Zuinig zijn op natuur en landschap
.Leusder Krant,
De nieuwe woningnood in Leusden
L E U S D E N
ACHTERGROND
Zevende aflevering in een serie over de laatste
stuipen van een groeistad
Bijzondere waarden
Onomkeerbaar
isdag 28 augustus 1991
Pagina 15
JSDEN - Ruim een jaar geleden veroorzaakte de provinciale notitie 'Sporen naar de toekomst'
I nodige deining in Leusden. Daarin werd gesteld dat Utrecht tot het jaar 2015 nog ruimte zal
#eten vinden voor een kleine 100.000 nieuwe woningen, waarvan enkele tienduizenden in de
o Amersfoort. Leusden werd genoemd als mogelijke groeikern, waar 10.000 tot 20.000 huizen
zouden kunnen worden gebouwd. Slechts weinigen in Leusden leken van die gedachte
echarmeerd. Het gemeentebestuur stelde toch een onderzoek in naar mogelijke ruimte voor
xtra woningbouw. De politiek concludeerde, op basis van dat onderzoek, dat die ruimte er
iwelijks meer is en ging over tot de orde van de dag. De provincie deelde de Leusdense visie en
richtte de blik in 'De Toekomst getekend', in een andere richting.
Er kwam echter een ander probleem boven water. Leusden blijkt slecht in staat de
oningzoekenden te huisvesten. Bepaalde groepen (de sociaal zwakkeren) stoten in de eigen
inplaats hun neus. De nood is zelfs zo hoog, dat op dit moment slechts de zeer urgente gevallen
kunnen worden geholpen. In september wordt dit vraagstuk extra actueel, als het
Volkshuisvestingsplan wordt behandeld. „De regio moet onze problemen nu maar eens
ilossen", zegt wethouder Verduin. „Leusden moet de problemen van de eigen bevolking zelf
iplossen", zegt de WD. „Er moeten huizen komen voor senioren", zegt D66. „De ruimte in
,eusden is op, maar starters moeten geholpen worden", zegt Leusden'90. „Er moeten meer
woningen in de sociale sector komen", zegt de PvdA.
In de komende weken in de Leusder Krant een serie artikelen over deze problemen en hun
oorzaken. Een zoektocht naar de geschiedenis van Leusden, alsmede naar antwoorden op
vraagstukken in de ruimtelijke ordening.
Vandaag de zevende aflevering: Zuinig zijn op natuur en landschap.
Het overgangsgebied tussen Utrechtse Heuvelrug en Gelderse Vallei wordt in zijn geheel beschermd.
Tekst: Daan Bleuel
Foto's: Hans Verhorst
jolitiek in Leusden is tot de conclusie
ien dat in de gemeente nauwelijks nog
i is voor uitbreiding. Afgezien van 't
in het reeds langer als industriegebied
ide 'De Horst', is nu alleen de vraag
li de orde of de zogenaamde Pon-dne-
de wig tussen Leusden-Zuid en Leus-
entrum, ook als uitbreidingslokatie
ienen. Een onderzoek naar de invloed
euwbouw op de grondwaterstromen in
el van Leusden zal antwoord moeten
op die vraag. Afgezien van de eerder
nde lokaties kan nog slechts door zeer
latuurlijke en landschappelijke waar-
te offeren, ruimte 'gemaakt' worden
in dat geval zal de gemeente te maken
i met rijk en provincie, die voor een
Ïrijk deel van Leusdens grondgebied
plannen hebben. En daar passen wo
uw en andere grootschalige uitbrei-
niet in.
et dichtbevolkte Nederland is sinds de
lestig/zeventig, de periode dat ons land
g tempo werd volgebouwd, de belang-
ig voor natuur- en landschapsbescher-
tn de ecologie (de samenhang tussen de
Ie en de 'dode' natuur) sterk toegeno-
'lanten- en diersoorten werden in hoog
zeldzaam of stierven uit en dat waren
efen die aangaven dat het met de na-
'ri |ke leefomgeving niet pluis was.
