'Tegen de wind in'
Leusder Krant
Afstand publiek en spelers verkleinen
Activiteitenbegeleiding beëindigd
Theatergroep Rode Rozen met cafétaferelen het café in
S<
Ziekenhuis Eemland moet tot grote bezuinigingen overgaan
Dichteres Hanny Michaelis in Theater De Lieve Vrouw
Woensdag 24 maart 1993
Paginal
ens
AMERSFOORT - Iets nieuws en ver
rassends in Amersfoort. Theater in
de café's. Bij een drankje en een
hapje een vleugje theater. De
Amersfoortse theatergroep Rode
Rozen speelt cafétaferelen in ver
scheidene Amersfoortse etablisse
menten. De groep is eind september
1992 opgericht. Speelt deze maand
en begin april dit cafétheater als
afstudeerprojekt van Tanja van
Oerle aan de Hogeschool voor de
Kunsten te Utrecht, faculteit Thea
ter en Drama.
De studenten aan de Hogeschool
Utrecht moeten in het laatste jaar van
hun studie een eigen produktie ma
ken. Die één keer wordt opgevoerd.
Dat vond Tanja jammer. Dus zocht ze
naar mogelijkheden om de voorstel
ling wat vaker uit te kunnen brengen.
Bovendien is ze van plan om, als het
theater bi) het Amersfoortse cafépu-
bliek aanslaat, met nieuwe produkties
m Amersfoort uit te komen.
Tanja zocht via een advertentie
spelers bij elkaar. Vorig jaar had ze
een stuk gezien van Jol. Daarin zat één
meisje dat ze persé in haar groep
wilde hebben. Tanja vroeg het meisje,
en die wilde wel. Intuïtief koos ze voor
'mensen die wat geks' hadden. Haar
collega Hettie Dragstra speelt ook
mee Voor het spelen temidden van
cafépubliek heb je speciale mensen
nodig Toneel spelen in een café, om
ringd door pubhek dat wat drinkt en
met elkaar praat, is wezenlijk iets an
ders dan een voorstelling geven op
een podium m een zaal.
Geenspelervaring
Theatergroep Rode Rozen bestaat uit
mensen met geen of weinig spelerva-
ring. Er doet één jongen mee, Ton van
Eijden, die zelf een jaar op de theater
opleiding bij Tanja heeft gezeten. Die
heeft wat meer spelervaring. Twee
mensen zijn er bij die wel eens een
produktie hebben gemaakt.
Elke speler heeft wel iets met spel,
heeft affiniteit met toneel. Vanuit de
Cafétaferelen in café Halewijn door de Amersfoortse theatergroep Rode Rozen, (foto: Hans Verhorst)
opleiding wordt voor de eindexamen-
produktie verplicht gesteld om te
werken met mensen van beginnend
niveau. Zodat de examenkandidaat
kan laten zien wat hij of zij daarmee
kan.
Tanja van Oerle vindt het een leuke
uitdaging om mensen die nog met zo
veel hebben gespeeld verder te bren
gen. Het werken met beginnende
spelers is ook een beetje eigenbe
lang. De spelers hebben nog met veel
bagage of trucs, en kunnen nog ge
vormd worden.
Waarom heeft Tanja besloten om
voorstellingen te geven in Amers
foort? De Utrechtse studentenbevol
king ligt toch meer voor de hand?
Tanja studeerde ooit op Middeloo en
is in Amersfoort blijven wonen toen ze
in Utrecht ging studeren. Ze vmdt
Amersfoort zo'n leuke stad geworden.
En ze wil zelf graag iets bijdragen aan
de 'Schwung' van het culturele leven in
de stad.
Het stuk
Voor welk stuk koos Tanja? Ze is be
gonnen met het idee om in een cafe te
gaan spelen omdat ze zelf m café Ha
lewijn aan de Hof 14 werkt. Dat vond
ze een enig idee. In eerste instantie
om de afstand tussen pubhek en spe
lers wat te verkleinen. Dat uitgangs
punt trok haar enorm aan. Verder had
ze het idee om met de spelers zelf het
stuk te gaan maken.
„We zijn begonnen met rollen te
maken. Over wat voor types er in een
cafe komen. Langzamerhand zijn we
door improvisaties het stuk gaan op
en uitbouwen. Wat hebben die men
sen met elkaar? Hébben ze wel iets
met elkaar? Wat dnjft ze naar het ca
fe? Wat hopen ze daar te vinden? Vin
den ze er ook wat ze zich voorstellen?"
