Oud Groevenbeek: historisch erfgoed bij Putten
Uitnodiging voor
een natuurwandeling
Leusder Krant
Natuurmonumentd
Donderdag 23 april 1992
De mooiste tijd van het jaar is weer aangebroken. Bomen en struiken beginnen al een
beetje groen te worden en verschillende bosplanten staan in bloei. Ook laten de vogels
zich horen. Rond de Paasdagen blijft er vast wel wat tijd over voor een fijne boswandeling
over een mooi landgoed in de streek. Deze keer wordt het een kennismaking met het
landgoed Oud Groevenbeek bij Putten. Het staat al jaren op mijn lijstje, maar nu gaat het
er echt van komen.
Het landgoed Oud Groevenbeek is nog niet zo heel erg oud. Lang niet zo oud als
bijvoorbeeld de landgoederen Oldenaller en Renswoude. Het begon zo: in 1846 kocht de
heer P. M. Jongeneel sr. uit Utrecht, op een openbare veiling van de gemeente Ermelo, een
stuk woeste grond. Het bestond grotendeels uit heide. Het was veel te groot om zelf de
ontginning te kunnen financieren. Vandaar dat hij enkele vrienden vroeg om met hem een
maatschap te vormen. Zo ontstond de maatschap Groevenbeek, bestaande uit de heren
Jongeneel, Van Hall, Van Schermbeek en De Baldian van Doorn. Er werd een boerderij
gebouwd en een schaapskudde gekocht. De woeste grond werd geploegd en bemest. Er
werden eiken geplant en grove dennen. In 1870 werd op het landgoed een eenvoudig
landhuis gebouwd door de heer Jongencel jr., die zijn vader in de maatschap was
opgevolgd. In 1890 ontstonden er financiële moeilijkheden bij een der deelnemers van de
maatschap. Besloten werd de goederen te verdelen. Oud Groevenbeek bleef in handen van
de heer Jongeneel, die er tot zijn overlijden in 1902 bleef wonen. Daarna werd Oud
Groevenbeek en Klein Kampvcld aangekocht door de heer J. H. van Schermbeek, een ver
familielid van één van de deelnemers van de maatschap. Hij liet het bestaande landhuis
afbreken en startte in de zomer van 1907 de bouw van het huidige huis, dat werd gebouwd
in de zogenaamde Jugendstil. In 1920 overleed de heer J. H. van Schermbeek, waarna
11. Oud Groevenbeek, gelegen aan een historisch kerkpad geflankeerd door twee bruine beuken.
mevrouw Van Schermbeek het beheer van Oud Groevenbeek overdroeg aan haar jongste
zoon, die het in 1946 erfde toen zijn moeder overleed. In 1968 verkocht de heer P. A. van
Schermbeek het landgoed aan de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten. Hij
bleef tot zijn overlijden in 1981 in het huis wonen. En zo wordt het persoonlijke werk van
de heren Jongeneel en Van Schermbeek goed bewaard voor het nageslacht. Op 't ogenblik
wordt er gewerkt aan een renovatieplan voor het park rondom het huis, dat al eerder een
opknapbeurt heeft gehad. Het is opgedeeld in apartementen die door Natuurmonumenten
worden verhuurd.
Er is in het verleden al heel wat afgegraven op Oud Groevenbeek. Opvallend zijn de
sprengen van de Volenbeck en de Groevenbeek. Ook is een gedeelte van het bos afgegra
ven voor drie kunstmatige heuvels. De lage weilandjes zijn stille getuigen van dat vele
graafwerk. De bossen zijn zeer gevarieerd. Hoogopgaande bossen worden afgewisseld
met percelen hakhout en cultuurgrond. Tijdens het voorbereiden van deze tocht zagen we
de bonte, de groene en de zwarte specht. Langs de Volenbeck bloeit de witte bosklaverzu
ring.
De wandeling is gemakkelijk in een uur en een kwartier te lopen. De hond mag mee van
boswachter Cor Jansen, maar moet beslist aan de lijn. Ga deze goed bewaarde buiten
plaats maar eens bekijken. Prettige wandeling op Oud Groevenbeek.
