„Als ik één zin niet mooi vind, tik ik de hele bladzij over"
r
i
.Leusder Krant.
Een lachende ober is niet meer voldoende"
L E U S D E N
Auteur Frans PointI op bezoek in Amersfoort literair café
lijkje in de keuken bij 't Ros Beyaart
/let drank op
Ie sloot in
l
Woensdag 15 januari 1992
WOENS
Pag
isdi
iMERSFOORT/AMSTER-
>AM - „Veel interviews toe-
taan is fnuikend. Je wordt dan
•en kruising tussen Dik Trom
,n Jos Brink. Maar met u wil ik
an nog wel praten," gaf au-
eur Frans PointI te kennen. In
ijn woning in Amsterdam:
fjlk zit hier tussen twee bejaar-
enhuizen in, vol ellende, alsof
k middenin een groot sterven-
uur zit. Dat deprimeert me. Ik
eb ook zo'n zelfmoordbalkon.
Vaar mijn katten helaas niet
p kunnen."
>e kat Poelie de Verschnkke-
ijke, waar PointI een verhaal
jan wijdde in zijn verhalen-
[undel 'De aanraking' (1990,
ïjgh Van Ditmar/Amster-
am) sprong over de tafel tus-
en de koffiekopjes en gebak-
chotels heen en weer. Hij
chnjft over deze gedenk waar-
ige kat-
£r lag een grote uitge-
ïergelde kat op de stoep,
o'n donkergestreepte cy-
erse. Ik pakte de kat op
n liep met hem naar bo
en. Hij voelde aan als een
rote, met puntige botten
evulde vacht
vijn andere kat Vlek rommelde
/at in een hoek van de kamer
h vroeg af en toe dringend om
andacht Katten zijn in
'ointl's leven zeer belangrijk,
'.venals zijn muziek, zijn boe-
en, zijn dagboeken waaruit
mslotte Pointl's verhalen zijn
oortgekomen De bundel 'De
ïp die over de soep vloog'
1989, Nijgh Van Ditmar
ie verfilmd zal worden ver-
-cheen op zijn zesenvijftigste
lar. Een laat debuut Geen
Vonder.
kas toen zijn moeder overleden
/as kon hij alles opschrijven.
Iet zijn zestien verhalen die
amen één geschiedenis be-
chnjven. De hoofdfiguur erin
eeft het over de tijd van
940-1988.
'rans PointI was samen met
ijn moeder de enige van een
rootse
iodse familie die de Tweede
Wereldoorlog overleefde. Zij
ijn bij elkaar gebleven. Tot
aar dood in 1958 heeft Frans
"ointl verschillende Amster-
amse éénkamerwoningen met
ijn moeder gedeeld,
en benauwde periode; zijn
loeder werd vanaf 1945 om de
»vee nachten gillend wakker
ri bladerde overdag onafge-
roken in oude foto-albums.
Iet leven voor de jonge PointI
riieen louter uit de dood te
estaan, in de maatschappij
on hij nauwelijks functione-
?n, mensen zag hij vrijwel
iet. Zoals hij in 'De kip die
ver de soep vloog zo treffend
erwoordde:
Soms voelde ik me bol
an dood en leeg van le
en. Onbesuisd vrolijk
ijn zoals mijn klasgeno-
n kon ik niet.'
ierder verschenen een aantal
erhalen van hem in de literai-
tijdschriften 'De Tweede
onde' en 'Tirade'. Ingehouden
an toon zijn het aangrijpende
:hetsen uit het leven van een
>odse moeder en haar zoon na
e verschrikkingen van de
'weede Wereldoorlog.
Frans PointI werd in 1933 in
Amsterdam geboren. Zijn
vroegste jeugd bracht hij door
in Heemstede, tot moeder en
zoon begin 1942 gedwongen
werden hun domicilie in Am
sterdam te kiezen.
Na de oorlog behaalde hij het
ULO-diploma, ging werken en
volgde nog enkele jaren 's
avonds aanvullend onderwijs.
Hij had tal van baantjes waar
in hij administratieve arbeid
verrichtte. Tot een carrière is
het echter nooit gekomen. Op
zijn achtenveertigste begon hij
met het schrijven van verhalen.
