i - Wetenswaardigheden over Leusden honderd jaar geleden leusil DONDERDAG 3 JANUARI 1991 plaatselijk nieuws maken. Het lag geenszins in mijn bedoeling mij van dat stuk grond te ontdoen, ik heb alleen in het verlenen van het recht van opstal ingestemd teneinde de gemeente de gelegenheid te verschaffen om ene daar te plaatsen zeer nodige school te bouwen op een door het gemeentebestuur gekozen stuk grond. Het is dan ook mijn bedoe ling om de toestemming niet te verlenen tenzij ik de zekerheid heb dat de grond gebruikt wordt voor het doel thans beoogd en dat wel bij voortduring. Het is der halve mijn verlangen dat de opstal eindige zodra het gebouw ruet meer voor een school, toeganke lijk voor alle kinderen van de ge meente gebruikt worde, ook al mocht dit een gevolg zijn ener veranderde wetgeving Om dezelfde rede bestaat bij mij bezwaar tegen deze verandering Het geval dat het gemeentebe lang met medebrengt dat de on derwijzer wone in de onderwij zerswoning komt mij ondenkbaar voor. Wel kan het mogelijk zijn dat de onderwijzer, wien het genot ener vrije woning bij de wet is ge waarborgd de womng niet wil be wonen en die verhure. Een bepa ling voor dit geval zal bij mij geen bezwaar ontmoeten. 5. Tegen de voorgestelde bijvoe ging bestaat bij mij geen bezwaar. 6. Het komt mij volkomen ratio neel voor dat het gemeentebe stuur zo het de bepalingen van de overeenkomst met nakomt, met op gelijke voet worde gesteld met de bezitter ter goeder trouw die op eens anders grond heeft ge bouwd Deze heeft iets verricht, in de overtuiging van wat hij deed volkomen rechtmatig was. van daar de voor hem gunstige bepa- hng van art. 659 B.W. Er zou slechts dan emge analogie met het geval van art. 659 B. W. zijn in dien het gemeentebestuur door overmacht - in casu van een wetsbepaling - verphcht werd zijne openbare school op te hef fen. Intussen bedenke men dat een schoolgebouw alleen waarde heeft voor hem die het als zodanig gebruikt en dat het bezit van een dergelijk gebouw voor een grondeigenaar alleen de waarde van de afbraak vertegenwoordigt. Tegen een bepaling dat in het ge val van overmacht, door verande ring der wetsbepaling de onder wijzerswoning voor de ge taxeerde waarde en het schoolge bouw tegen de waarde van af braak zou moeten worden overge nomen, zou ik in beginsel geen bezwaar maken. (met blauw potlood zijn de vol gende aantekeningen op de brief gemaakt: 200,- (hiermee zal de grondprijs per hA zijn bedoeld) De beplanting langs de gnntweg blijft het eigendom van de Heer de Beaufort. Bepaling dat in het gebouw geen bijzonder onderwijs mag worden gegeven) Het laatste bericht omtrent onder Naast het jaaroverzicht van 1990 vindt u op deze pagina een terugblik naar het jaar 1890. Onze medewerker historie, de heer Goos van Leeuwen, dook geruime tijd in de archieven. Aan de orde komt onder andere de schoolse gebuertenissen in Leusden anno 1890, de wegenproblematiek (ook toen al!), de verwikkelingen rond de brandweer en de dood van Koning Willem III. Niettegenstaande de leerplicht wet pas tien jaar later zou worden ingevoerd, wordt er van de moge lijkheid van onderwijs in 1890 al veel gebruik gemaakt De school strijd, de mogelijkheid tot het stichten van bijzondere scholen naast de openbare scholen, be gonnen in 1857, is weer actueel geworden De oorzaak is gelegen in de nieuwe wet, het vorig jaar aangenomen, waarin wordt be paald dat de Bijzondere scholen van Rijkswege dezelfde subsidie zullen ontvangen als de Openbare scholen Dit schijnt in de omlig gende gemeenten nogal wat on rust te hebben veroorzaakt, maar in Leusden maakt men zich hier met zo druk over Dit kunnen we althans opmaken uit het zeer uit gebreide jaarlijkse verslag aan het gemeentebestuur van de hoofd onderwijzer van de Openbare La gere School