Ie—sder kronE
\y
t
Maria de Groot, vrouwelijke
stem in de poëzie
Eindelijk warmer
Vv
Rilke
Nieuws uit de
verenigingen
Winkeldief
Heidebrandje
WOENSDAG 29 ME! 1991
Dr. Maria de Groot komt vrij
dagavond 31 mei naaar theater
De Lieve Vrouw in Amersfoort
om voor te lezen uit eigen werk.
Met deze avond sluit de Poezie
kring Eemland het - succes
volle - seizoen af. De bijeen
komst begint om 20.30 uur.
Voorzitter Jan Visser zal haar
die avond inleiden.
Hij en ik reden samen naar
Woudsend in Friesland. In het
dorpje voerden slingerende
weggetjes ons naar haar woon
plaats: een schooltje in de
Dwerssteech, waarvan lokalen
verbouwd werden tot verblijf
voor Maria en haar huisgenote
Christianne Méroz. Het is ook
haar werkplaats, al tien jaar
lang houdt zij in 'Flearstift' een
Leerhuis voor vrouwen.
Geboren in 1937 in Wormer, brengt
ze later haar eerste levensjaren door
in Beilen, Drenthe. 'Een mooie jeugd,'
zegt Mana. Des te groter de schok
toen ze later tot de ontdekking kwam
dat haar leeftijdgenoten enkele kilo
meters verderop in Westerbork in het
voorportaal van de dood leefden. In
veel van haar gedichten brengt zij
reizen en reiservaringen in nauw ver
band met een doodsthematiek, een
bepaalde doodsrealiteit. Zij is vanaf
haar veertiende jaar seneus met
dichten bezig. Na het gymnasium gaat
zij Nederlands studeren m Amster
dam, waar zij college volgt van prof.
Dr N. A. Donkersloot, beter bekend als
de schnjver Anthorue Donker. Halver
wege de studie kreeg zij belangstel
ling voor theologie en studeerde ook
daarin af. Later wordt Maria de Groot
wetenschappelijk medewerker voor
algemene en vergelijkende literatuur
wetenschap aan de literaire faculteit
van Amsterdam.
Zij wint in 1961 de poeziepnjs van
de Stedelijke Universiteit van Amster
dam met het gedicht 'Beatnjs', dat in
haar debuutbundel 'Rabboeru' (1966)
staat
Ze schreef een vijftiental dichtbun
dels waaronder 'Het huis van de dan
ser' (1975),' Album van licht' (1979) en
'Westerbork' (1985), 'Lamp van
melkglas', Uitgeverij de Prom, Baam.
Een kinderboek en een novelle. En
een gebedenboekje, een roman en
artikelen voor 'Wending' en 'Her
vormd Nederland'. Haar stem werd
ook gehoord toen zij enige jaren ach
tereen voor de VPRO-radio dagope
ningen sprak. Zij is bekend als femi
nistisch theologe.
Begin jaren '80 verhuisde zij van
Scheverungen, naar Woudsend: 'Ik
was al lang op zoek naar een school
tje, waar ik groepswerk kon opzetten.
In dit 'Leerhuis voor vrouwen' kan ie
dereen komen die interesse heeft. Uit
het hele land. Ik houd studiedagen
waarop allerlei kerkelijke en maat
schappelijke toestanden, toegespitst
op de situatie van vrouwen in deze
wereld, aan de orde komen. Er is bij
vrouwen ook een enorme behoefte
aan literatuur, aan mogelijkheden el
kaar te ontmoeten, samen te leren,
nieuwe vormen te vinden en ook te
werken aan liturgieën. Wat het evan
gelie doet in een vrouwengroep, daar
gaat het om.'
In 1988 bood Mana de Groot haar
proefschrift 'Messiaanse Ikonen' aan:
Een vrouwenstudie van het Evangelie
naar Johannes. Zij tracht daann een
verbinding tot stand te brengen tus
sen feministische theologie en de tra
ditionele wetenschapsopvatting.
De theologische faculteit van de
Rijksuniversiteit in Utrecht wees het
af. De heren nieuwtestamentici kon
den het werk met waarderen en von
den het wetenschappelijk onvoldoen
de. 'Ze legden er een meetlat langs die
er niet bij paste.
Maria's toenmalige promotor Dr.
Mieke Bal, hoogleraar vrouwenstu
dies bij de faculteit der letteren in
Utrecht, bood de studie nagenoeg on
gewijzigd dèar aan. Het proefschrift
werd unaniem aanvaard.
- Waarom verhuisde u naar Woud
send?
