van t Rijke Roomse leven
De tijd
is voorbij"
Panorama Lisiduna
I
O-jarig bestaan St-Jozefkerk wordt uitgebreid herdacht
150 jaar Jozefkerk
„Ik heb ruimte nodig"
3ENSDAG 27 MAART 1991
plaatselijk nieuws
vervolg op pagina 9
Oud-Leusden staat en da
teert van 1050.
Bij de hervorming gingen
de kerken en de kerkelijke
bezittingen over aan de
Staat. Op 4 augustus 1585
ontnamen de Staten van
Utrecht aan Joannes van
Ameringe, de toenmalige
pastoor van Lensden, ,,de
pas to rye en de cure van
Leusden" en besloten een
gereformeerde predikant
aan te stellen. Het was
Lambertus Brinxius, die in
1588 zijn ambt aan
vaardde.
Het bleef echter een chaos.
In die tijd van omwente
ling wist men hier schijn
baar niet welke kant te
kiezen. De bewoners in de
omgeving van de kerk
werden haast als vanzelf
protestant; die wat verder
van de kerk af woonden,
zoals in Hamersveld, Stou-
tenburg en Achterveld,
bleven bijna als vanzelf
sprekend katholiek.
Een dominee Bergius ver
klaarde in 1606 voor de sy
node der kerken van
Utrecht: ,,dat mede seeker
paep door het land gaet,
het sacrement gevende
ende ander paepsche
dienst doende, dat oock
vele kinders bij den paep
gedoopt werden, dat mede
vele, de geboden in de
kerkeke gehad hebbende,
daerna ongetrouwt blijven
sitten of bij een paep ge-
trouwt worden...".
Langzamerhand gingen de
katholieken zich meer en
meer groeperen en vanaf
1695 werd weer een doop
boek bijgehouden. Men
hield weer, al bezat men
nog geen kerkgebouw,
kerkdiensten. Die dien
sten werden gehouden in
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiih
SDEN - Van 5 tot 7 april wordt het 150-jarig bestaan
de Sint Jozefkerk, de parochiekerk in Leusden-cen-
herdacht. De Werkgroep 150 jaar Sint Jozefkerk 1
ft daartoe een programma opgezet. Alle groepen in
kerkelijk leven krijgen aandacht. Jong, volwassen,
en zéér oud.
en tentoonstelling van religieuze voorwerpen is
engebracht, aan de hand waarvan de ontwikkelin-
in de kerk zijn te zien. De vice-vooxzitter van de
ochievergadering (-bestuur) Jan Burger: „Sommige
,gen zie je nu niet meer, en die zijn tevoorschijnge-
aid en op zaterdag 6 en zondag 7 april in De Kom te f
dchtigen. Van 10.30 tot 12.00 uur, en van 14.00 tot
00 uur. Beelden, gewaden, een toga, bonnet, kazui-
i, een monstrans, kelken, vaandels, héél oude bid-
intjes, eerste communieplaatjes. Er is een aardig
»kje met bidprentjes bij. Daarbij zit een foto van een
isje dat haar eerste communie doet, met datzelfde
ïkje in de hand. Er staat geen jaartal op, maar het is
oud boekje."
)p zaterdagavond geven verscheidene parochianen 1
1 cabaretvoorstelling in de kerk. Aanvang 20.30 uur.
t hun zelfgeschreven programma nemen zij vriend
vijand?) op de korrel. Zaterdagmiddag is er voor de
ogste kinderen een spelletjescircuit, terwijl er die-
de avond een programma voor de oudere jeugd is.
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiMMiimiiiiMiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiimmiiimiiiiimiiiir?
tepunten van de feestelijke herdenking zijn de vierin-
p zaterdagavond en zondagochtend. Zaterdag 6 april is
i plechtige Eucharistieviering om 19.00 uur. De mis zal
n opgeluisterd door het Parochieel en het Jongeren-
ondag 7 april is er om 10.00 uur een plechtige Eucha-
iering in aanwezigheid van een gast uit het bisdom:
igneur Nienhaus. Door de beide koren wordt mede-
g verleend.
se viering wordt stilgestaan bij het jubileum van de
in de geschiedenis van het Christendom. Aan het slot
viering zal een pastoraal plan worden overhandigd
:e leden van de Parochievergadering, het hoogste
orgaan in de parochie.
ochievergadering heeft weliswaar gesproken over
toraal plan, en heeft het inmiddels ook vastgesteld,
de leden krijgen het nu symbolisch overhandigd in
e vorm. In dat plan zijn de voornemens voor de
de jaren vastgelegd. Burger: „In feite wordt de Paro-
ergadering hiermede op zijn verantwoordelijkheid
:en: we gaan hiermee de komende jaren aan de slag
ihoeve van een nieuwe 150 jaar Sint Jozefkerk."