ontwikkeling leidde ertoe dat actie-
in zich in gingen spannen voor het be-
,'an stukjes natuur, die bedreigd wer-
»or de voorgenomen aanleg van weer
lelweg of nieuwbouwwijk. En met toe-
ra: id succes. Bijvoorbeeld ook in Leusden,
grootschalige bouwplannen onder in-
van natuurbeschermers aanzienlijk
,nln teruggeschroefd (zie deel 3 en 4 van
erie).
e jaren die volgden groeide landelijk de
jstelling voor de natuurlijke leefomge-
an de mens verder door. Wetenschap-
>ti e studies vergrootten het inzicht in de
en ng van de natuur, de samenhang tussen
Dorkomen van planten, dieren en de
waar zij leefden. Er werd beleid ont-
ild om ook natuur, landschap en ecolo-
beschermen. Dergelijke studies hadden
meer tot gevolg dat in toenemende
luidelijk werd dat juist Leusden in een
llag, dat om verschillende redenen zeer
levol was.
li sden, met een oppervlakte van ruim
hectare de grootste gemeente van de
inJicie Utrecht en ook landelijk gezien
ld geen kleintje, ligt in het overgangs-
I van de Utrechtse Heuvelrug (een
ial uit de ijstijden) en de Gelderse Val
et name de overgangszone tussen der-
;a|e gebieden, met op korte afstand be-
jke hoogteverschillen, zijn biologisch
efssant. De verschillen tussen hoog en
de daarmee samenhangende overgang
lroog' naar 'nat' en verschillende bo-
»rten (zandgronden op de hogere de-
een en rivierklei in de lagere delen)
enen dat op relatief korte afstanden een
it! verscheidenheid aan vegetatie en dier-
ie n voorkomt.
Kwel
^usden komt daar nog bij dat de aan
leid van de stuwwallen van de
htse Heuvelrug en iets verder weg de
'e, voor een ander belangrijk natuurlijk
'een zorgt: de zogenaamde kwel. Kwel
'zuiver grondwater, vaak rijk aan mi
ni, dat vaak pas na honderden jaren
ij druk in lagere delen an het landschap
sf ie oppervlakte komt. (Een frisdranken-
tant uit Bunnik exploiteert het zelfs als
'Sourcy'-bronwater!Het kwelwater is ooit
als regen op de Heuvelrug of de Veluwe te
recht gekomen en in de zanderige onder
grond langzaam naar beneden gezakt. On
derweg wordt het regenwater door het zand,
dat als een filter werkt, gezuiverd en neemt
het mineralen als kalk op uit de bodem Op
een bepaalde diepte aangekomen, wordt de
druk van het bodempakket erboven zo groot,
dat het water een uitweg zoekt naar buiten.
In lagere delen van het landschap komt het
dan naar boven. Afhankelijk van de omstan
digheden, duurt de tocht van het regenwater
door het heuvelrugmassief enkele (tiental
len) jaren tot enkele eeuwen De mineralen-
rijkdom van het water hangt samen met de
tijd die het water in de bodem doorbracht
Relatief 'jong' kwelwater bezit minder mine
ralen dan water dat een tocht van eeuwen
door de bodem heeft gemaakt, alvorens het
weer aan de oppervlakte opborrelde.
In Leusden komt op verschillende plaatsen
kwelwater aan de oppervlakte. Water van de
Heuvelrug, maar ook kwel vanuit De Veluwe
komt in het Leusdense deel van de Vallei
naar boven. De aanwezigheid van kwelwater
trekt bepaalde plantensoorten. Het be
schermde natuurgebied De Schoolsteegbos
jes bijvoorbeeld ontleent voor een groot deel
zijn waarde aan de aanwezigheid van kwel
water. Maar ook de manier waarop de mens
het land in gebruik heeft genomen (zie de
eerste afleveringen van deze serie) heeft in
vloed gehad op de verscheidenheid aan
planten- en diersoorten in deze omgeving Al
deze factoren dragen ertoe bij dat natuur en
landschap in Leusden van belang zijn, zowel
als het gaat om actuele (bestaande), als po
tentiële waarden (geschiktheid om verdwe
nen planten en dieren weer terug te krijgen).