te Leusbroek: Verslag aangaande de toestand der Openbare School te Leusden over 1889. Geen jaar was sedert 1857 zo be langrijk voor het Lager Onderwijs ten onzent als 1889. In dat jaar im mers werd het onderwijsvraag stuk, dat zo lange tijd en met te meer heftigheid zonen van het zelfde Vaderland verdeelde en daardoor van elkaar ver vreemdde, eindelijk naar wij ho pen. in het belang des lands opge lost. Moge die oplossing een vrede ge bracht hebben, verzoenend wer kende daar. waar de gevoelens het meest uiteenliepen, met om warme hoofden en koude harten, maar om beginselen, vnj van alle bijbedoelingen, en daar waar dat minder het geval was, moge hij daar meer belangstelling in, meer toewijding aan, en meer uitzicht in een der hoogste volksbelangen: het onderwijs, met zich brengen. Overziet men nu de kaart van het land dan behoort de gemeente Leusden zeker tot diegenen waar alles nog bij het oude is gebleven Ze gaf ons immers nog weinig te zien van hetgeen op zeker gebied in hare Zustergemeente soms voorviel, als was de belangstelhng en wat dies meer zij in zake onder wijs, dan ook groot. Wat voor zo ver de ondergetekende bekend is zijn hier nog geen stemmen opge gaan tegen de geest der school maar heeft zij nog haar naam ge houden, zo zelfs dat mensen van zeer rechtzmmge richting hem openhartig verklaarden: Wij zul len onze kinderen gerust aan U toevertrouwen, onze ondervin ding is daarvoor een waarborg. Een verklaring als deze enzulke tongen gehoord, bemoedigt, ver heldert de toekomst en zegt meer dan alle woordenpraat, waarmede in de laatste tijd zoveel geschermd is Bleef alzo de school haar naam behouden, zij behield evenzeer haar leerhngental. In het eerste kwartaal van 1889 telde zij 110 leer lingen zijnde 51 jongens en 59 meisjes, m het tweede kwartaal 110 leerlingen zijnde 56 jongens en 54 meisjes, in het derde 110 leerlingen zijnde 56 jongens en 54 meisjes en in het vierde kwartaal 107 leerlingen zijnde 56 jongens en 51 meisjes Neemt men eindehjk nog het ge middelde van de cijfers in de vier kwartalen des jaars dan bedraagt dit 111 leerhngen tegen 109 in het voorgaande. Als de ondergetekende in Onder wijsbladen zo nu en dan de schoolverslagen van andere ge meenten leest, en meer bepaald het oog laat vallen op de rubriek schoolverzuim, dan moet hij zeg gen dat de buurtschap alhier zich daarvan gunstig onderscheidt. Meer uitgezonderd is van school verzuim bijna geen sprake. Daarom alleen evenwel de zaak gezond te noemen zou dwaasheid zijn; de medaille heeft ook een keerzijde. Doordien het land bouwbedrijf in de laatste jaren ruet meer die voordelen heeft af geworpen van weleer en de ge goeden er tegenop zien dienstbo den, veeleisend en onverschillig in omgang, in huis te nemen, be gint het bij hen langzamerhand ge bruikelijk te worden hunne 1ande ren reeds na vier, hoogstens vijf schooljaren voor volleerd te hou den. Ze kunnen het zodoende, naar hun zeggen zonder volk af, leven veel voordeliger, vinden 't veel aangenamer in huis en de kinderen behoeven toch geen rechtsgeleerden te worden. Po gingen tot bestrijding van dit eu vel lijden gewis schipbreuk. Want hoofdzaak is het vreemde volk buiten de deur te houden, daar moet alles zich naar regelen en het leren is maar bijzaak. Dat onder zulke omstandigheden de vruch ten van het onderwijs grotendeels langs mathematische weg verkre gen en nog lang ruet genoeg ver werkt, niet blijvend kunnen zijn maar spoedig vervliegen. Wie is er die dat betwijfelt. Maar dat daargelaten, waren de vorderin gen der leerlingen toch nog niet zo als de ondergetekende die wel gewenst zou hebben. Door over alles te vluchtig heen te spnngen zijn de voorbereidende oefemn- gen m de laagste klassen niet van dien aard geweest dat daarop met kans van slagen kon voortge