen zorgen in
combinatie met de kleuren voor het
leven.
Daarnaast, daarbij, daardoor en
daar tussendoor ontwikkelt hij zijn
schilderkunst. Zijn eerste expositie
vindt plaats in 1942 op 't Havik,
samen met zijn vrienden van 't
Spektrum, daarna volgen exposi
ties al dan met in combinatie met
zijn glas m loodwerken, in de Muur
huizen, de Zonnehof. Hilversum,
Dordrecht en Laren. De (voorlopig)
laatste vond plaats in het gemeen
tehuis van Woudenberg in 1988.
„Misschien is vijftig jaar expose
ren wel een goede kop voor Uw
verslag." suggereerde Alex Luig
jes. Nee, beter is het om te gaan
kijken naar zijn glas in loodramen
zoals te vinden in de Smt Jonskerk,
de St. Aegtenkapel en 't Kapelhuis,
museum Flehite en het Belgenmo
nument en dat is alleen nog maar
een deel van wat in Amersfoort,
laat staan in Nederland, te vinden
is.
„De heb deze plek uiteindehjk gekozen omdat ik na tien jaar nog steeds ongelofelijk genieten kan van
het uitzicht hier. Het weidse uitzicht over de Hamersveldseweg, de weilanden in naar de bosrand. Het is
eigenlijk jammer dat de fotograaf hier met op een mooie zomeravond kon komen, want dat is helemaal
uniek. We nodigen weieens vnenden uit om dat mee te beleven. De ondergaande zon, de opkomende
maan, de reeén die zich losmaken uit de bosrand; dan is het hier helemaal idyllisch. Bovendien is het hier
Qeen dag hetzelfde. Je kan prachtig de wisseling van de jaargetijden meebeleven. Je beleeft dat hier veel
intenser dan in de stad.
Het is hier trouwens toch een schitterend stukje Nederland. De structuur van het landschap is hier zo
baai. Die weilanden, afgewisseld met bosjes en bomen. Heerlijk om te fietsen. We zijn net terug van
vakantie op Kreta, maar toen ik hier weer kwam zei ik tegen m'n man: „die mensen op Kreta zouden hier
eens moeten komen. Wat zouden ze dat groen mooi vinden!"
.,Ik ben een echte stadse vrouw. Ik kom uit Amersfoort. Net als mijn man. Maar sinds ik hier woon, ben ik
mezelf als een echte plattelander gaan beschouwen. Vooral na onze verhuizing naar dit huis aan de
Hamersveldseweg. Ik begrijp nu ook veel meer van agrarische wereld. Voor ik hier kwam, woonden wem
her toenmalige Hamersveld aan de Meidoornhof. Dat was net in de periode dat Leusden ging groeien.
IVaar de Euroworungen nu staan, graasden toen nog koeien. Toen hadden we nog zoiets van 'Leusden
hoeft met groterMaar dat was eigenlijk uit egoïstische overwegingen. Zo van wij wonen hier nu en dat is
Genoeg. Zo denk ik niet meer, maar ik begrijp veel meer van de standpunten van de boeren. De grond is
familiebezit, waar men, zeker gevoelsmatig, niet gemakkehjk afstand van zal doen.
„Ik voel me ook helemaal opgenomen in de plattelandsgemeenschap. Buurvrouwen zeiden op een
Gegeven moment tegen me: 'Meid, je woont hier nu, dan ga je ook maar mee naar de KPO'. Dat heb ik
Gedaan en daar heb ik geen moment spijt van gehad. Er zitten daar fantastische vrouwen waar ik grote
bewondering voor heb gekregen. Ik ben één van de weinigen m die club die een betaalde baan heeft,
maar ik vind het zalig om weer in deze omgevmg terug te komen. Ik vind hier een stukje rust.
ilex Luigjes is vandaag, 13 juni,
bg jaar getrouwd met 'zijn' Sop-
Niet echt de meest voor de
id liggende reden om een inter-
over zijn leven en werk te
den, maar de enige reden om
te doen wat niet gelaten mag
rden. Alexander Luigjes is m
«rsfoort en wijde omgeving een
lende naam. Zijn glasmozaïken
I te vinden in het gemeentehuis,
stationshal en kerken van
ersfoort, kastelen in Veenen-
ilen Vaassen, en nog vele ande-
ildan niet in opdracht van Rijks-
amentenzorg ter restauratie of
ïgen ontwerp. Geboren en ge
il in Amersfoort is hij smds vijf
jaar Leusdenaar. Sinds 1979
ieit zijn zoon, Alexander Luig-
jr als glazenier het grachten-
aan de Kortegracht. De 'volks-
jen' die begon met het maken
vierkante bloemen' weet on-
ssen van geen ophouden. De
ae jaren tekent en schildert hij.
jaar is, hij zegt het met enige
Enoed, zijn lichtbak voor het
fc raam weggedaan. Daarop
gehikte hij de stukken ge-
Edschilderd glas. „Mijn leven
heb ik er naar verlangd om
jeo
vogels te kunnen observeren van
uit mijn atelier. Dit kan nu." Waarna
het enthousiaste verhaal over een
reiger met een bevroren poot
volgt, die tot Luigjes geluk tercht
kwam m zijn achtertuin en drie da
gen volop poseerde.
Luigjes kan en wil vertellen. Hij
heeft een gedetailleerd geheugen
voor zowel vormen, kleuren als
belevenissen van lang geleden. „Ik
zou een boek kunnen vullen," zegt
een tijdens het gesprek een paar
maal. Niemand die daaraan hoeft te
twijfelen.
GLAS
Alexander Luigjes en glas. Die
twee horen bij elkaar net als Alex
Luigjes en tekenen. De twee lief
hebberijen konden niet zonder el
kaar maar gingen toch ieder een
eigen weg om elkaar waar nodig
weer te vinden. „Tussen mijn te
kenwerk en mijn glas en lood zitten
grote verschillen," verklaart hij zelf.
Bij glas en lood heb je te maken met
contouren. De loodstrips spelen
rond en door de afbeelding een rol.
Soms ga ik uit van de kleuren en de
afbeelding, dan weer van het lood.
fljSDEN-ZUID - In het kleine atelier met precies de goede
chtvaJ, staan zijn laatste werken; aquarellen en olieverfschil-
injen met een opvallende transparantie. Het licht lijkt er
oorheen te schemeren. De glazen flessen op het stilleven
herkaatsen de zon inplaats van dat de flikkering er op ge-
ihilderd is. Alex Luigjes werkt aan een serie
childerijen die hij 'in het voorbij gaan' noemt. Landschappen
eje voorbij schieten wanneer je in een auto op weg bent van A
pr B. De twee van de serie die ik zag, vertonen beide een
ndeloosheid vastgelegd op een dag waarop slechts de pas-
pt beslommeringen heeft. Wie er langs gaat is zich bewust
pzijn massa en beweging. Opnieuw de transparantie van de
cbt waardoor het zonlicht lijkt te spelen. Geschilderd door
i0glazenier. Alex Luigjes is zolang hij leeft gefascineerd door
,t licht met kleuren, met glas kan doen. Hij maakt van zijn
scinatie zijn vak en verhief daarna zijn vakmanschap tot
pst. Zowel in glas en lood als op papier en doek.
newer Alex Luigjes tekent en schildert ook graag.