- Uw moeder speelt een nogal
voorname rol in uw boek U
schrijft: 'In haar zou het kla
gende gaande blijven, zoals zij
gaande en klagend in mij zou
blijven.'Aan uw vader wijdde u
maar weinig woorden.
„Ik was het enige dat ze had.
Moeder was een vrouw van
vijfenveertig toen ze mij kreeg.
Bijzonder neurotisch. Ze had
een zwaar leven, wat niet ver
wonderlijk is als je zo laat nog
een kind krijgt, waarschijnlijk
niet eens van de man wiens
naam ik draag
In 1938 scheidt ze en dat als
jodin die de oorlog ook nog
eens door moet komen. Ze was
na de oorlog heel erg bezitterig,
ik mocht nergens heen Toen ik
vijftien was, was zij zestig. Ze
liet wel eens wat los over mijn
vader, maar ik hoorde nooit het
geheel want daar was ze te
preuts voor.
Van al die kleine stukjes die
mijn moeder losliet over haar
verleden en de beetjes die ik
ook nog van mijn oom Simon
(broer van mijn moeder en eni
ge overlevende van de familie)
kon lospeuteren heb ik in m'n
verhalen iets gereconstrueerd.
Duidelijk is dat een oorlog
mensen een leven lang gevan
gen houdt."
PointI zat bij zijn moeder in
een 'kooi met tralies van glas'
en 'zij was verward en verkild
en is zijn neurotische cipier'
'In haar ogen staat soms da
genlang een gekristalliseerde
schrik'
Haar woeste spel op de
piano (het enige bezit wat
nog over was uit de oor
log) haar schreeuwdro-
men, haar voornemen om
'uit te stappen' maken dat
de zoon zich geïsoleerd
voelt en omringd door
'meer doden dan leven
den'.
PointI verwerkt zijn vroe
ge en latere kinderjaren
chronologisch: de jaar
tallen staan boven de scè
nes. Het telkens versprin
gen naar dagdromen over
de verloren rijkdom van
zijn grootouders of de
meisjesjaren van zijn
moeder, heeft een bepaal
de bekoring.
In de verhalen van PointI
is de herinnering alles be
palend, maar op een indi
recte manier Over de
oorlog zelf schrijft hij
niet Hij laat zien hoezeer
hij en zijn moeder de mas
samoord niet hebben
kunnen vergeten en hoe
dit hun leven heeft ver
stikt.
Frans PointI
De directe thematiek van
de verhalen is héér in
vloed op hem. 'De kip die
over de soep vloog' zou je
als geheel een autobio
grafie in losse verhalen
kunnen noemen In een
laconieke verteltoon die
vaak humoristisch is.
PointI heeft een soort on
derkoelde humor, die de
verschrikkingen minder
zwaar maakt. 'De kip die
over de soep vloog' ver
kreeg een nominatie voor
de Ako-Literatuurprijs
en werd unaniem enthou
siast ontvangen in de lite
raire kritiek
Volgens de jury vielen
Pointl's verhalen op 'door
hun sobere precisie, hun
vaak lakonieke verwoor
ding van een wereld die te
erg is voor woorden'. 'De
aanraking' speelt zich
voor een deel af tegen het
zelfde decor, maar bevat
vooral verhalen waarin de
hoofdpersoon, geslagen
maarniet geknakt, pogin
gen onderneemt om zich
uit zijn isolement te be
vrijden
En waarin hij zegt:
'Ze zal haar oorlog op de
mijne blijven stapelen. In
haar gezicht zal ik, dag in
dag uit, die bevroren
vuistslag blijven zien.'
Het zijn dertien verhalen die
wat toon en sfeer betreft nau
welijks afwijken van de ver
halen uit 'De kip die over de
soep vloog.'
Toch heeft PointI zich niet te
vreden gesteld met een klak
keloze herhalingsoefening.
Slechts een minderheid van de
nieuwe verhalen gaat recht
streeks over zijn excentrieke
moeder, wier verstikkende in
vloed op het leven van haar
zoon in 'De kip die over de soep
vloog' zoveel indruk maakte.