,Na afloop van de vie-
dat is ook wel een aardig
denk ik, het staat los van
laristieviering, wordt een
ie in de muur van de kerk
eld heeft gezeten aan de
:ant verplaatst naar een
n de voorkant. Het is de
teen van 150 jaar geleden,
en was niet meer goed
ir, omdat hi] door de ver-
g achtenn een aangren-
ïbouwtje terecht was ge-
Dat is misschien wel het
dat het meest nog de
ng van deze 150 jaar mar-
Het is eigenlijk verwon-
dat we geen meuwe kerk
en te bouwen: we kunnen
ieperken tot die eerste
'onderlijk", zegt emeri-
loor Bernard ter Bekke die
'5 tot 1989 de kerkelijke
in Leusden zwaaide. „Tja,
•k tragisch. Gezien de
het aantal gelovigen
ier minstens al twee ker-
:ten staan! Gemeten naar
:staf van de tijd van het
oomse Leven. Maar die
Dorbij."
inersfoorters hebben nog
m Leusden, ten tijde van
>te kerk van deze omge-
aarvan nu nog het torentje
d-Leusden, daterend van
)0, over is. Het behoort tot
ite torens van Nederland,
lauvinisten zeggen dat het
ook m het middelpunt van Ne
derland staat, maar er zijn meer
dere kerktorens die daar aan
spraak op maken. Gelukkig is de
toren in Leusden gebleven en niet
bij Amersfoort gevoegd, wat nog
even de bedoeling was, want dat
zou historisch een klap zijn ge
weest voor Leusden.
Tijdens de Reformatie werd de
kerk overgenomen. Dat betekent
dat de rooms-katholieken met on
kerkelijk maar wel ontkerkt wa
ren. Ze zochten hun toevlucht tot
stiekeme missen op verschillen
de plaatsen. Onder andere ge
beurde dat in verschillende boer
derijen. Eén daarvan was De
Rossenberg, een bekende naam
in deze omgeving. Rondtrekken
de priesters lazen de mis en
doopten. Er werden boetes uitge
deeld als ze betrapt werden op
hun 'paapse stoutigheden'. Men
heeft gezworven tot er in 1716 een
houten noodkerkje werd opge
trokken vooraan op het huidige
kerkhof, dichtbij de huidige kerk.
Die kerk was met het priester
koor niet op het oosten georiën
teerd.
De houten kerk functioneerde
tot de huidige kerk in 1841 werd
gebouwd en ingewijd door een
aartsdiaken. Het was de tijd van
pastoor Otten. Sindsdien heeft de
kerk onafgebroken gefunctio
neerd als parochiekerk, met ver
bouwingen aan voor- en achter
kant. In 1872 werd de inname van
^iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiih
miniminmin m i minmi mi iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinmi
Den Briel gevierd, en toen is er
een behoorlijk conflict geweest
tussen katholieken en protestan
ten.
De toren is vernieuwd in 1899.
Het priesterkoor is toen ook ver
nieuwd en uitgebouwd. De ramen
die daar nu in zitten zijn van later
tijd. Dat was in de penode van
pastoor J.Kok. Diezelfde Kok
heeft een houten plafond laten
aanbrengen m de plaats van de
bogen die er zaten omdat de kalk
naar beneden viel. Ter Bekke:
„Het leuke is dat men daar on
langs een paar engelen ontdekt
heeft. Vanaf 1900 zijn er geen be
langrijke verbouwingen meer ge
weest. De grote verbouwing, om
de kerk aan te passen an de ver
anderingen in de liturgie, is in
1981 gebeurd."
Ter Bekke: „Dat kan ik het
beste illustreren met het bezoek
van Kardinaal Simonis aan de
kerk. Hij stond 's zondagsmor
gens om kwart voor negen de
kerk in te kijken, en zei: „Jullie
hebben nogal wat veranderd m
de kerk!" Ik zei: ,Ja, Kardinaal,
zoals u ziet zijn we dwars gaan
liggen, maar soms is dat wel eens
goed in de kerk!" Met andere
woorden: het kerkmeubilair is
een kwartslag omgedraaid. In de
oude kerk was er eenrichtings
verkeer. Er was een liturgisch
centrum, en daar was alles op
georiënteerd. Het liturgisch cen
trum is nu min of meer in de ge
meente geplaatst, temidden van
het volk Gods."
