H
„Het samenspel tussen mens en hond is fa.:
scinerend"
beusdense ex-kleuterleidster Afke Does (31) leert voor schaapherder
WOENSDAG 15 AUGUSTUS 1990 l^5U£5Cfl^5l*
plaatselijk nieuws
raad krijgt een poosje op haar wei
land met één hond te oefenen, ter
wijl de ander thuis blijft. Een hard
gelach. „En dat terwijl in Leusden
ik altijd complimenten krijgen om
zijn." verweerd Afke zich.Ja maar
meisje voor huisgenoten zijn ze
meer dan gehoorzaam genoeg
maar om de kudde te drijven moe
ten ze absoluut gehoorzaam zijn."
Vlak daarna spreekt Geert zijn
vertrouwen uit in de toezegging
aan haar dat ze binnenkort een
keer helemaal in haar eentje zijn
schapenkudde mag hoeden. Een
meuwe uitdaging die Afke wel aan-
spreekt.
et op een weilandje aan de Kanaalweg. Net zoals het klinkt op
e heide van de Posbank bij Arnhem. Het verschil zit in de
rootte van de kudde. Aan de Kanaalweg worden zeven scha-
en de goede kant op gedreven. Op de Posbank zijn het er 157.
Ie commando's worden door dezelfde persoon aan dezelfde
ouden gegeven. Afke Does (31) voorheen kleuterleidster,
raint haar twee Border Collies zowel in Leusden als bij Am-
em, in de hoop over ongeveer een half jaar mee te kunnen
oen aan de Nederlandse schapendrijvers - wedstrijden.
Afke Does kiest voor wat ze wiL
jree jaar geleden wist ze zeker
ii ze niet langer kleuterleidster op
Montessorischool 't Ronde in
gusden wilde zijn. Ze koos voor
gar paard. Paardrijden deed ze
:sds haar jeugd in Zaandam. „Ver-
gr dan een cavia ben ik in die tijd
t gekomen. Ik had er geen be-
ïfte aan en het kwam niet in mij
meer dieren te nemen."
In 1987 kocht ze haar eerste ei-
paard. Een witte IJslander. Met
naam Grèna, IJslands voor witte,
dra Afke de handen vrij had,
lgden daarop schapen, konijnen,
Ma's, kippen en nog een paard,
'eer een Ijslander, maar nu een
tonde met punkachtig haar, die de
lam Viga kreeg.
Ze vond een stukje weiland aan
Kanaalweg. Daar bracht ze het
ootste deel van haar menagerie
ar over. Uiteindelijk werd het vo-
jaar tijd voor een hond. „Het
>Y me wel gezellig om een hond
hebben wanneer ik paard ging
den. Ik zocht naar een niet te
Note en niet te kleine hond, die
ed kan meerennen en vriende-
t van aard is. Uiteindelijk kwam
bij de border-collie terecht."
ur man stemde met de keus in,
uit hij had goede herinneringen
n zijn opa waarvan een foto be-
aard is gebleven waarop een
ein zwart wit hondje te zien is. Het
eek een totaal ander ras te be
ffen, maar de keus was toen al
maakt.
Via haar dierenarts hoorde ze
er bij iemand in Barneveld een
p te koop was. Die iemand bleek
ans Cramer, voorzitter van de
iderlandse Border Collie club
jderland en een van de beste
indlers' in Nederland. Wat een
indler* is, wist Afke op dat mo-
ant nog niet. Van schapendrijven
bijbehorende wedstrijden, had
nog nooit gehoord. Maar Frans
amer gaf haar, in de stromende
gen, een demonstratie. Een
handier blijkt iemand, die zijn hon-
d(en) van afstand schapen een ge
wenst parcours kan doen afleggen
de sport van het schapendrij
ven!!
„Mijn mond viel open. Toen ik
zag dat dit in deze honden zit dacht
ik onmiddellijk 'dat wil ik er ook
uithalen' en zo is het begonnen."
Vol ongeduld wachte Afke de eer
ste negen maanden af. Haar pup
Sam zou dan pas aan de training
mogen beginnen. Tot die tijd moest
hij leren gehoorzamen. De maan
den werden benut met het bekij
ken van video's en het bezoeken
van wedstrijden. „Over hoe het
moet en hoe je het de honden moet
leren, zijn geen boeken geschre
ven. Je moet het leren door overle
vering," zegt Afke.
Steeds meer mensen leren hun
honden schapen te drijven.
