De strijd om het Valleikanaal
Leusder Krant
De nieuwe woningnood in Leusden
Tweede fase
Mooi dorp
Structuurplan
Vierde aflevering in een serie over de laatste De Schoolsteegbosjes stonden centraal in het conflict over de groei van Leusden. Het gebied is inmiddels
stuipen van een groeistad Tekst:DaanBieuei
Woensdag 7 augustus 1991
Pa9inae
De bezwaren van de actiegroep 'Knal
groen' en haar achterban tegen de overschrij
ding van het Valleikanaal en penetratie van
het landschappelijk fraaie gebied daar wer
den ook op andere bestuursniveau's gedeeld.
De provinciale planologische dienst (PPD;
een belangrijk adviesorgaan van de provin
cie) sprak in september 1973 het 'onaan
vaardbaar' uit over bouw ten oosten van het
Valleikanaal. Ook het Rijk herzag de doel
stellingen ten aanzien van Leusden. In de
tweede helft van de jaren zeventig herriep
het Rijk in de Verstedelijkingsnota, de opvol
ger van de Tweede Nota op de Ruimtelijke
Ordening (waarin Leusden als groeikern
werd aangewezen) de groeistatus van Leus
den. Zo staat er onder meer: (..)„De sterke
uitbreiding van Leusden in de afgelopen pe
riode zal in de toekomst voor Amersfoort niet
meer nodig zijn, nu er voldoende mogelijkhe
den in Hoogland zijn." En (,.)„Leusden kan
als gevolg van de hierboven genoemde bouw
mogelijkheden (Amersfoort - Hoogland, red.)
langzamer groeien dan indertijd werd aange
nomen. Ook de hoge landschappelijke waar
den van dit gebied nopen tot een voorzichtig
bouwtempo, zoals ook door het gemeentebe
stuur voorzien. Er is daarom geen aanleiding
Leusden nog langer als groeikern te beschou
wen." Binnen de provincie Utrecht nam
Houten de groeifunctie van Leusden over,
terwijl de regionale overloop vanuit Amers
foort naar Hoogland wordt afgeleid.
De gemeente zwichtte uiteindelijk (maar
bepaald niet van harte) na een tumultueus
verlopen hoorzitting en trok het ontwerp
plan terug.
De voorbereidingen voor het realiseren
van de tweede fase van liepen door de proble
men rond het eerste ontwerpbestemmings-
plan ruim twee jaar vertraging op. Pas in
1975 verscheen een nieuw ontwerp, waarin
de doelstellingen aanzienlijk waren bijge
steld. Zo zou Leusden nog slechts als provin
ciale groeikern door het leven gaan, totdat de
gemeente rond 1985 zo'n 28.500 inwoners
telde. Daarna zou de groeitaak als beëindigd
worden beschouwd. Bovendien werden dui
delijke grenzen afgesproken voor de be
bouwde kom. In het noorden was dat de be
bouwing van de eerste fase, in het oosten het
Valleikanaal, in het zuiden de Schoolsteeg
bosjes en in het westen de Groene Zoom. Om
tot de omvang van 28.500 inwoners te groeien
waren er nog 8.000 woningen nodig Daarna
zou Leusden nog slechts voor eigen behoefte
mogen bouwen
Het ontwerp bestemmingsplan werd in no
vember 1976 in de raad aangenomen en in
april 1977 werden de eerste grondwerkzaam
heden verricht In mei 1978 kon het eerste
huis in de tweede fase worden opgeleverd In
november van dat jaar werd de eerste paal
geslagen voor het hoofdwinkelcentrum De
Hamershof, dat in 1980 werd opgeleverd. De
wijken Claverenblad/Wildenburg, Akker
hoeve, Zwanenburg, Munnikhove, Noord-
wijck, Langenbeek en Bosveld werden volge
bouwd. Een paar jaar geleden werd 't Ruige
Veld in ontwikkeling genomen, dat voorlopig
als laatste uitbreiding gold. Tevens werden
plannen gemaakt voor De Horst, dat als in
dustriegebied is aangewezen In 't Ruige Veld
werd eveneens ruimte gereserveerd voor be
drijfsmatige activiteiten.