1. Het beginpunt
van de wandeling
Het landgoed Oud Groeven
beek ligt ten noorden van Put
ten. U rijdt vanaf Barneveld.
via Voorthuizen, door Putten
heen Steek voorbij Putten de
Putterweg over en volg de bor
den Bosbad. Parkeer hier uw
voertuig Aan de rechterkant
van het bosbad is dc Oud Groe-
venbeeklaan Hier begint de
wandeling Bekijk de situatie
op het kaartje
2. Volenbeek
De kennismaking met Oud
Groevenbeek begint met de
Volenbeek Onvoorstelbaar
veel werk hebben arbeiders
hier vroeger verzet om deze
enorme sprengenloop te gra
ven om zoveel mogelijk water
uit de grond te laten vloeien.
De sprengenaanleg is een ty
pisch Hollandse uitvinding.
Men benutte de omstandighe
den om het grondwater te be
reiken, door het maken van een
diepe ingraving aan de randen
van hoger gelegen gronden. Zo
konden vele jaren lang twee
watermolens buiten het gebied
draaiende worden gehouden.
Later is het waterpeil gezakt
en kwam de beek droog te
staan. Nu door het hek en met
een linksaf. De wal, verderop
rechts in het bos, is ook een
sprengloop.
3. Groevenbeek
Blijf op dat houten bruggetje
even staan. Dit is de brug over
de voormalige Groevenbeek
Heel vaag is te zien dat dit
beekje verderop in de Volen
beek uitkomt. De Groevenbeek
stroomde langs de lage wei
landjes en door de vijver bij het
huis Straks kunnen we dat
beter bekijken. Nu meteen
linksaf en verderop de Volen
beek volgen.
4. Bosklaverzuring
Langs het pad dat evenwij
dig loopt aan de uitgedroogde
Volenbeek groeien plantjes
met klaverblaadjes en witte
bloemetjes. Het heet witte
bosklaverzuring. Het bloeit
gelijk met de bosanemoon en
het speenkruid Dit plantje zie
je niet veel in de bossen, maar
hier groeit het massaal. Het
moet groeien en bloeien voor
dat het blad aan de bomen
komt. Bijna aan het eind, bij
een dikke beuk, rechtsaf een
heuvel op.
5. Belvédère
Op het eerste gezicht dacht
ik dat dit een grafheuvel was,
maar boswachter Jansen ver
telde dat deze heuvel aan het
eind van de vorige eeuw met de
hand is opgeworpen Vroeger
stond er een houten uitzichtto
ren op Zoiets heet een Belvé
dère. Je ziet het wel meer op
landgoederen. Ongetwijfeld
kon je toen vanaf de toren mooi
over de vier kilometer verder
op gelegen Zuiderzee kijken.
Boven in de dode beuk op de
heuvel zit een ovaal gat. Dat is
van een zwarte specht.
6. Grafheuvel
Op de hoek ligt een grafheu
vel. Deskundigen beweren dat
de grafheuvels van Oud Groe
venbeek ongeveer even oud
zijn als die in het Speulderbos.
Ze zijn ongeveer 1000 tot 1200
jaar oud Ongeveer 10 meter
voor het bankje ligt de grond
bezaaid met houtsnippers. Dat
is het werk van de zwarte
specht, die daar een hol heeft
uitgehakt Breek maar eens
zo n stukje hout door Onvoor
stelbaar dat deze vogel met de
snavel dat harde hout kan ka-
pothakken Bekijk de route op
het kaartje.
7. Groeveribeekse Heide
In de bosrand liggen twee
grafheuvels U loopt er tussen
door In de linkse is behoorlijk
gegraven, zo te zien. Door de
bosrand loopt een afschei-
dingswalletje. U komt hier op
de Groevenbeekse Heide, die
we schuin oversteken. In de
verte ligt Ermelo Hier en daar
zijn stukken afgeplagd om de
heide weer een kans te geven.
Op de heide ziet u nog een paar
grafheuvels. Deze streek was
zo te zien nogal in trek bij onze
voorouders.
8. Klein Kampveld
Bij een dikke grove den en
een slagboom moet u het bos
weer in Let ook hier weer op
de scheidingswal. Neem ver
derop tussen de derde en vierde
blauwe paal, het met blad be
dekte pad, schuin het bos in.
Even daarvoor ziet u in de ver
te het huis door de lange laan,
dat vroeger een kerkpad was.
Eeuwenlang liepen de mensen
via dit pad van Ermelo naar de
kerk in Putten U loopt hier op
Klein Kampveld. Volgens een
oude beschrijving was Klein
Kampveld de verzamelplaats
van de Gelderse Troepen, wan
neer de hertog Van Gelre een
leger nodig had. maar daar is
geen spoor meer van te zien.