Het maakt het buitengebied van Leusden ook
zeer kwetsbaar.
Milieu-ambtenaar Enk van Beurden van
de gemeente Leusden daarover. ..De natuur
waarden in Leusden worden voor een be
langrijk deel bepaald door de kwelwater
stromen. Zowel de lokale (vanaf de Utrechtse
Heuvelrug), als de regionale (de invloed van
de Veluwe). En met name de samenstelling
van dat water maakt het zo bijzonder Niet
alleen trekt dat water bepaalde planten
soorten, het bezit door z'n samenstelling ook
de mogelijkheid de negatieve invloed van
bijvoorbeeld de 'zure' regen te neutraliseren
De mineralen in het water kunnen het 'zuur'
voor een belangrijk deel onschadelijk maken,
waardoor de vegetatie er minder van te lijden
heeft."
„Woningbouw zal in bepaalde delen van
Leusden waarschijnlijk grote invloed heb
ben op de kwelwaterstromen, die nu nog re
delijk intact zijn Dat is bijvoorbeeld nu ook
het hete hangijzer in de discussie over de
zogenaamde 'Pon-driehoek'. Met name in dat
gebied speelt de kwelwaterstroom een grote
rol. Als je gaat bouwen, heeft dat gevolgen.
Bijvoorbeeld omdat bepaalde waterondoor-
latende lagen in de bodem worden door
boord. Het water zal dan een andere route
gaan volgen. Maar ook kan het regenwater in
bebouwde omgeving minder goed het grond
water bereiken. En wat dat betekent kan
eigenlijk niemand goed voorspellen."
„Het op peil houden van grondwater is met
behulp van de techniek wel te regelen Het is
technisch niet onuitvoerbaar om bijvoor
beeld De Schoolsteegbosjes met pompen,
stuwen en damwanden nat te houden Je kan
alleen niet garanderen dat je juist dat kwel
water, met z'n typische samenstelling, daar
houdt. En als er water met een andere samen
stelling naar zo'n natuurgebied wordt ge
pompt, heeft dat gevolgen voor de vegetatie.
Het blijft wel een bos, maar het wordt een
ander bos. Een bos dat veel minder bijzonder
is."
„Bovendien weten we nog weinig over hoe
de grondwaterstromen precies lopen. Om een
voorbeeld uit het nabije verleden te noemen
We waren ooit bang dat de bouw van de wijk
Claverenblad/Wildenburg invloed zou heb
ben op de grondwaterstand van De School
steegbosjes, omdat die wijk precies tussen de
bosjes en de Heuvelrug in kwam te liggen
Om dat proces nauwkeurig te kunnen volgen,
zijn er in die wijk peilbuizen geplaatst. En
wat bleek toen' Niet Claverenblad/Wilden
burg vormde een barrière voor de toevoer van
water naar het gebied, maar Leusden-Zuid,
dat ten opzichte van de Schoolsteegbosjes
honderden meters verder naar het zuiden
ligt! Dat geeft al aan hoe lastig het is om
dergelijke processen in de bodem te voor
spellen."
De bijzondere waarden op het gebied van
natuur en landschap in Leusden worden in
brede kring onderkend. De droge bossen en
heidegebieden op De Heuvelrug (Den Treek),
het kwelgebied in het zuiden, het stroomge
bied van beken en andere waterlopen in het
noordelijk deel, het fraaie cultuurlandschap
op de zandgronden in de Gelderse Vallei met
droge en natte bossen en vaak nog zeer gave
houtwallen en de diverse landgoederen, ver
spreid in het hele gebied, staan bij natuurbe
schermers, maar ook beleidsmakers in hoog
aanzien Dat leidde ertoe dat bijvoorbeeld
het Comité Milieuzorg Leusden in een eerste
reactie op de notitie 'Sporen naar de Toe
komst' van de provincie Utrecht tot de con
Milieuambtenaar Erik van Beurden: ..Aanwezigheid van kwelwater maakt het buitengebied van Leusden zo
kwetsbaar."
clusie kwam dat er in Leusden geen ruimte
meer is voor uitbreiding en dat de gemeente
'af' is.