bouwd worden, althans vroeger zag het daarmede geheel anders uit en het 'Haast u langzaamis in onderwijszaken een eerste ver eiste. Daarbij komt nog dat de meeste leerlingen zijner school tot de min der gegoeden behoren, wier op voeding slecht en verwaarloosd wordt, wier ontwikkehng zo ge ring en wier begrip zo bekrompen is dat zij alles van de school moe ten hebben, terwijl vroeger de verhouding juist andersom was. Want een uitgelezen corps levert in dezen Oud-Leusden met. Op het gedrag der leerlingen viel weinig aan te merken, dat van een paar gaf echter reden tot ontevre denheid. Het onderwijs in de handwerken wordt des Zaterdags van negen tot elf uur gegeven. Het bezoeken dier lessen liet soms wat te wen sen over. men denke maar aan de hopbouw op den Treek. Maar als ouders ook zeggen: „Zo'n paar uurtjes in den Treek, dat geeft zo weimg", is men zoiets hier wel te wachten. Hoofd der school Leusbroek, w.g. J. W. van der Heul Ook het Hoofd der school te Ha- mersveld levert zijn verslag in. Hij maakt zich echter dit jaar er wel heel makkelijk van af en schnjft geen zin teveel. Een groot ver schil met zijn collega van de Leus- broeker school. Maar over één ding zijn ze het eens, het te vroeg verlaten van de school door de leerlingen. Verslag Ingeleverd ingevolge art. 19 van het reglement voor de Openbare scholen in de Gemeente Leusden. Verslag van de school te Hamers- veld. Openbare lagere school Leusbroek m Leusden-zuid. Dat met alleen de onderwijzers moeten worden beschermd tegen onhandelbare kinderen maar ook de kinderen tegen loshandige on derwijzers zien we in de bnef van de direkteur van het Kindertehuis 'Zandbergen' te Amersfoort: wijszaken van dit jaar in Leusde is het besluit om de minimum lee tijd voor toelating van de schole te stellen op 6 jaar. wordt het kin! binnen drie maanden na aanvanl van het schooljaar (apnl) 6 jaar daf kan het op school worden gq| plaatst. Het schoolgeld is 1,44 per dnl maanden en voor minvermogeij den 0,72 per drie maanden. Wanneer meer dan één kind uT een gezin de school bezoek wordt het schoolgeld verminder^ voor het tweede kind met éefi vierde, voor het derde kind mj één derde en voor het vierde e| ieder volgend land met de helft. BRANDWEER In het jaar 1890 moest de branó£ weer ook enige malen in actie k<| men. De burgemeester is vel plicht hiervan melding te makel bij de Officier van Justitie. Ik heb de eer UEd mede te dele dat op 7 jum op de Leusderber?31 gelegen binnen mijne gemeent brand is ontstaan waardoor ongi veer 12 hA heide zijn vernield. Hi door de politie ingestelde ondei zoek omtrent de oorzaak hoe dj brand is ontstaan, is niet ontdel geworden. Ik heb de eer UEd Gestr te b« richten dat op 30 aug. jl. des rjf. middags ongeveer vier uur in d| woning van J. van Doom branc ontstaan De womng en de meubelen ren verzekerd bij een Brandwaarborgmaa tscha ppij. De oorzaak is aan onvoorzichtigheid der toe te schrijven. Aangezien aan geen moedwil denken valt heb ik gemeend dl verder onderzoek overbodig is Schietbanen op de Leusder kkie: school voor lager onderwijs te stichten in de buurtschap Oud- Leusden. Gelet op zijn besluit van 28 april 1881 goedgekeurd bij be sluit van G S Besluit De scholen voor Lager Onderwijs binnen deze gemeente zullen ge vestigd zijn in de buurtschappen Hamersveld, Leusbroek en Oud- Leusden. Nu is het voor de gemeente zaak een geschikt stuk grond te vinden om de meuwe school te kunnen bouwen. Ze vinden de Heer de Beaufort bereid een geschikt per ceel in erfpacht beschikbaar te stellen. Hiervoor is echter de goedkeuring van Gedeputeerde Staten noodzakelijk: Wij hebben de eer U ter goedkeu ring te doen toekomen een besluit van de raad onzer gemeente he den tot het aankopen van het recht van opstal op een stuk grond van de