'Ten eerste omdat ik er mijn school
tje vond. Maar ook om in dit schitte
rende 'molendorp' nieuwe beelden te
vinden, persoonlijk vernieuwende
poezie te schrijven.' Haar bundel 'De
Watejtuin' 1985) getuigt van deze ver-
ruewing.
De titel verwijst naar het Fnese
landschap, in het bijzonder het meren
gebied rondom Woudsend. Het is een
bundel met afwisselendstrofische en
vrije gedichten. In Woudsend schreef
zij ook: 'Reis naar Raron' (1989). Het
zijn gedichten die geschreven zijn tus
sen oktober 1987 en april 1988.
Ze zijn de vrucht van een reis naar
Raron in de zomer van 1987, de plaats
in het Zwitsers Wallis waar zich het
graf van de dichter Rainer Mana Rilke
(1875-1926) bevindt, hoog op een rots
naast de Felsenkirche; en naar het
chateau Muzot bij Sierre, eveneens in
Wallis, waar Rilke de laatste jaren van
zijn leven doorbracht. "Van een oom
kreeg ik in mijn puberteitsjaren het
boekje: 'Bneven aan een jonge dich
ter* van Rilke. Ik verloor nujn hart aan
hem. Hij was mijn poëtische voor
beeld. Na mijn puberteit ben ik me
langzaam van hem gaan losmaken en
kreeg ik andere voorkeuren. Maar
mijn jeugdliefde heb ik na een tijdje
herontdekt, hij begon me weer te in
PJGU trekkertrek
LEUSDEN/ACHTERVELD - Be
langstellenden kunnen zich bij de
afdeling Leusden van de platte
landsjongerenvereniging PJGU
inschrijven voor deelname aan
een Trekkertrekwedstrijd, die
zaterdag 6 juli op een terrein aan
de Horsterweg (bij de BECO) zal
worden gehouden. Het evene
ment werd vorig jaar te elfder ure
van de agenda geschrapt toen de
organisator geen vergunning van
de gemeente kreeg. Hoewel er
ook nu nog geen vergunning is
afgegeven, zijn de vooruitzichten
op verlening daarvan een stuk
gunstiger na de gemeentelijke
nota over milieuhinderlijke acti
viteiten.
Het gaat bij de trekkertrek
wedstrijd om met standaardtrac
toren in verschillende catego-
neen een sleepwagen zover mo
gelijk weg te slepen. Het gaat om
tractoren tot een gewicht van 3,4
ton. Voor meer informatie kunnen
geïnteresseerden bellen met
Henk Hogeveen (951086) of Gert
Fokker (940458).
LEUSDEN - In een warenhuis in
winkelcentrum De Hamershof is
zaterdag een 44-jange Leusdense
aangehouden op verdenking van
winkeldiefstal. De vrouw had
voor 20,- aan met afgerekende
goederen in haar tas. Het ging
onder meer om sokken en papie
ren zakdoekjes. De vrouw kwam
er met een waarschuwing van af.
LEUSDEN - In het Treekerbos, in
de nabijheid van de schaapskooi,
is woensdag een stuk hei en een
stapel opgeslagen hout door
brand verwoest. De brandweer
had het vuur snel onder controle.
De politie vermoedt dat de brand
is aangestoken.
ö?o\
<po°o°o0 °o0o^
'O 1-1 Oo 0°0 °0 00
door Jan Versteeg!
We mogen een weersver-
betering tegemoet zien, maar
het proces verloopt tergend
langzaam. Mei zal ons daar
door niet op een zomers af
scheidscadeau kunnen trak
teren, maar gelet op de bizar
re thermische omstandighe
den van de laatste tijd, is een
kinderhand al snel gevuld.
De laatste dagen was de
somberheid troef, bij tempe
raturen die eerder aan maart
deden denken. Het kwik
bleef bij ruim 13 graden ste
ken, terwijl er uit het wolken
dek soms een spatje lichte
motregen viel. Dat was ook in
het weekeinde het geval,
maar de hoeveelheden wa
ren nauwelijks meetbaar. De
kwikdraad zal de komende
dagen telkens een graadje
terreinwinst kunnen boeken
en het is niet onmogelijk dat
we tegen het aanstaande
weekeinde de 20 graden-
grens halen of zelfs over
schrijden. De oorzaak van de
positieve geluiden is echter
met gelegen in een radicale
aardverschuiving op de
weerkaart. Het hogedrukge-
bied, al weken in actie op de
Oceaan, is zeker met van
plan om zich nu definitief bo
ven Scandinavië te gaan
nestelen, dan wel de Oostzee
met een bezoek te vereren.