Voor de meeste verhalen in 'De
aanraking' heeft PointI uit an
dere bronnen geput, zoals zijn
bizarre ervaringen als huurder
en kamerbewoner en zijn door
gaans weinig bevredigende
relaties met vrouwen
Waar zit de kracht van de ver
halen van PointI? De niet alle
daagse persoonlijkheid van de
schrijver vooral in de relatie
met de moeder, geeft de verha
len een specifieke kleur. En de
manier waarop hij de ver
schillende elementen waaruit
het verhaal is opgebouwd el
kaar laat beïnvloeden en in el
kaar laat schuiven is bijzonder.
PointI heeft ook gedichten ge
schreven 'Ik droomde dat ik
Jan Arends was' (De Carboli-
neum Pers 1991) en 'Uit een
dagboek gescheurd', dat tien
gedichten bevat (Bas Ten Have
Boekhandel, Amsterdam
1991).
- Waar stoort u zich zoal aan in
deze maatschappij
PointI zette zijn pientere blik
op oneindig, bewoog nerveus
met zijn handen over de tafel-
„Dat is moeilijk, maar ik zal
antwoorden. Ik stoor me aan de
oneerlijke verdeling van de
materiéle zaken En aan het
feit dat de doorsnee burger vo
gelvrij is, wat criminaliteit
betreft.
De gigantische bedragen die
men aan wapens uitgeeft. De
gewone man die een gironum
mer voorgeschoteld krijgt voor
de hongerende mensen.
Ik kan wel een hele keukenrol
vol schrijven met alles waar ik
me aan stoor. De onverschillig
heid waarmee mensen elkaar
gebruiken Maar ja, de maat-
Op uitnodiging van SLAC
(Stichting Literair
Amersfoorts Café) zal
auteur Frans PointI zon
dag 19 januari aanstaan
de optreden in Theater De
Lieve Vrouw, Lieve Vrou
westraat, Amersfoort.
Helga Ruebsamen,
schrijfster van 'Op Sche-
veningen' en 'Olijfje en
andere verhalen', zal hem
interviewen.
Aanvang: 14.30 uur.
schappij zit nu eenmaal zo in
elkaar We kunnen helaas niet
naar een andere planeet."
Eén van de katten miauwde
zeer hoorbaar PointI aaide 'm
en zei: „Ja, zo kom je ook op de
bandrecorder."
- Uzegt in een interview dat in
boeken niet veel geklaagd of
gehuild mag worden omdat ze
dan over hun doel heen schie
ten. Wat is dat doel dan voor u?
„Je moet zo schrijven dat de
emotie van de lezer komt, niet
van de schrijver. Deze moet zo
sec mogelijk schrijven De le
zer moet de fantasie opbren
gen, er moeten beelden opko
men Lezen is eigenlijk de TV
in je hoofd hebben. De woor
den roepen beelden op en ieder
ziet zijn eigen film Bij de ge
dichten van Achterberg bij
voorbeeld zie ik vaak mooie
beelden Bij Bloem ook, maar
die legt heel veel uit. Ik lees
overigens weinig poëzie. Waar
ik niet tegen kan is hermeti
sche poëzie, die is zo crypto-
grammatisch, daar kom ik niet
uit."
- Hecht u veel waarde aan de
(Foto Hans Roggen)
melodie van de taal? Aan het
ritme
van de zinnen
,Ja, als ik één zin niet mooi vind
tik ik de hele bladzijde over Ik
heb een ouderwetse schrijfma
chine en bij het overtikken
neem je toch weer meer zinnen
mee, omdat ze niet mooi ge
noeg klinken. Dat is een voor
deel. Met een tekstverwerker
heb je dat niet Schrijven is
muziek maken in de taal
De taal van auteur Thomése is
een prachtig soort poëzie. Hij
heeft verdiend de AKO litera
tuurprijs gekregen. Schitte
rende tegenstellingen in zijn
boek 'Zuidland'. Het beste dat
ik in tijden gelezen heb."
- Welke culturele zaken heb
ben uw belangstelling?
,,0, dat zijn zware woorden.
Concertbezoek af en toe. Mijn
CD's met klassieke muziek."