Maar ook op rijksniveau is het belang van
het buitengebied van Leusden onderkend.
En sinds de Vierde Nota op de Ruimtelijke
Ordening (Extra), maar vooral het Natuur
beleidsplan in voorbereiding, worden de mo
gelijkheden van provincie en gemeente om
nog aan uitbreiding van het stedelijk gebied
van Leusden te denken sterk ingekrompen
In het Natuurbeleidsplan van het rijk, een
coproductie van de ministeries van VROM,
Landbouw en Visserij en Verkeer en Water
staat, worden grote aaneengesloten gebieden
aangewezen en onder een beschermend re
giem geplaatst Men noemt dat de ecologi
sche hoofdstructuur. Binnen die hoofd
structuur worden gebieden met actuele (be
staande) of potentiële (kansrijke gebieden
om verloren gegane waarden weer terug te
krijgen)
natuurwaarden extra beschermd (kernge
bieden genaamd). Milieu-ambtenaar Erik
van Beurden „Vroeger dachten we dat het
voldoende was om een hek te zetten om een
gebied met bijzondere planten en dieren.
Maar die theorie bleek niet te werken. Dat
kwam omdat dergelijke natuurgebieden
vaak eilanden werden in een 'ecologische
woestijn', bestaande uit verstedelijkte gebie
den of agrarische landschap dat door mecha
nisatie steeds monotoner werd. Dieren en
planten konden niet meer van het ene na
tuurgebied naar het andere, waardoor de vi
taliteit van de populaties werd aangetast
('geen vers bloed') Soorten dreigden daar
door alsnog uit te sterven."
„Men kwam daardoor tot de conclusie dat
het noodzakelijk was ervoor te zorgen dat
natuurgebieden in het land met elkaar in
'contact' bleven of weer kwamen. Zoals we
gen steden met elkaar verbinden, zouden er
ook 'ecologische' wegen moeten komen om
het ene natuurgebied met het andere te ver
binden. Een ecologische infrastructuur,
dus."
Die gedachte ligt voor een belangrijk deel
aan de basis van het Natuurbeleidsplan, dat
momenteel door het kabinet wordt voorbe
reid. En in de regeringsbeslissig daarover,
die van juni 1990 dateert, wordt bijvoorbeeld
de hele Utrechtse Heuvelrug/Gelderse Vallei
onderdeel van de ecologische hoofdstruc
tuur. Natuur en landschap nemen in gebie
den met die status de belangrijkste plaats in.
En om die belangen te dienen kan de klok
zelfs in bepaalde gevallen worden terugge
draaid In dergelijke gebieden wordt boven
dien elke ontwikkeling tegengegaan, die 'een
concrete bedreiging vormt, met een onom
keerbaar karakter'. Woningbouw of een an
dere uitbreiding met een grootschalig ka
rakter kan duidelijk als zo'n bedreiging wor
den beschouwd. Gezien die ontwikkelingen
zal het voor gemeente en provincie niet ge
makkelijk zijn argumenten voor uitbreidin
gen in Leusden te vinden, die in de ogen van
het rijk genade zullen kunnen vinden. In de
onlangs verschenen concept-versie van het
beleidsplan natuur en landschap van de pro
vincie Utrecht wordt bovendien het beleid
van het rijk nog eens bevestigd. De idee van
de ecologische hoofdstructuur met kernge
bieden wordt daarin overgenomen. Daarin
krijgt vrijwel het gehele oostelijk en zuidelijk
deel van de gemeente Leusden de status van
'kerngebied' Daarnaast is het stroomgebied
van de beken en het Valleikanaal aangewe
zen tot 'natuurontwikkelingsgebied'.
Volgende week de laatste aflevering.