Nee, slechts een mtloper
krijgt de opdracht de Noord
zee op te stomen. Het gevolg
van die ontwikkeling is wel,
dat de wind bij ons naar
noordoost draait en dat geeft
vanaf vandaag een wat vrolij
ker beeld te zien. Morgen
komt de zon nog beter uit de
verf en dat proces gaat de
kwikdraad in opwaartse
nchting duwen. Echt warme
lucht wordt (nog)niet aange
voerd, daartoe zou de wind
eens een poosje m de zuid
hoek moeten belanden. In
Spanje, Portugal en het zuid
westen van Frankrijk is de
zomer heer en meester en
loopt de temperatuur dage
lijks op tot ruim boven de 25
graden. Ook de tropische
grens van 30 graden wordt
niet geschuwd. Maandag
noteerde Madnd een tempe
ratuur van 27 gTaden, bij een
luchtvochtigheid van slechts
10%! Dat zijn woestijnachtige
taferelen. Volgens Offen
bach nestelt zich vanaf zater
dag een krachtig hogedruk-
gebied nabij Groenland, ter
wijl er boven Midden Europa
een lagedrukgebied ont
staat. Als gevolg daarvan
wint warmere lucht (tijdelijk)
terrein naar het noorden. In
hoeverre wij hiervan profite
ren is nog onzeker. Zeker is
wel, dat er de komende da
gen geen regen van enige
betekenis valt te verwachten.
Daardoor duurt de droogte,
die in feite al sedert half ja
nuari heerst, gewoon voort.
Ook mei zal als droog de ge
schiedenis ingaan. Landelijk
is de 30 mm wel gepasseerd,
maar normaal moet er 60 mm
m de meters sijpelen. Daar
mee zal de bloeimaand de
vierde opeenvolgende te
droge maand worden. Tot en
met gisteren is er in de Bilt dit
jaar slechts 135 mm gevallen.
Dat is overigens niet ex
treem. In 1929(zeer droge en
strenge winter) viel over de
eerste vijf maanden maar net
100 mm. In het jaar 1976, be
rucht vanwege droogte en
hitte, kreeg ons instituut tot
aan juni een neerslaghoe-
veelheid van 189 mm. Een
simpel rekensommetje leert,
dat we nu daarmee vergele
ken, met een achterstand van
50 mm de zomer inschuiven.
Dat is bepaald geen gunstige
start, zeker met voor de land
bouw.
Brem
Gezien de blaadjes van de
brem maar klem zijn en ook
weinig in getal, vormen die
maar een klein oppervlak
voor de koolzuurassimilatie.
De altijd groene twijgen ne
men daarom het overgrote
deel daarvan voor hun reke
ning. Het voordeel is dat die
assimilatie ook in de winter
doorgaat, het nadeel is dat
de struik daardoor ook zeer
gevoelig is voor vorst. Tij
dens strenge winters kun
nen ze gedeeltelijk en soms
ook geheel afsterven. De
struiken die onbeschut in
het open veld staan, hebben
het dan het hardst te verdu
ren. Als de vorst diep in de
grond doordnngt kan ook
nog de forse penwortel met
de vele zijwortels, voorzien
van de wortelknolletjes, be
vriezen. Tegen hitte en
droogte is de brem beter
bestand. We zullen ze dan
ook zelden op humusrijke
en vochthoudende grond
aantreffen. Ze hebben een
duidelijke voorkeur voor
zand en gnnt en kunnen een
hoogte van vier meter berei
ken. Maar dat hangt van het
licht af dat ze krijgen. Want
dat hebben ze nodig; veel
licht.
Hebben ze een voorkeur
voor de standplaats, ook
hebben ze een uitgespro
ken voorkeur voor de insek-
ten die voor de bestuiving
moeten zorgen. Dat mag al
leen door hommels gebeu
ren. Geuren doen ze niet en
ze produceren ook geen
nectar, alleen de goudgele
kleur van de bloem moet in-
sekten aantrekken. Voor
alle bezoekers, zelfs voor
bijen, blijft de bloem herme
tisch gesloten. Alleen als
een zware hommel op de
bloem neerstrijkt, drukt
deze met voldoende kracht
op de vouw, waardoor de
bloem openspringt. Hier
door krullen de vijf korte
meeldraden, die onder
spanning in de gesloten
bloem zaten, om en raken
de hommel aan de onder
kant van zijn hange lijf. Be
weegt de hommel zich naar
voren dan splijt de bloem
nog verder en volgt een
tweede explosie, nu door
de lange meeldraden en de
stamper, die de hommel op
de rug treffen. Is dit eenmaal
gebeurd dan blijft de bloem
geopend met gekrulde
meeldraden, dan kunnen de
kleinere insekten als bijen,
zweefvliegen en kevertjes
van het stuifmeel genieten,
maar de bevruchting heeft
dan reeds plaats gehad.