In brede kring bestaat er overeenstemming
over het feit dat Leusden stedebouwkundig
fraai vorm heeft gekregen. Afgezien van het
feit dat in de uitbreidingen flink moest wor
den gesneden en Leusden daardoor nooit
echt 'af' is gemaakt, mag het resultaat over
het algemeen op waardering rekenen. De
wijken werden ruim opgezet, onderverdeeld
in hofjes met een grote mate van intimiteit.
Er werden weinig, maar kwalitatief goede en
fors bemeten woningen per hectare gebouwd
en er was veel oog voor openbaar groen.
Weliswaar zijn ook die ontwikkelingen mo-
degevoelig gebleken (in Claverenblad/Wil
denburg zijn de huizen kleiner en dichter op
elkaar gebouwd dan bijvoorbeeld in het aan
grenzende Groenhouten), maar het karakter
van de gemeente werd er nauwelijks door
aangetast.
De plannenmakers hebben zich bij de
bouw van Leusden de zogenaamde Engelse
New Towns voor ogen gesteld. Daarbij wer
den hoge eisen gesteld aan de woonomge
ving, omdat die in de visie van de stedebouw
kundigen voor een belangrijk deel bepalend
zou zijn voor het welzijn van de mensen. Het
plan Rozendaal (de Eurowoningen) was in
dat opzicht een echt experiment, waarbij de
plannenmakers er vanuit gingen dat een wijk
(of zelfs eeri hofje) een samenlevig op zich
vormde. De rest van Leusden werd min of
meer naar dit voorbeeld gemodelleerd
Bij het tienjarig bestaan van de Eurowo
ningen werd in een jubileumboekje ('Tien
jaar Rozendaal; de geschiedenis van een
wijk') een interview met oud-burgemeester
Schneiders van Leusden gepubliceerd,
waarin hij onder rfieer inging op de periode
dat het structuurplan 'Hamersveld' ontwik
keld werd. Ondanks het feit dat Schneiders
slechts twee jaar burgemeester van Leusden
was (hij vertrok naar Almelo) zijn er onder
zijn leiding belangrijke beslissingen geno
men, die voor de ontwikkeling van Leusden
van groot belang zijn geweest Hieronder
volgen enkele citaten uit dat interview
Schneiders: „Je zou in de eerste plaats
moeten bedenken waarom dat plan juist in
die tijd naar voren is gekomen. Burgemeester
Buining (de voorganger van Schneiders, red.)
en gemeentesecretaris Brouwer waren er,
voordat ik naar Leusden kwam, al mee bezig
Dat was in '67-'68. Dat was de glorietijd van
de Engelse New Towns. Je kunt je dat nu niet
meer voorstellen, maar er werd in die tijd
druk gesproken over 'overloop' van de Rand
stad, want die was vol. Aan de kant van de
Heuvelrug, in het Valleigebied, zag men mo
gelijkheden om een deel van die overloop op
te vangen, wat deze provincie betreft, ook het
gebied ten zuiden van de stad Utrecht kwam
ervoor in aanmerking. Zoals bekend waren
dat het plan 'Nieuwegein' en het plan 'Hou
ten'. Leusden was niet bedoeld als opvang
voor de overloop van Amersfoort. Daarvoor
werd het plan 'Hoogland' bedacht. Dat heeft
toen grote moeilijkheden opgeleverd, want
Hoogland wenste zelfsatndig te blijven. Ik
herinner mij nog goed dat toen ik in Leusden
ging solliciteren, ik de plaats helemaal niet
kon vinden. Het stond in die tijd, in 1968, op
geen enkele wegwijzer. Je had toen wel Leus
broek. Dat was een bekend begrip. En dan
had je Hamersveld, ook bekend. Verder had
je Achterveld en Stoutenburg. Dat waren de
vier namen die toen in het hele gebied speel
den. Leusbroek was meer een vlek met heel
aardige huizen die nieuw waren. Maar het
was toen nog niet een hele echte gemeen
schap. Hamersveld was wat je noemt een
stevig dorp met een bepaald karakter en aar
dig wat voorzieningen. Achterveld vormde
een eigen, hechte gemeenschap, die een eigen
leven wilde leiden. En dan had je Stouten
burg. Dat lag wat losjes als een vlek in de
buurt van Hoevelaken."