In Nederland doen ongeveer der
tig mensen mee aan de schapen
drijvers-wedstrijden. Van de twin
tig officiële schaapherders die in
Nederland een kudde beheren,
doet er maar één aan de wedstrij
den mee: Geert Reinders, schaap
herder van de kudde Veluwse hei-
de-schapen op de Posbank bij Am-
hem. Een andere 'topsporter* krijgt
in september een aanstelling als
schaapherder. De andere handiers
zijn mannen en ongeveer vijf vrou
wen die vaak net als Afke in de stad
wonen en zich in niets onderschei
den van de andere burgers. Hoog
stens doordat hun honden uitste
kend kunnen luisteren en zij alle
maal minstens één, maar liever nog
twee Border Collies hebben.
Jaarlijks worden ongeveer zes
wedstrijden georganiseerd, zoals
begin juli op Texel. In het weekend
van 20 juli vinden in Midden Frank
rijk de Europeese kampioenschap
pen plaats. In Engeland bestaat
veel meer aandacht voor deze
sport. Het televisieprogramma
'One Man and his dog*, te zien op de
strijdverslagen geeft dit program
ma veel wetenswaardigheden
rond honden, herders en schapen.
In die volgorde.
In Engeland zijn de spelregels
iets anders dan in Europa. Bij alle
bei de wedstnjdvormen is het de
bedoeling dat de hond volgens
commando's van de handier, acht
schapen ophaalt volgens een pre
cies omschreven af te leggen par
cours. Het verschil tussen de En
gelse en Europese methode zit
vooral in de lengte van het traject
en in de positie van de handier. Het
Engelse traject is langer, terwijl de
handier op zijn plek moet blijven
staan. Bij de Nederlandse 'drift'
mag de handier het laatste stuk 'the
cross' met zijn hond(en) meelopen.
De belangstelling in Nederland
voor deze sport groeit.
Liefhebbers uit België en Duits
land komen hierheen om aan wed
strijden deel te nemen of er naar te
kijken omdat in eigen land minder
mogelijkheden zijn. De sport ken
merkt zich door een grote gemoe
delijkheid. Hoewel serieus met de
honden wordt gewerkt valt onmid
dellijk het intense contact tussen
honden en baas op. Hoewel de
mens duidelijk de baas is, is er
geen sprake van een soort milita
ristische drilverhouding. De hon
den doen niets liever dan achter en
naast de schapen rennen. Volgens
Afke zijn ze daar ook op gefokt en
worden ze daar op gekeurd zodra
ze één jaar oud zijn.
Haar oudste hond, want na Sam
kwam Craig, heeft inmiddels een
certificaat met het predikaat 'zeer
goed'. Terwijl Craig nog meer be
loofd. De keuring betreft niet alleen
het exterieur, maar ook het over
wicht dat de hond betreffende de
schapen uitstraalt (the Eye), de
concentratie, het luisteren, het be
wegen (the movement) en de so
ciale vaardigheden. Zodra een
hond zijn werk gedaan heeft, zoekt
hij 'gezellig* zijn baas op, om lekker
te gaan spelen, even te knuffelen of
in slaap te vallen op zijn voeten. Het
zijn geen afgerichte artiesten. Geen
slaafse robotten. Het zijn kamera
den waarmee samengewerkt
wordt. De meeste 'handiers' trainen
hun honden zelf. Een enkeling die
zeker wil zijn van de eerste prijzen
koopt getrainde honden. Een goed
getrainde hond kan rond de vijf
tienduizend gulden kosten.
Afke oefent nu ongeveer een half
jaar. Eerst twee maal per week in
met haar schapen
eerste beginselen bijbracht.
„Meestal gaf hij wat aanwijzingen
en was hij er verder zelf niet bij. Ik
moest het maar in mijn eentje uitvo
gelen."
Door toeval kwam ze bij boer
Loozeman. De sticker op haar auto
waardoor bleek dat ze de Europe
se kampioenschappen schapen-
drijven in Zwitserland vorig jaar
had bijgewoond was voor de heer
Loozeman uit Achterveld reden om
haar aan te spreken. Hij had scha
pen in de polder staan. Het terug
drijven van de dieren kostte hem
veel tijd en moeite. Hij vroeg of
Afke het doen wilde. Ze greep de
kans met twee handen aan. Sinds
dien fietste ze regelmatig naar
Achterveld met haar twee honden
in een bak achterop. Op haar eigen
veldje aan de Kanaalweg werkte ze
eerst met Indische loopeenden.