Heer W H. de Beau fort alhier bestemd voor de bouw hi De Officier van Justitie denkt da; echter anders over en schrijft: Naar aanleiding uwer van gisteren omtrent de brand i de woning van Jan van Doom he Q ik de eer UEd beleefdelijk te ve zoeken mij nader te willen bene ten of er incasu levensgevaar gemeen gevaar voor goedere bestond en of grove onvoorzic. tigheid van de vrouw bewijsbaijË is, en in dat geval de personen c' daaromtrent inlichtingen kurmJ geven te willen horen of doen rifl ren en van hunne verklaring^ proces verbaal op te maken. Op een dergelijke reactie van <1 Officier had de Burge meest) schijnbaar niet gerekend en haast zich te schrijven: Naar aanleiding uwer missie) betreffende de brand in de mng van Doom heb ik aan UË Gestr. te berichten dat er geen f vensgevaar of gemeen geval voor goederen bestond en dat na onderzoek is gebleken dat onvoorzichtigheid van de vroi\" niet bewijsbaar is. Een paar weken later heeft burgemeester weer een brand melden. Hij is nu wat voorzien! ger geworden in het uiten van v)~ moedens: Ik heb de eer UEd te berichtË dat op de 20ste dezer des avorM ongeveer 7Zz uur een hevi) brand heelt gewoed op de derhofstad 'Lookhorst' gelegenI deze gemeente. De brandwej der gemeente was spoedig plaatse en is het aan haar krachi optreden te danken dat de bQ renwomng met annex herenii| en een hooiberg zijn gespaard g bleven De brand schijnt ontstaan te aan een der hooibergen en is ij na nauwkeurig onderzoek geh ken dat in de verste verte brandstichting geen sprake zijn. De gebouwen welke het eig) dom zijn van de Heer Baron Hardenbroek van Lookhorst te Jl faas en een gedeelte der goej ren van de bewoner C. Spelt i ren verzekerd bij de Brandwd borgmaatschappij De Jong en te Amsterdam. De Hopschuur, waarin vroeger tijden hop werd opgeslagen Niet alle kinderen op school wa ren even gehoorzaam, maar Nelis van de Broek had het wel erg bont gemaakt en meester Van der Heul besluit, niettegenstaande zijn klacht dat de kinderen veel te vroeg van school worden geno men, Nelis van school te sturen. Hiervoor heeft hij echter toestem ming nodig van het gemeentebe stuur. 18 augustus 1890. Aan burgemees ter en wethouders van Leusden. De ondergetekende, hoofd der Openbare school alhier, neemt bij deze de vrijheid UEd beleefdehjk te verzoeken Nehs van de Broek, wiens vader Gemt Versteeg als timmermansknecht bij de Heer A. Pothoven werkzaam is wegens brutaliteit, weerspannigheid en weglopen alvorens strafwerk te maken, de toegang tot de school te willen ontzeggen. Genoemde leerling is door mij om gemelde redenen Maandag 18 Augustus des middags één uur buiten de school gezet. Hopende in deze op de medewer king van UEd te mogen rekenen heb ik de eer mij te noemen J.M. van der Heul Het gemeentebestuur verleent medewerking en dne dagen later krijgt de arme (stief?)vader het vonnis thuis Leusden 21 augustus Aan G. Ver steeg. Naar aanleiding van artikel 8 van het regalement voorde Openbare scholen voor Lager onderwijs in deze gemeente hebben wij bij deze u kennis te geven dat door ons aan Nelis van de Broek we gens herhaald wangedrag de toe gang tot de school is ontzegd. Burgemeester en wethouders van Leusden den waarom Willem van Kooy, on derwijzer der Openbare lagere school te Leusbroek bij de burge meester ontslag aanvraagt in gaande 16 september? Een school met 110 leerlingen in twee lokéilen met twee onderwijs krachten is toch wel wat klein. De gebeurtenissen van de laatste tijd zijn voor het gemeentebestuur aanleiding om de knoop door te haikken en zij schrijven aan Gede puteerde Staten van Utrecht: Wij hebben de eer U mede te de len dat de Openbare school te Leusbroek te klein is om alle kin deren te kunnen plaatsen en de gemeente derhalve voor de aan stelling van een onderwijzer