(Muziek speelt een belangrijke
rol in Pointl's verhalen. Zijn
klassieke platen geven hem
rust en de mogelijkheid de da
gelijkse realiteit te ontvluch
ten).
„Op de vlooienmarkt vond ik
uit de vijftiger jaren een plaat
met Argentijnse volksmuziek.
Voor 2,50 Dat vind ik schit
terend. Ik ben geen museum-
freak Is zo vermoeiend Verle
den jaar ben ik één maal naar
het Rijksmuseum geweest. Heb
ik een uur rondgelopen. Ik zou
wel eens naar een tentoonstel
ling van oude auto's, 'Old Ti
mers' willen."
- Het 'droomboek' met diverse
automodellen, waar u over
schreef, was voor u een vlucht
uit het trieste leven. Wordt die
'autodroom' ooit waar9
„Er komt één keer een auto,
echt wel, maar met chauffeur
Hij voorin en ik achterin in de
kistAch wat die autohobby in
mijn jeugd betreft, dat is toch
een gewone jongensdroom. Be
halve dat verzamelen van au
tomodellen met foto's was ik
niet ondernemend. Waar het in
mijn opvoeding aan ontbroken
heeft is dit: Mijn moeder heeft
mij onvoldoende toegerust om
mij in de maatschappij staande
te kunnen houden. Om voor
mezelf op te komen Met elle
bogen te werken in een maat
schappij die hard is Ik had de
grootste moeite mezelf te
handhaven omdat ik niet voor
mezelf kon opkomen Bij al
mijn administratieve baantjes,
die niet op een carrière uitlie
pen, heb ik dat ondervonden
Zijn stem werd zachter, zijn
gezicht sprak boekdelen.
- De kip die over de soep vloog'
is een succes Er zijn inmiddels
ongeveer 80.000 exemplaren
verkocht Hoe gaat het met 'De
aanraking'9
„De aanraking staat niet stil; is
diverse keren herdrukt, maar
het is geen hardloper. De eerste
zes verhalen zijn als een ver
volg op 'De kip die over de soep
vloog' te zien.
Ik liep op de rommelmarkt en
bladerde in een boek over ont
aarde kunst en daar stond een
reproductie van het schilderij
'Fiinf Figuren im Raum, Römi-
sches' van Oskar Schlemmer
m. Dat kon ik goed gebruiken
als beeld voor mijn omslag, als
trefpunt voor de aanraking.
Die hand op die schouder dat is
het. Een toevalstreffer dat ik
dat tegenkwam. Een dag later
was het boek weggeweest."
- Heeft u nog meer autobio
grafische documentatie?
„Ik heb dagboeken wegge
gooid maar een aantal gedich
ten eruit zijn onlangs uitgeko
men bij Nijgh Van Ditmar
onder de titel 'Het Albanese
wonderkind'. Het zijn dag
boekverzen uit de periode
1959-1991
Op de achterkant van de bun
del een gedicht 'Voor mijn
moeder Rebecca':
mezelf op de mond ge- >7/
zoend
op het scheerspiegeltje
een vinger gelegd
op je vragende gezicht
onder je grote zonnehoed
daarna die vinger gekust.
- Waarom gooide u al die dag
boeken weg?
„Gaat niemand wat aan Ze
vinden al genoeg als ik de pijp
uitga. Het zijn eigenlijk geen
gedichten, maar ontboezemin
gen, foto's van een moment.
Poëzie is zo'n zwaar woord, 't
Is maar een kleine oplage
hoor."
Zijn pennevruchten bevinden
zich in dozen en plastic zak
ken.
„Ik ben chaotisch. Mijn uitge
ver verbaast zich erover hoe ik
ooit tot een zinnig verhaal kon
komen, vanuit die rotzooi Ik
begrijp dat zelf ook niet."
Terwijl we praatten kwam in
eens van ver weg pianomuziek
door. „Moeder gaf bijles in pia
no, na de oorlog. Er was eens
een meisje, dat snel huilde; ik
pestte haar geloof ik een beetje.