„Die kunnen niet vliegen en zijn
daardoor uitstekend om met een
jonge jonge hond te oefenen." Afke
Does had al één schaap. Een
Hampshire Down genaamd Dirkje.
Een schattig lief dier met een dikke
vacht vol kleine krulletjes, een
platte zwarte neus en 'panda' vlek
ken rond zijn ogen. Een schaap
voor de gezelligheid maar absoluut
ongeschikt om te drijven. Dirkje
woont tegenwoordig in de kinder
boerderij in Amersfoort en is daar
onlangs moeder geworden. Ze
moest plaats maken voor eerst
twee, later vijf sinds drie weken,
zeven heideschapen. Het Veluwse
heideschaap is een stuk minder
aantrekkelijk om te zien. Niks ge
zelligheid. Ze moeten lopen. De
wol en het vlees zijn niet belangrijk.
Hun taak is het om de heide te
onderhouden. Dirkje was er om de
liefde. De nieuwe schapen hebben
geen naam. Zij zijn er als middel om
te drijven.
Oefenmateriaal.
Zodra de honden op haar 'eigen'
weiland worden losgelaten nemen
ze een spurt naar de schapen die
achter een volgend hek staan. Sme
kend kijken Craig en Sam achter
om waar die langzame mensen blij
ven. De schapen lijken ook te we
ten wat er komen gaat want ze
drommen samen bij het hek. Afke
heeft een metalen herderstaf vast.
Alleen Sinterklaas heeft een mooi
ere krul. Afke „Ik verkies een me
talen boven een houten staf omdat
deze lichter is. De meeste echte
herders hebben trouwens genoeg
aan een stok." De staf blijkt be
doeld voor het geven van aanwij
zingen en om op te leunen. Herder
Geert Reinders blijkt hem later af
en toe nodig te hebben om honden
te verjagen van particulieren die
hun dier een verzetje willen gun
nen door schapen op te jagen. Zo
dra Afke „Ga maar" zegt spnngen
de beide honden als uit stilstand
over het hoge hek heen. Ze volgen
de schapen in een volgens Afke
„typische border-collie loop", het
is een soort onelegante sluipversie
van een katachtige. Neus laag bij
de grond, rug in getrokken, door
de knieën gezakt. Binnen een mum
van tijd staan de acht schapen ach
ter in de wei. Dit was the outrun.
Daarna kunnen de honden begin
nen met het terugdrijven van de
schapen richting Afke, the lift. Zij
geeft afwisselend in het Engels en
het Nederlands haar commando's.
Sam krijgt zijn orders in het Neder
lands, Craig in het Engels. Op die
maiuer weten de honden voor wie
het commando bedoeld is. Craig is
duidelijk de jongste. Wanneer zijn
grote broer bij hem is, lukt het hem
wel. Maar alleen bij de kudde kijkt
hij Afke af en toe smekend en af
wachtend aan. Hoe moest het nou
ook al weer. Het grootste probleem
lijkt het uitelkaar halen van recht en
links en de combinatie tussen en
thousiasme en concentratie. De
honden luisteren uitstekend maar
beslist niet op een robotachtige
manier. Afke lachend ,Je moet
enorm consequent zijn, anders la
ten ze je kletsen. Border Collies zijn
geschikt als herdershond juist om
dat ze zo gevoelig zijn. Doordat ze
gevoelig zijn kunnen ze heel ge
hoorzaam zijn maar voelen ze ook
onmiddellijk aan of ze een loopje
met je kunnen nemen en zullen dat
dan niet laten." Op de vraag of haar
opvoedingservaring als kleuter
leidster haar hierbij voordeel ge
bracht heeft, grinnikt ze. „Mis
schien wel het tegenovergestelde.
Ik knjg regelmatig te horen dat ik
te zacht ben voor mijn dieren. Ik
ben niet streng genoeg misschien
wel omdat ik genoeg had van het in
de hand houden van een klas vol
kleuters." Op het weilandje gaat
bijna alles goed.
„Craig schiet af en toe te ver door
maar daar staat tegenover dat hij uit
zich zelf achter de kudde gaat
waaieren." wijst Afke naar de hond
die heen en weer achter de kudde
waakzaam blijft. De fotograaf zou
door die waakzaamheid nog in de
problemen komen. Afke met de
honden op de foto kon alleen wan
./A v 'y. 4
'-v
Afke Does met haar twee kameraden.
neer de schapen achter de foto
graaf stonden want de honden wil
len maar naar een kant kijken; daar
waar de schapen staan. Zodat de
schapen drie maal het veld rond
moeten voordat de fotograaf ieder
een heeft waar hij ze hebben wil en
de honden het daar mee eens kun
nen zijn. Afke deed inmiddels met
de eerste nieuweling-wedstrijden
mee. De laatste keer werd ze ze
vende van de vijftien deelnemers.