of een onderwijzeres genoodzaakt zonde zijn om tot vergroting der school door aanbouw van een lo kaal over te gaan. Deze aangelegenheid is reeds meermale in onze vergaderingen besproken en hebben wij wegens de uitgestrektheid der gemeente gemeend geen voorstel daartoe te mogen doen Met het oog op de vele in de Buurtschap Oud-Leus den aanwezige kinderen, hebben wij de voorkeur gegeven om ene school met onderwijzerswoning aldaar te stichten en door ons een voorstel in de raad zal worden ge daan Teneinde bij het opmaken der begroting voor 1891 de no dige gegevens te hebben is reeds door ons aan een deskundige op gedragen een plan te ontwerpen. Gedeputeerde Staten zijn spoedig overtuigd: Gehoord de mededehng van B. en W. betreffende de toestand der Openbare Lagere scholen in deze gemeente Overwegende dat het mitsdien wenselijk wordt geacht ene derde van een openbaar lagere school met onderwijzerswoning in de buurtschap Oud-Leusden Gedeputeerde Staten zijn het er echter allesbehéilve mee eens: Als gevolg op ons schrijven heb ben wij u mede te delen dat tegen het besluit der raad uwer ge meente strekkende om van de Heer de Beaufort aan te kopen het recht van opstal op een stuk grond gelegen in uw gemeente aan de Leusder Gnntweg ter grote van 40 are voor de som van 280 gulden ineens de navolgende be denkingen bestaan: lste Komt ons de som van het recht van opstal zijnde 700 gulden per hA in verband met de waarde der landenjen in uwe gemeente hoog voor. 2de. Wordt een termijn van 30 jaar als bedoeld in art. 766 van het bur gerlijk Wetboek te kort geacht. De gemeente toch laat zich ruet blootstellen aan het geval dat de eigenaar de grond reeds na de verloop van 30 jaren met een be roep op vermeld wetsartikel het recht van opstal kan doen ein digen. Een veel langere termijn zal mitsdien behoren vastgesteld te worden. 3de De mogelijkheid bestaat dat bij ene wet aan de gemeente het verbod wordt opgelegd om de openbare school zoals die vol gens de tegenwoordige wet rege lende het Lager Onderwijs wordt omschreven te behouden of daar omtrent andere verplichtingen of bevoegdheden worden opgedra gen of gegeven De billijkheid brengt volgens ons gevoel mede dat ingeval de open bare school met meer voldoet aan de wet of zulks een gevolg mocht zijn van een latere wet. de ge meente alsnog het recht van op stal kan doen voortdurend gedu rende de tijd bij de vestiging van het recht van opstal bepaald. Onderdeel van punt 5 zal dus in ieder geval gewijzigd moeten worden in die zin dat de school zal moeten voldoen aan de bepahn- gen van de onderwijswet gehjk die thans luidt of later luiden zal. 4de Denkbaar is het geval dat het gemeentebelang niet mede brengt dat het hoofd der school blijft wonen in de onderwijzers woning. Het is daarom onbillijk om de vor dering van overeenkomst daaraan afhankehjk te maken. 5de. Ook tegen de woorden voor komende in onderdeel van punt vijf met name geheel of gedeelte- hjke sloping bestaat bezwaar. Deze sloping kan nodig wezen ook bij afkeuring van het schoollo kaal door de heer inspecteur van het geneeskundig staatstoezicht ingevolge het bepaalde bij art 5 der onderwijswet. Bij dit punt zoude mitsdien in elk geval ver meld moeten worden dat gehele of gedeeltelijke sloping met ont bindend zou werken. Wanneer bijvoorbeeld binnen het jaar het gesloopte tot dezelfde be stemming worde opgebouwd en 6de. De bepahng in de voorlaatste alinea in het raadsbesluit voorko mende aanvang nemende met de woorden 'dat ingeval' enz. komt ons voor veel overeenkomst te hebben met een strafbepaling die de gemeente teveel bindt. Deze bepaling toch is tegen de opstalhebber veel strenger dan de grondeigenaar heeft tegen de bezitter ter goeder trouw die op eens anders eigendom heeft ge bouwd als bij art. 59 van