Pastoraal plan
De onlangs in Leusden be
noemde pastor Henk Bloem haakt
daar op in: Toen men die ver
bouwing deed, zat daar een dui
delijke visie achter, en ook de
hoop dat wat we hier vieren iets
van ons gezamenlijk is. De hoop
ook dat dit meer gedragen zal
worden door ons allen. Iets waar
in allen wezenlijke participanten
zijn, en niet alleen consumenten.
Ik denk dat wat hier liturgisch
gebeurt ook anders is. Jan (Bur
ger) sprak straks over het Pasto
raal Plan. Daarin zit ook verwoord
wat in de kerk verbouwd is. Die
twee hangen samen."
In het Pastoraal Plan zit een
gewelcUye nadruk op de ge
meenschap. Wij samen kerk. Wij
mannen samen?, zegt u scep
tisch? Nou, in het Pastoraal Plan
ligt die nadruk er niet. In de prak
tijk zal het jammer genoeg nog
wel eens zo zijn, maar het Pasto
raal Plan kijkt daar wel overheen.
En in de dagelijkse praxis is het
ook zeker niet zo. De kerk wordt
in belangrijke mate gedragen
door vrouwen, wat dan ook de
officiële directiven mogen zijn.
Althans de basis, kun je zeggen.
Officieel zijn mannen nog steeds
de ambtsdragers, maar er zijn in-
Het interieur van de jubilerende Jozefkerk met op de voorgrond pastor Bloem en leden van de Kerkeraad.
kelijk, niet meer dan een
houten gebouwtje.
Uit de oorkonde van Karei
de Grote van 777, waarin
hij Lisiduna (Leusden)
schenkt aan de St.-Maar
tenskerk te Utrecht, kun
nen we niet opmaken of de
kerk al bestond, maar in
1006 is het bestaan ervan
wel heel duidelijk want
dan schenkt Ansfridus,
18e bisschop van Utrecht,
het door hem gestichte
klooster op de heuvel van
de Hohorst met uitge-
sterkte goederen aan 'de
kerk te Loysden'. Tot de
parochie van die kerk be
hoorden Hamersfeld,
Amsforde, Hoüaken, Stut-
henborg, Hohorst en Ba-
che voorde. De uitge
strekte gouw Flehite be
vatte slechts drie paro-
chieën, namelijk die van
Leusden, Amerongen en
Rhenen. Een bul van bi-
schop Andreas van 1132
verplichtte alle lieden van
het omliggende land van
Loesden, zoals de naam
toen werd gespeld, hun
doop, synoden en begrafe
nis hier te hebben. Leus
den bleef nog eeuwen het
middelpunt van het noor
delijk gedeelte van de Gel
derse Vallei, want in de
18e eeuw besloeg het 'ker
spel Leusden' een gebied
van en met inbegrip van
Maam en Maarsbergen
tot en met de buurtschap
pen onder Bunschoten.
Omstreeks 1230 werd in
Leusden de stenen kerk
gebouwd van uit Duits
land ingevoerde tufsteen.
Deze kerk werd tegen de
toen reeds bestaande ste
nen toren aangebouwd,
hetzelfde torentje dat nog
steeds op het kerkhof van
boerenachterhuizenon
der andere in Rossenberg
en Romselaar.
In 1841 kreeg Hamersveld
een kerk. Het is de kerk
die er nu nog staat en het,
voor die tijd, enorme kapi
taal kostte van 10.975,-.
Elf jaar later was men in
staat om de pastorie te
bouwen voor de som van
6739,-. De voorgevel en
de toren van de kerk wa
ren van fraai lofwerk voor
zien en gemetseld in een
kunstzinnig verband. Dat
bleek bouwkundig geen
succes te zijn, want bin
nen zestig jaar was een en
ander zo bouwvallig ge
worden dat het niet ver
antwoord was het te laten
staan. Toen er toch weer
opnieuw gebouwd moest
worden, maakte men van
de gelegenheid gebruik de
kerk, naar voren toe, te
vergroten. Er kwam een
stuk van ongeveer acht
meter bij en de kerk kreeg
het aanzien en de vorm die
deze nog altijd heeft.