„Om het plan Leusden 'New Town' waar te
kunnen maken is er toe gezegd: Dan moeten
we de twee gemeenten, namelijk Leusden,
met de kernen Leusbroek en Hamersveld en
anderzijds Stoutenburg, waartoe ook Ach
terveld behoorde, samenvoegen. Ik had in die
tijd nog en raadsvergadering één keer in de
maand in het raadszaaltje van Achterveld en
ik hield er wekelijks spreekuur. We belegden
er ook vergaderingen van het college van B&
W. Ik was burgemeester van Leusden en
Stoutenburg, dus ik heb de hele samenvoe
ging van nabij meegemaakt. Toen een samen
voeging in 1969 een feit werd, kwam de vraag
aan de orde hoe het geheel moest gaan heten.
Er waren mensen die vonden dat je de nieuwe
gemeente Stoutenburg moest gaan noemen,
anderen zeiden dat het Hamersveld moest
gaan heten, Groot Hamersveld. Weer ande
ren kozen voor Leusden, Groot Leusden. Ie
dereen had zijn eigen, ietwat chauvinistische
invalshoek, zou je kunnen zeggen."
„Ik heb toen van mijn kant sterk aange
Het Valleikanaal.
drongen, en daarin het college en tenslotti
ook de raad meegekregen, om de totaliter
'Leusden' te-noemen. Een duidelijke naam
De vraag rees, wat moesten we doen met di
naamgeving van de kernen? We hebben toer
de oplossing gevonden door Hamersveld dl
naam Leusden-Centrum te geven. Waarom
Hamersveld had graag van de gemeente 'Ha
mersveld' willen maken of 'Groot Hamers
veld'. De plaats had een eigen identiteit. Wi
hebben toen gezegd: Laten we dat nu mei
doen, laten we Hamersveld voorlopig Leus
den-Centrum noemen en Leusbroek voorlo
pig Leusden-Zuid. Want als je naar het heli
structuurplan kijkt, zo langs de Bavoortse-
weg (de huidige Groene Zoom, red.) waar m
het zwembad en Pon liggen, die weg smeedt
de beide kernen aaneen. Zo is dat gegaan me
die naam. De Hamersvelders vonden dat he
lemaal niet leuk in die tijd!"
'r
Schneiders gaat in het interview ook in o|
de achtergronden van het eerste structuur
plan voor Leusden, waarin de gemeente dt
eerste groeistuipen voorbereid.
Schneiders: „De eerste vraag is natuur
lijk, waarom een structuurplan voor een Ne»
Town? In die tijd was het een vanzelfspre
kende vraag, maar tegenwoordig zegt da
niemand meer iets. De Engelse New Town
waren een begrip. Ze werden in Engelani
opgezet omdat de grote steden -net als hier
uit hun voegen barstten. Daarvoor moestee!