Aan het eind van de zomer
vormen, zich de zaden m de
zwartbruine, platte peulen.
Die peulen draaien zich als
kurketrekkers en als de
spanning groot genoeg is,
springen ze met een klap
open en slingeren de zaden
in het rond.
Vroeger werd de brem voor
veel doeleinden gebruikt.
De taaie twijgen lenen zich
uitstekend voor vlechtwerk
en voor het maken van be
zems. Bij de bierbereiding
gaf het aan bier een krui
dige smaak en het bier werd
er 'koppiger' van. Dat klopt
wel, want de alkaloïden in
de plant hebben een bene
velende werking.
G. van Leeuwen
s
-K T
m f
f
J/M
1- j
r x 7
>1
spireren. Opmeuw heb ik hem geïnte
greerd in mijn werk en gezien hoe hij
als dichter leefde. Een leven, openge
broken naar de toekomst Zijn ge
dichten zijn romantisch, maar hebben
nooit een deprimerende romantiek.
Christianne en ik zijn op ons bezoek
aan Wallis eerst naar het graf van
Rilke gegaan en daarna naar zijn huis.
Bij zijn huis bloeiden de rozen en kab
belde het leven. Daar voelde je een
levende Rilke. Ik heb tijdens m'n ver
blijf in Wallis alleen aantekeningen
gemaakt. Voor het schrijven van de
gedichten moet ik de rust en concen
tratie van thuis hebben.'Onlangs ver
scheen van Mana de Groot de bundel
'De Rozen'. De gedichten in de cyclus
'Rozentuin' zijn geïnspireerd door de
Rosengarten bij Bern, waar de dichter
Rilke graag kwam. Het middenge
deelte van de bundel 'De Rozen' is een
weergave van de bundel Franse ge
dichten 'Les Roses' (1927), geschre
ven door Rilke en na zijn dood uitge
geven volgens zijn wens. Het laatste
gedeelte 'Rozenkruiser" bevat het
prachtige gedicht:
- Wat houdt geloof in voor u?'
Ervaren van uitzicht en hoop. Dat je
niet leeft m een toegesloten, maar een
opengebroken wereld naar de toe
komst waarin rechtvaardiging is.
Waar de waardigheid van de mens
om tot een rechtvaardiger samenle
ving te komen, mogelijk zal zijn.'
Ze zei het zacht en bescheiden, ons
aankijkend met heldere, verstandige
ogen. Ernstig zat ze in haar stoel, in
getogen bijna met veelal gevouwen
handen in haar schoot. Er was niets
van scherpte of vurige haat ten aan
zit n van mannen in haar te bespeuren.
Ze sprak weloverwogen en rustig m1
beeldende taal.
Zoals ook haar poezie sterk beeldend
- Welke dichteressen inspireerden u
in Nederland?'
Judith Herzberg, zo sober, zo vol un
derstatements, prachtig. En Ida Ger-
hardt. Henriëtte Roland Holst-van der
Schalk, hét voorbeeld van vrouwelijk
engagement m de maatschappelijke
strijd. En Hadewijch al op het gymna-
Dr muren van Muzot dragen de witte rozen
als toen. De moestuin achter is in takt
De zorgeloze duwt het klaphek open
W ie schroomt en terugkeert ziet de rozen
stijgen langs het venster waar hij schreef'
en schuim opwerpen als de beek
die luidop het weerbarstig slot
passeert, een troubadour, een sneeuwen muze'
'Het pad waarlangs de vrouwelijke man moest gaan
is van woestijnzand wit. Het voert
langs krijtrotsen, onherbergzame kusten
Wij houden de herinnering daaraan
levend met geuren zilt en zoet muskaat.
Ga jij nu, vrouw, op mannelijke wijze.'
- De gedichten uit De rozentuin' zijn
zo paradijsebjk. Wilt u de lezers hier
mee bewust laten kennismaken?'
Inderdaad is 'De Rozentuin' een
metafoor van het paradijs op aarde.
Bewust heb ik dat niet gedaan. Ik heb
wel willen laten zien dat er een vervul
de toekomst op momenten op aarde
aanwezig kan zijn, ook zonder het
beeld van de opengebroken toe
komst.'
sium, Opperste mystiek, een grote
bron voor me.'