En de Jozefkerk anno 1991. (foto: Hans Verhorst)
De Jozefkerk anno 1890. (Tekening: A. van Leeuwen)
De geschiedenis van de
kerk in deze streken be-
gint al heel vroeg in onze
jaartelling. Rond het jaar
1 400 kwam, via de Ro-
meinse heirwegen, het
christendom naar het
E noorden. Tussen Putten en
Voorthuizen is een graf ge-
vonden van omstreeks 500
waarin een sieraad in de
E vorm van een kruis. In 638
i sticht Dagobert een kerk
in Utrecht, maar de ker
stening komt pas goed op
gang als in 689 Willibrord
voet aan wal zit in Kat
wijk. Willibrord vestigde
zich in Utrecht en van daar
uit stichtte hij de eerste
christenkerken en volgens
de overleveringen was die
van Leusden daar één
van. De kerk stond in Oud-
Leusden en was waar
schijnlijk, als toen gebrui-
Naam: Jan den Hartog
Beroep: Architect
Voorheen bekend van: Carnavalsvereniging d'Ouwe Klomp
Favoriete plek: „De vijver aan de Van Hardenbroeklaan"
„Ik zag het in het begin helemaal niet zitten om in Leusden-Zuid te gaan wonen. We zaten heerlijk in
Amersfoort aan de Einsteinstraat, aan de rand van het bos. Maar ja, het huis werd te klem met zes
kinderen. En nu zou ik hier ook niet meer wegwillen. Ze zullen me nu hier uit moeten dragen.
Bij nader inzien is het hier natuurlijk heerlijk wonen. We hebben altijd het ideaal gekoesterd om
eens te wonen aan de rand van het bos, bij water, met op de achtergrond bergen. Eigenhjk benaderen
we dat ideaal hier heel behoorlijk. Alleen die bergen, hoewel je die er soms bij kunt fantaseren. Mijn
moeder bijvoorbeeld zei bij bepaalde wolkenformaties aan de horizon weieens dat het in gedachten
net was alsof de Alpen maar een paar kilometer verderop lagen."
„Dit is dan het water. Het is wel geen groot open water, meer een vijver, maar het is wel mooi. Er
wordt ook veel gebruik van gemaakt. Kinderen vissen er, schaatsen er, spelen er en het parkje is een
soort ontmoetingsplaats van buurtbewoners geworden. Vroeger viste ikzelf veel. En toen heb ik hier
wel eens vissen uitgezet. Die groeiden uit tot enorme kanjers. Zulke Voorns werden er hier uitge
haald.
„Ik heb hier in Leusden-Zuid veel worungen gebouwd. Die huizen op de achtergrond bijvoorbeeld,
heb ik ontworpen. Mooie huizen hoor, al zeg ik het zelf. Werden ooit verkocht voor twintigduizend
gulden. Moet je nagaan, niet veel later waren ze wel twee ton waard! Maar ook 17 van de veertig
bungalows die hier staan zijn van mijn hand. En verder heb ik veel huizen later nog eens onder handen
gehad, toen ze verbouwd moesten worden.
„Ons eigen huis hier heb ik ook zelf ontworpen. Het moest een leefhuis worden, waar veel mensen
een plaats konden vmden. Dat moest ook wel met zes grote jongens, de onvermijdehjke aanhang en
het nodige personeel van het bureau over de vloer. Ik heb me bij de bouw laten leiden door de
Renaissancestijl. In die tijd lagen de deuren recht achter elkaar, waardoor er een denkbeeldige as
door het huis liep. Van de ltahanen heb het idee overgenomen het huis naar de achterkant open te
leggen. Let maar eens op, in Italië is de straatkant van de huizen meestal erg gesloten, terwijl er aan de
achterkant veel meer glas is. Bij de verbouw van een aantal huizen hier heb ik hetzelfde toegepast en
het huis van de straat afgekeerd."
„De deuren heb ik hierin huis trouwens helemaal weggelaten. Zo creëer je ruimte. En ik ben iemand
die ruimte nodig heeft. Ik kan met m een kist leven. Ja, straks als ik dood ben, maar dan heb ik geen
keuze meer. Maar het is echt een leefhuis geworden. Laatst met Oud- en Nieuw waren er 78
volwassenen hier en twaalf kinderen. Dan schuiven we wat meubels aan de kant en dan kan er gedanst
worden. En dat gmg prima, hoor Reuzegezellig