structuurplan komen dat de ontwikkelinga
aangaf van het hele gebied dat, wat ons be
trof, lag tussen Hamersveld, het Pon-gebie<
en Leusbroek en aan de andere kant tot he
Valleikanaal en daar overheen. Een struc
tuurplan houdt in dat je hoofdbestemmingei
moet aangeven. Bijvoorbeeld: Waar komt hel
stad- of gemeentehuis, waarkomt het hoofd
winkelcentrum, hoe worden de scholen ver
deeld en de wijkvorming in dat geheel. Da
staat allemaal in het structuurplan van da
tijd. Het is toch wel snel gegaan, hoor ft
moet zeggen dat we erg veel medewerkinj
hebben gehad van gedeputeerde staten vai
Utrecht, onder andere van gedeputeerde Van
der Sluis van ruimtelijke ordening
„In mijn tijd, ik ben maar twee jaar burge
meester van Leusden geweest, is -in hei
tweede jaar van mijn burgemeesterschap-
het structuurplan aangenomen. Ik geloof dai
het 's nachts om half drie was. Zo'n struc
tuurplan is een heel belangrijke zaak. Alsf
dat met z'n allen afrondt, is het wel erg be
vredigend."
„De opzet van het plan was eerst grote!
Later is het plan ingekrompen, maar dat hel
ik niet meer meegemaakt. Ik herinner me we
dat direct na mijn tijd, daar heeft burge
meester Van der Post (de opvolger vat
Schneiders, red.) me over verteld, het pro
bleem begon te rijzen dat men zei: Leusdet
wordt veel te groot. De milieuzaken kwamen
ook veel meer naar vorenin het begin van dt
jaren zeventig speelde dat nog maar h«
weinig. Er werd toen gezegd, we moeten nid
meer over het Valleikanaal gaan. Dat is eé-
belangrijke bijstelling van het plan geweest
In mijn tijd was het structuurplan dus om
vangrijker."
te
Volgende week: De politiek geeft haar visit
op de toekomst van Leusden; interviews n«<
de Utrechtse gedeputeerde Schapcnk t'
de Leusdense wethouders Joost de Jongh t'
Corri Verduin.
LEUSDEN - Ruim een jaar geleden veroorzaakte de provinciale notitie 'Sporen naar de toekomst'
de nodige deining in Leusden. Daarin werd gesteld dat Utrecht tot het jaar 2015 nog ruimte zal
moeten vinden voor een kleine 100.000 nieuwe woningen, waarvan enkele tienduizenden in de
regio Amersfoort. Leusden werd genoemd als mogelijke groeikern, waar 10.000 tot 20.000 huizen
zouden kunnen worden gebouwd. Slechts weinigen in Leusden leken van die gedachte
gecharmeerd. Het gemeentebestuur stelde toch een onderzoek in naar mogelijke ruimte voor
extra woningbouw. De politiek concludeerde, op basis van dat onderzoek, dat die ruimte er
nauwelijks meer is en ging over tot de orde van de dag. De provincie deelde de Leusdense visie en
richtte de blik in 'De Toekomst getekend', in een andere richting.
Er kwam echter een ander probleem boven water. Leusden blijkt slecht in staat de
woningzoekenden te huisvesten. Bepaalde groepen (de sociaal zwakkeren) stoten in de eigen
woonplaats hun neus. De nood is zelfs zo hoog, dat op dit moment slechts de zeer urgente gevallen
kunnen worden geholpen. In september wordt dit vraagstuk extra actueel, als het
Volkshuisvestingsplan wordt behandeld. „De regio moet onze problemen nu maar eens
oplossen", zegt wethouder Verduin. „Leusden moet de problemen van de eigen bevolking zelf
oplossen", zegt de VVD. „Er moeten huizen komen voor senioren", zegt D66. „De ruimte in
Leusden is op, maar starters moeten geholpen worden", zegt Leusden'90. „Er moeten meer
woningen in de sociale sector komen", zegt de PvdA.
In de komende weken in de Leusder Krant een serie artikelen over deze problemen en hun
oorzaken. Een zoektocht naar de geschiedenis van Leusden, alsmede naar antwoorden op
vraagstukken in de ruimtelijke ordening.
Vandaag de vierde aflevering: De strijd om het Valleikanaal.
natuurmonument geworden.
Foto's: Hans Verhorst