Over een half jaar hoopt ze bij de
officiële wedstrijden als deelne
mer aanwezig te kunnen zijn. In
ieder geval met Sam.
Afke zou misschien wel herde
rinnetje willen zijn....op de Leusder
Hei en dan liefst in loondienst. Het
is niet haar eerste wens maar wel
een van de mogelijkheden waar
van ze een sprekend voorbeeld
heeft. Regelmatig loopt ze mee met
de herder op de Arnhemse Pos
bank, Geert Reinders (50). Geert
Reinders is een gezellige prater die
maar wat graag bereid is om over
zijn vak en liefhebberij te vertellen.
Begin juli deed hij als enige herder
mee aan de wedstrijden op Texel.
Hij eindigde laag, als twaalfde van
de dertig deelnemers. De wedstrij
den zijn een verfijnde vorm van het
werk dat zijn honden iedere dag
moeten doen. Alsof van het doen
van rijexamen een sport gemaakt
wordt en dat daar een ervaren
chauffeur aan deelneemt. Zo'n
chauffeur maakt 'fouten' door erva
ring. Zo ook de honden van Geert.
Jammer maar het doet niets af aan
de gezelligheid van de wedstrijden
waarbij de deelnemers een grote
familie lijken te vormen. Door mee
te lopen met Geert Reinders leren
Afke Does en haar honden veel.
Alleen al het verschil tussen zeven
schapen en honderd zevenenvijf
tig. Üfet officiële aantal was hon
derdzestig maar Afke kocht er on
langs twee en een verongelukte.)
De schaapskooi van Geert Rein
ders is prachtig gelegen tegen de
rand van de heide bij Velp. Aan het
einde van de beukenlaan schijnen
uit alle hoeken zwart-witte honden
te spnngen. Ze zijn allemaal even
vriendelijk en vrolijk. Wanneer la
ter bewezen wordt dat het er
slechts zeven zijn, is dat enorm veel
minder dan de schijn had. Behalve
Craig en Sam die oude kennissen
begroeten, één logé, zijn er vier
honden van de herder. De oude
Gwynneth, dne jonge honden die
worden opgeleidt. „Een herder
moet bijtijds zorgen dat hij altijd
over een goede hond blijft be
schikken en een reserve heeft."
volgens Geert Reinders. Iedere
dag gaat er één 'nederlandstalige'
en één enaelstalioe hond mee.
Door weer en wind. Op de dag dat
wij meegingen waren alle weerty
pes aanwezig.
Voorzien van lange regenjassen
volgden we de kudden ooien.
„Ooien zijn veel bewegelijker en
veel beter te leiden," onderwees
de herder. Waarna het smakelijke
verhaal volgt van een ram die tij
dens een wedstrijd geen genoegen
nam met zijn ondergeschikte rol
met als gevolg dat de schapen de
hond dreven, inplaats van anders
om. Een hond zonder genoeg eye,
dat is duidelijk. De schapen weten
waar ze aan toe zijn. Zijn de honden
dan nog wel nodig. Geert Reinders
„Wanneer mensen zoveel verstand
als schapen zouden hebben, zou
dat niet best zijn. Schapen en zeker
ooien hebben geleerd dat ze ont
zag voor de honden moeten heb
ben. Ze wachten waarheen ze ge
stuurd worden. De schapen die nu
zeven jaar in mijn kudde rondlo
pen, weten ook dat wanneer zij
mijn stem horen ze een reactie van
de honden kunnen verwachten
maar zelf denken ho maar." Zonder
honden zouden de schapen de kooi
wel terugvinden maar zeker niet op
tijd. Wat opvalt bij de schapen is
dat ze allemaal beschikken over
een dikke wollen staart. „Het is
onzin om de staarten te couperen"
volgens Geert „De kudde op deze
heide is om dne redenen belang
rijk. Om de heide te onderhouden,
om het Veluwse Heideschaap in
stand te houden en voor het touris
me." In tegenstelling tot de praktijk
wordt het werken met de honden
daar niet bij genoemd. Uit de ma
nier waarop hij met zijn honden
omgaat en hoe hij erover spreekt
lijkt dat echter voor hem de hoofd
zaaknet als voor Afke.