Ze heette Gerda en hield met
pianospelen op als het heel
moeilijk werd en dan riep mijn
moeder hard: Kom op door
gaan, doorgaan, al struikel je,
de berg over PointI ju:
Toch nog een goede he:0f
ring aan zijn moeder
- Waf nu nog te schrijvei
„Eerst moet ik tot rust kc
Ik heb nog wat verhalen
Maar ik wil eigenlijk dt
op van de novelle. Dus iel
ders, iets nieuws."
- Komt er geen boek meet
uw jeugd?
„Nee, dat is afgerond. II
wel meer stommiteiten b<
dan in mijn boeken staan
daar schrijf ik niet meer c
„Op 't ogenblik heb ik htRV
voel dat ik stil sta. Dat ïlslm
gen die ik belangrijk vincsch'
doe en andersom. Maal n
maak continu aantckertfati
en in mijn hoofd maaléfg'
voortdurend. Ik heb zovee 20
nen in mijn hoofd en van£n
veel op. Maar samenge'sta
schrijven, zonder cliché' 21
niet eenvoudig Waar ïkf.11
baasd over sta is: Toen ïizij
verhaal voor Playboy schr 0
merkte ik dat een heleboel111®1
gen die mensen gezegd hf,ej*
ineens tevoorschijn kwaWtj
juist toen ik het nodig J4'!
Maar voor een verhaal \A 0
bladzijden tik ik 91 pag"1
vol Zo moeilijk is het or
staan mensen niet bij stil'or
Ik kreeg wel richtlijner®*
Playboy, je kan moeilijk
verhaal schrijven metan
Evangelische Omroep s °P
king Maar ik heb geen éér w
breus woord gebruikt eU3
staat achter de regels. Het
,i2
trc
heel uitputtend. Mijn hem'
had het gevoel dat ik drie!
bloed had afgestaan. Ik?"
met de hoofdpersonen
bed en ik stond er mee op w
slecht uitgangspunt voo;'_a
verhaal voor Playboy." joc
Hij lachte guitig en keei^
voldaan aan. na
- Waf was uw motivatie
verhalen te publiceren?
„Geen. Maar de dichtei jet
Wieg, die hier in de tjj
woonde en auteur Adj z
Morriên zeiden; Je mo^ni
werk bundelen. Adriaan [jn
rièn heeft zelfs de flapteks
'De kip die over de soep v®
geschreven" 19
Morrien zegt dat de verhoi
stuk voor stuk tragedies iel
die door de laconieke, somsw
humoristische stijl klein eot
naai lijken maar inhoudak
van een verbijsterende om'
zijn
-Wat geeft uw leven inhoi
„Muziek en katten Maar
denk ik als ik 's nachts me'
slapen: ik vind eigenlijk d|
uitgewandeld ben Maarl
tuurlijk niet op een mamel
ik een half jaar op de 'intei
care' lig. Als je niet sch
heeft het leven geen inhouc
dit moment sta ik een b:
stil. Als je aan iets bezigt
dan heeft het leven ontzag
veel inhoud
Ik heb altijd een naar gevoe
ik de laatste versie van een
haal heb geschreven,
wordt weggestuurd en da
het net alsof je een kind de
reld instuurt dat niet meei
rugkomt Een eigen leven
leiden. Desondanks is
schrijven levensvervullend
Ellen de Jong-Wilde.
EUSDEN - „Dc liefde voor de
aktechnische handelingen
omt terug." Volgens Jan van
e Brink, bedrijfsleider en
•ermeester bij restaurant 't
os Beyaart is dat de verkla-
ng is voor de grote belang-
elling voor het kijkje in de
euken bij 'zijn' restaurant. De
<pen dag in de praktijk' afge-
•pen zaterdag werd georgani-
'erd door de opleidingen voor
e horeca. Het bleek weer eens
wat anders dan een bezoek aan
een museum, maar minstens
even leerzaam.