Samen met huisgenote Christianne
Méroz heeft Maria de Groot kort gele
den 'De vrijheid van Edith Stem' ge
schreven. Edith Stein was een Dints
filosofe van joodse afkomst. Eén van
haar werken 'Endliches und ewiges
Sem' mocht in 1936 niet in Duitsland
gepubliceerd worden. Zij vluchtte in
1938 naar Nederland, maar vond de
dood in Auschwitz. In het boek wordt
beschreven hoe vrijheid volgens
Edith Stein beleefd kan worden en
hoe haar levensgang getuigenis aflegt
van haar woorden. Centraal staat haar
studie over de 16e-eeuwse mysticus
Joannes van het Kruis. Drs. Christian
ne R. Méroz (1940) is dichteres en
psychologe.
Van de twee schrijfsters verscheen
in 1985 de gedichtenbundel 'Wester
bork'. Christianne zal op 31 mei ook
gedichten lezen, in het Frans.
- Vindt u dat literair werk pas sterk is
als er geen boodschap wordt ge
bracht?
'Ja,geen vooropgezette althans. In
mijn poëzie wil ik iets moois maken.
De thematiek druk ik uit in mijn vorm
geving. Voor elke bundel kies je een
bepaald thema dat je op een bepaald
moment bezig houdt, maar het is niet
de hoofddrijfveer.'
- U heeft eens gezegd: Ik leef het
meest intens als ik schrijf. En: de hjn
die zich voltrekt m mijn poezie, dat is
mijn levenshjn. Ziet u het schrijven van
poezie als een opdracht?
'Nee, wel als een onontkoombare
noodzaak. Mijn poëzie is een vormge
ven van de integratie van alles wat in
je huist. Daarom moet die vormgeving
overtuigend zijn, het gedicht moet
goed in elkaar zitten.
In onze gedichtenbundel 'Wester
bork' had ik natuurlijk een duidelijk
thema voor ogen. Hoe waren die ver
schrikkingen mogelijk in de be
schaafde Europese cultuur? Dat houdt
me nu nog bezig.
Toen ik in Beilen woonde liep ik als
heel jong meisje zingend door de ko
renvelden, terwijl vlakbij de ver
schrikkelijkste dingen gebeurden,
die ik, zoals gezegd, pas later ontdek
te.'
Zij verwoordt dat in de gedichten
cyclus: 'De Kindertrein' met de begin
regels:
Er was tens een kindertrein
lieve Tanja luister goed
in dit sprookje vloeit geen bloed
alle ramen waren dicht
nergens zag je een gezicht
toch was het een volle trein...
'Het gebeurt natuurlijk nog steeds; dat
is het wonderlijke van het menselijke
bestaan. Het is het thema van die zien
lijke en onzienlijke wereld, vandaar
die religieuze stroom in mijn werk.'
- Wat houdt feministische theologie
voor u in?
'Een opengebroken wereld waarin
de vrouw en het vrouwelijke tot zijn
recht komt.'
- U was predikant in de Kloosterkerk
in Den Haag?'
Ja, maar mijn vrouw-zijn is er de oor
zaak van dat ik buiten het ambt ben
getreden. Je krijgt teveel met manne
lijke censuur te maken. Ook met zelf
censuur. Je moet te veel inleveren als
vrouw. Toen zijn mij de schellen van
de ogen gevallen en ben ik feministe
geworden. Ik preek nooit meer.'
- Wat trok u destijds aan m de Provo
beweging?'
Ik was er met bij aangesloten. Maar
mijn sympathie ging vooral uit naar
het anti-autoritaire karakter ervan.
Dat is iets wat ik absoluut niet ver
draag in mijn leven.
Ook het durven doorbreken van
structuren en het inbrengen van fanta
sie, wat je als dichter ook doet. Ook
het ludieke element sprak me eno
aan.'
- Speelt ritme, klank, het melodie
van uw poezie een belangrijke roP
'Dat vind ik heel belangrijk. Tus
de beeldende kracht en muzikaliteit:
de poezie moet een evenwicht zij:
Dat bereik je nooit, maar dat houd
ook gaande. Bovendien heb ik bis
ding met het 'vrouwelijk schrijven. I
heb behoefte om in lagen van de tai
te wortelen die vrouwelijk en met 2
rationeel zijn. De taal waarin wij cor.
muruceren is door mannen vorm ge
geven. Daarom is het voor vrouwen a
moeilijk om zich in poëtische taalt
mten, denk ik. Dit wordt ook veroo:
zaakt door maatschappelijke onde:
drukking en minder opleidingsmoge
lijkheden Mede dankzij het femint
me is het klimaat veranderd en zulle
er steeds meer vrouwelijke dichte:
hun stem laten horen.
Ellen de Jong-de Wild