9. Oude acacia's
U bent hier op een kleine
open plek op een kruising van
paden. Een simpel bankje en
een prullebak zijn de kenmer
ken van deze plek. Om deze
open plek staat een aantal oude
acacia's, herkenbaar aan de
ruwe schors Hoe komen die
bomen hier? De heer Jongeneel
was een echte bosbouwer en
een liefhebber van de Engelse
parkaanleg. Kijk maar eens op
het kaartje naar het mooie pa
denpatroon van het park On
getwijfeld heeft hij dit plekje
wat verfraaid met acacia's, om
er later wat uit te rusten met
vrienden en kennissen.
10. De Watertoren
Inmiddels bent u alweer een
heel stuk verder. Links in het
bos zijn, aan het eind van de
vorige eeuw, drie kunstmatige
heuvels aangelegd. Met paard
en wagen is het zand hierheen
gebracht. Een enorme klus en
alles met de schop Op een van
de heuvels staat de Waterto
ren. Vroeger werd hier water
opgepompt voor het huis en
voor de kassen, waar onder an
dere druiven werden ge
kweekt. Er werkten toen wel
15 tot 20 arbeiders op Oud
Groevenbeek. Van het kassen
complex is nog een Engelse kas
en een tuinmanswoning over
gebleven De kelders onder de
Watertoren zijn een jaar of vier
geleden geschikt gemaakt voor
het overwinteren van vleer
muizen. Meer hierover kunt u
lezen op het infobord langs het
pad. Verderop staan twee
prachtige bruine beuken aan
weerszijde van de oprijlaan.
11. Oud Groevenbeek
Het landhuis in de zoge
naamde Jugendstil is gebouwd
in 1907. Jugendstil was een
vernieuwde bouwstijl die van
1896 tot 1920 erg in zwang was.
Het belangrijkste kenmerk van
deze stijl is het gebruik van
geglazuurde bakstenen en
kleurige tegels boven de ra
men. In de toren is een jachtta-
bleau te zien. Het huis is in
1990 gerestaureerd en opge
deeld in wooneenheden. Het
omliggende Engelse park
wordt op 't ogenblik gereno
veerd. Het was de laatste jaren
erg verwaarloosd Ook de
zichtassen (lange doorkijkgan-
gen om vanuit het huis door het
park te kunnen kijken) worden
weer opengemaakt De reno
vatie van het park gaat onge
veer 250.000 gulden kosten.
Verderop ziet u het Koetshuis
en de boerderij, waar nog op de
ouderwetse manier geboerd
wordt
12. De vijver
Als het goed is staat u nu bij
het tweede bordje over het re
novatieplan De vijver is on
langs uitgegraven Het water
van de Groevenbeek stroomde
vroeger door de vijver Het
beekje is er nog steeds, maar
vult de vijver niet meer. Op 't
ogenblik wordt bekeken of de
waterpomp in het huis de vij
ver op peil kan houden. Het
huis is jaren geleden op de wa
terleiding aangesloten De ei
gen pompinstallatie is nog in
tact. Achter u staat een enorme
zwarte populier, begroeid met
klimop Hier zijn ook de lage
weilandjes, die zijn ontstaan
na het weghalen van het zand
voor de heuvels. U staat hier
trouwens weer op het histori
sche kerkpad Verderop liep
het pad ongetwijfeld tussen de
twee rijen beuken door.
De brug over de Volenbeek
komt weer in zicht De wande
ling is ten einde. Oud Groeven
beek kunt u weer scharen on
der de vele plekjes om later nog
eens op terug te komen
TEKST EN FOTO'S
GERRIT DE GRAAFF
Het onderhoud van een li
goed, zoals Oud Groevenbt
kost handen vol geld. Naas
211 ha Oud Groevenbeek
heert Natuurmonumer
nog 65.000 ha natuurgebic
Nederland. Bent u nog o
lid van natuurnionumecl
Alle beetjes helpen om dcf
tuurgebieden in ons landl
lig te stellen. Bel voor is|
matie: 035-62004.
OUD GROEVENBEEK
De cijfers op hel kaarde corresponderen
mei de enters in de leksi en bij de lolo s
4. Witte bosklaverzuring.
4 Droge bedding van de Volenbeek.
11. De boerderij van Oud Groevenbeek.
10. In de kelders onder de watertoren huizen vleermuizen.