het Bur- gerhjk Wetboek wordt bedoeld. Wij verzoeken u bovenstaande bedenkingen aan de raad te doen en hen voor te stellen de verbete ringen in het hierbij teruggaand raadsbesluit te willen aanbrengen of wel de overeenkomst tot vesti ging van het recht van opstal niet te sluiten doch te trachten de grond ten behoeve van de ge meente aan te kopen. Voor het geval dat partijen zich met met elkander omtrent de on- derwerpelijke aangelegenheid zullen kunnen verstaan alsdan zouden wij ons verplicht zien de goedkeuring aan het aangeboden raadsbesluit te onthouden. Bovenstaande bezwaren van G.S. worden aan de Heer de Beaufort voorgelegd. Deze geeft het vol gende commentaar: Naar aanleiding der mij medege deelde missieve van GS heb ik het volgende op te merken. Wat de prijs betreft. Het gemeen tebestuur heeft mij die prijs gebo den. ingeval GS die wil verminde ren zal ik gaarne berusten en laat dat geheel aan hun taxatie over Wat de termijn betreft Tegen de verlenging van de termijn bestaat bij mij geen bezwaar. Wat het gebruik van de opstal te In 1889 was het verzuim der leer hngen genng te noemen (5.654%). Wij menen hier in geen herhalin gen van verslagen uit voorgaande jaren te moeten vervallen. Ver anderingen in schoolgebouw of bij het onderwijs hebben met plaats gehad. Alleen is met 1 ja nuari de onderwijzer J. van Dijk vervangen door de Heer C Staal. Voorzover dit nu al mogehjk is me nen wij over het werk van laatstge noemde een gunstig oordeel te mogen uitspreken. In de behoefte aan leermiddelen en schoolbeno- digdheden werd als steeds ruim voorzien. Het te vroeg verlaten der school is en blijft nog steeds regel. Tegen over 1 goedwilhgen vader, die zijn kind tot 12 jaar of daarboven laat schoolgaan, staan er gewoon- Ujk 3 die menen dat dit met langer dan tot 10 of hoogstens 11 jaar be hoeft te geschieden. De gemid delde leeftijd van hen, die de school verlaten hebben, was dan ook dit jaar iets boven de 11 jaren. Hoofd der school, w.g J. Huibers Aan de burgemeester van Leus den. De ouderloze kinderen Joanus Wobma (8 jaar) en Pieter Leen- knecht zijn door rmj geplaatst in het gezin van Joanus van Ginkel, woonachtig in de gemeente Leus den. Genoemde Van Ginkel is de zer dagen tot mij gekomen met het verzoek de wezen Hopma en Leenknecht van de gemeente school te Leusden te mogen ne men en deelde mij als rede van dat verzoek mede de hchamelijke mishandehng waaraan de pupil len door een der ondergeschikte onderwijzers der school hadden blootgestaan Vóór ik in deze enig besluit neem acht ik mij verplicht UEd. met deze zaak in keruus te stellen teneinde UEd. dringend te verzoeken in deze aangelegen heid een ernstig onderzoek in het werk te doen stellen, omdat zo mogehjk zekerheid worde erlangt of op genoemde school hchame lijke mishandehng plaats grijpt, opdat zo ja, de onderwijzer die zich daaraan schuldig maakt zijn verdiende berisping en straf ont- vangt, zo nee, de verspreiders van zulks een onware beschuldiging als lasteraars aan de kaak worde gesteld Ik gevoel te meer tot het uiten van mijn verzoek verphcht omdat voor emge weken een onderwijzer, Jan Bakker door het hoofd der school, meester Van de Poel te Haterd, gemeente Nijmegen, een paar uur na het ontvangen van enige sla gen op het hoofd door den onder wijzer bhjkens rechtelijke schouw ten gevolge dier mishandehng is overleden en de schuldige onder wijzer door de Rechtbank te Nij megen crimineel gevoruust is. Zulke onheilen ie voorkomen door de bevoegde instanties in keruus te stellen met de onhebbe- hjkheden die hcht buiten haar we ten plaats vinden zal hierbij, hier van ben ik overtuigd, door UEd. worden gewaardeerd. w.g. M.W Scheltema Is bovenstaande r.usschien de re-

Historische kranten - Archief Eemland

Leusder Krant | 1991 | | pagina 8