Tussen elf en drie uur. ont
ving het personeel van 't Ros
Beyaart, bezoekers voor een
rondgang door restaurant en
keukens. Ouders met hele jon
ge kinderen, groepen vrienden
of vriendinnen en gezinnen
met pubers hadden 'overal'
belangstelling voor. Leer-
EUSDEN - Rijden onder in-
oed, was afgelopen zondag-
>ond de oorzaak van een on-
:val op de hoek van de As-
hatterweg en de Laapeerse-
eg De bestuurder van de
ito reed vermoedelijk met te
hoge snelheid en onder invloed
van alcohol Bij een bocht in de
weg slipte hij en kwam in een
naast de weg gelegen sloot tot
stilstand Van de vijf inzitten
den van de auto moesten er
twee met verwondingen naar
een ziekenhuis worden overge
bracht. De bestuurder kreeg
een proces verbaal en een rij
verbod. Zijn zwaar beschadig
de auto moest worden wegge
sleept.
meester Jan van de Brink was
er blij mee. Want de 4.000 leer
lingen die jaarlijks afstuderen
dekken het tekort van onge
veer 13.000 vacatures niet. De
horeca is driftig op zoek naar
bedienings- en keukenperso-
neel op de hoogte van de vak
technische kneepjes van het
vak „We hebben een tijd ge
had waarin de vakbekwaam
heid ondergeschikt leek te zijn
aan de prettige presentatie van
oogde, lekker bekte en vrien
delijk was, leek de gast tevre
den. Die tijd is voorbij Het be-
diendend personeel wordt te
genwoordig geacht aan tafel
een aantal technische hande
lingen te kunnen verrichten
zoals flamberen, vlees aansnij
den, vis fileren en op de juiste
manier de wijn te presente
ren."
Oefening
Daarvoor is techniek en
vooral oefening nodig Niet
voor niets duurt de opleiding
voor de bediening, vier jaar.
Even lang als voor de kok Een
horeca-opleidmg kan lager,
middelbaar en hoger zijn, maar
kent altijd de strikte keuze
'keuken' of 'bediening' en kent
de combinatie vier dagen
werken, één dag school Op de
werkplek is altijd minstens één
leermeester aanwezig Deze
heeft hiervoor examen gedaan;
zijn bedrijf moet aan de oplei
dingseisen voldoen. Onder zijn
supervisie worden de vaktech
nische handelingen ingeoe
fend Ieder jaar krijgt de leer
ling een nieuwe werkplek. De
wisselwerking leerling-bedrijf
maakt dat de leerling praktijk
ervaring opdoet en het bedrijf
op de hoogte blijft met de op
leidingseisen.
Een koelkast zo groot dat je
er in kunt staan, was voor een
kind de grote verrassing. Het
van te voren precies uit tellen
hoeveel borden, bestek, glazen
en schalen bij een vijf gangen
menu voor tien personen klaar
moeten staan, was voor een an
der iets waar hij nooit aan ge
dacht had „Bij een indonesi-
sche rijsttafel is het helemaal
tellen Onder grote belang
stelling plooide Jaco Stoot-
man, tweedejaars leerling, de
dille over de forelmousse Als
antwoord op een van de vragen
beweerde hij bijna nooit iets te
eten van hetgeen hij klaar
maakt. „Wel proeven natuur
lijk Maar vaak heb je geen trek
in zoveel luxe. Om half vijf eet
het personeel gezamelijk een
eenvoudige voedzame maal
tijd, die we zelf klaarmaken."
Een ander stond vol enthou
siasme over zijn ervaringen 'in
de afwas' te praten, waar hij
zoveel geleerd en gezien had.
Het harde werken deed menig
Havo scholier fronsen. „Vooral
met de kerst, als iedereen thuis
gezellig bij elkaar zit. moeten
werken is toch verschrikke
lijk." Valt mee, volgens inge
wijden Maar soms is het hard
en wordt de achturige werkdag
ruimschoots overschreden.
Kim van Mosel (13) zit op de
Havo en weet wat ze wil Of
werken in het tourisme óf in
een hotel. Liefst internatio
naal Stages in het buitenland
lijken haar wel wat. Thuis is ze
nog niet echt aan het oefenen
maar een kijkje in een andere
keuken wilde ze wel nemen.
„Het is zo klein hier", merkt ze
op met waarschijnlijk een Bil-
derberg in gedachten. „Juist
daardoor krijg je van alles te
doen en heb je bijvoorbeelcf,
spraak in het maandmes
volgens de leermeester. }J
flambeert voor de kijkers.
stens één moeder denkt
mijn kind dit maar zo keurg
1