Bij de grote kudde is te zien dat
Afke zowel als haar honden nog
veel te leren hebben. Wat met weg
neemt dat de schapen altijd komen
waar Afke ze hebben wil. Mis
schien niet in zo'n vloeiende lijn, op
commando van een enkel fluitje,
zoals het Geert lukt, maar het lukt
uiteindelijk ook Afke.
Geert Reinders geeft aanwijzingen;
„Het moment waarop je je com
mando's geeft is erg belangrijk.",
„Nu moet je hem tot de orde roe
pen" „Hou ze achter" „Sam is
hardhorend en dominant pas op."
Sam schijnt het te weten. Hij is jong
en neemt teveel initiatief. Afke be
kent „Craig is eigenlijk te jong bij
de schapen gekomen. Hij moet
eerst goed gehoorzamen voor hij
aan het werk mag maar ja hij wil zo
graag, die schapen zijn zo verlei
delijk voor hem." Waarop Afke de
Terwijl de honden het werk doen
sjokken de herder en zijn leerling
achter de kudde aan. Af en toe
worden de gesprekken over de
honden, de wedstrijden en de an
dere schapendnjvers onderbro
ken door een paar commando's.
Halve uren lang zijn de schapen
nergens te bekennen, zit de herder
met zijn metgezellen, inclusief de
honden, op de hei in het zonnetje
dan wel onder de bomen te schui
len voor de regen. Desalnietemin
verslijt de herder een paar laarzen
per jaar. Het gesprek stokt zelden.
Aan onderwerpen geen gebrek.
Terwijl de zon tussen flinke buien
doorschijnt, de jassen uit en aan
gaan, de een haar voorraad radijs
wegwerkt terwijl de ander koffie
met verkiest. De natuur is prachtig.
Hier lopen vossen rond, huist een
dassenfamilie, is het nest van een
buizert te zien, lopen regelmatig
wüde zwijnen, reeën, edelherten
en niet te vergeten de Fjordenpaar-
den van de herder. Helaas hebben
we alleen last van de uitwerpselen
van mensen, waar de honden vol
plezier doorheen rollen, zo gauw ze
de kans krijgen.
De dag lijkt een snelcursus hond,
schaap en schapendnjvers. Geert
Reinders vmdt het herders bestaan
prima maar niets voor vrouwen.
Afke grinnikt en zwijgt diploma
tiek, „Vrouwen alleen op de hei,
dat is niks gedaan. Bovendien ben
je in de lammertijd dag en nacht
bezig." Een mooie aanleiding voor
Afke om 'even' te regelen of ze de
eerst komende lammer-tijd een
weekje bij Geert mag logeren om
het lammeren te leren want vol
gend jaar moet ze het kunnen bij
haar eigen schapen. Geert zal wel
een plekje m de 'Operatie-kamer'
inruimen. Dit is het hokje waarin hij
keizersnede verricht en andere
'schapen-operaties' die uit tacti
sche overwegingen maar beter
niet onder de neus van toeristen
kunnen plaatsvinden. Geert Rein
ders hoedt zijn kudde op 160 hecta
ren Posbank. 1 schaap per hectare.
Meer zou overbegrazmg beteke
nen, minder zou te weinig zijn. In
Nederland lopen twintig kuddes
rond. Het aantal groeit weer heel
langzaam na jarenlang in snel tem
po geslonken te zijn. Veel heide is
inmiddels verdwenen. Overwoe
kerd door het pijpekruid. De scha
pen vreten van alles behalve heide.
Maar alleen schapen kunnen de
heide niet in stand houden. Heide
groeit goed om voedselarme
grond. Om die te behouden moet
de grond verschraald worden, bij
voorbeeld door afplaggen. Moch
ten er plannen zijn om de Leusder-
hei in haar oude glorie te herstellen
dan is het aanstellen van Afke als
herderin bij een kudde niet vol
doende. Het is trouwens geen
functie die zij als liefste wens am
bieert; „Mij fascineert de samen
werking nissen mens en dier. Daar
kan ik uren naar kijken en krijg ik
koude rillingen van. Het interes
seert mij niet zozeer of ik er mijn
beroep van kan maken of dat ik
hoog of laag in een wedstrijd zal
eindigen. Het is meer de uitdaging
om een hond zover te krijgen. En
als dat lukt, is het leuk. Dat is de
kunst"
Marianne de Valck
Afke Does: 'Trainen om er uit te halen wat er m zit.