„Heel leuk vind ik dat proces. Je
hebt een 'pot' met improvisaties en
scènes. En op een gegeven moment
ben ik echt letterlijk gaan puzzelen. Ik
heb alles op papiertjes gezet en ben
toen gaan schuiven. Dan zie je dat er
veel meer linken zijn dan je had ver
wacht. Dat toch bewust en zelfs onbe
wust heel veel dingen bij elkaar pas
sen. Doordat je op een bepaalde ma
nier gericht met elkaar bezig bent
geweest."
De werktitel waaronder Tanja met
de spelers begon was 'Een eigen ge
zicht' naar een boek van Groult. Het
lag enigszins m haar bedoeling in die
richting te werken. In hoeverre ben je
jezelf? Houd je een masker op? Het
leek haar leuk om het masker af en toe
flink te laten vallen. Het zit er wel m,
maar al werkend is het thema toch een
beetje veranderd.
De meeste spelers maken een ont
wikkeling door in het stuk. Sommige
spelers ook duidelijk met. Bij een café
gaat iemand vaak hetzelfde naar bin
nen als hij weer naar buiten gaat. Dat
heeft te maken met het trieste achter
café's. Je zoekt iets, maar je vindt het
er vaak met. Iedereen in het stuk is op
zoek naar iets. Sommige spelers vin
den het absoluut met. Dat is dan door
de spelers in een wat groter en uitbun
diger vorm gegoten. Diverse kos
tuums zijn ook heel uitbundig. De rol
len zijn zeer verschillend. Tanja speelt
zelf met de zeven spelers mee.
Er is emge interactie tussen de ca
fébezoekers. Op zeker ogenblik zoe
ken ze elkaar op. Gaan er lijntjes ont
staan. Blijven ze elkaar in de gaten
houden. Er komt een heftige ruzie nis
sen de vrouwen. Naar aanleiding van
een vrouw die een man benadert. Ze
doet dat overdonderend, en daar heb
ben alle vrouwen een mening over. Ze
denken er allemaal anders over hoe
dat zou moeten. Dat levert een heftige
discussie op.
Rode Rozen
De naam Rode Rozen staat voor
twee dingen. Rode rozen hebben voor
tanja iets kitscherigs. Rode rozen
staan natuurlijk ook voor liefde. Tanja
wil er mee uitdrukken dat ze, omdat ze
voor de lokatie van het café kiest, er
moeite mee heeft wat nou echte kurist
is. Wat is kunst? Wat is nou net met of
helemaal geen kunst?
Aan het geroezemoes in een cafe
zitten voor het spelen risico's verbon
den. Twee van de cafe's waar Rode
Rozen gaat spelen zijn open café's.
Daar kunnen dus mensen komen die
niet voor het kijken naar toneel kie
zen.
Tanja heeft in cafe Halewijn, waar de
besloten première plaats vindt, ach
terin bij de bar een soort driehoekig
spelvloertje gemaakt. Ze werkt met
belichting om de focus erop te bren
gen. Ook past ze muziekjes toe die de
aandacht naar het spel trekken.
Verschillende nsico's heeft ze op
die manier proberen uit te bannen.
Om die reden speelt ze ook zelf mee.
Mochten er dingen gebeuren die niet
voorzien zijn, dan wil zij daarmee m
haar rol goed kunnen omgaan. Ze
hangt op de cafédeur een bordje van
wat er aan de hand is, zodat mensen
vóórdat ze naar binnengaan kunnen
bedenken of ze het leuk vinden. Als
dat niet het geval is trekken ze ge
woon naar een ander café. Het gaat
om Grand Café Halewijn, Cafe Van
Zanten, Cafe Vyssotski en het café van
de WHAM.
De door de spelers zelf gemaakte
rollen zijn heel specifieke types ge
worden. Heel verschillend ook. Het
zijn rollen die op het lijf van de spelers
ontstaan zijn. Maar alle spelers heb
ben full-time banen en moeten het
spel invullen naast hun drukke be
staan van alledag. Ze kunnen maar
weinig tijd in het spelen stoppen.
Tanja kan zich daar wel eens over
opwinden, wanneer ze ziet wat er nog
allemaal moet gebeuren. Als ze met
een vaste kern spelers wil doorgaan
in de café's zullen de spelers wel be
reid moeten zijn om er meer tijd aan te
spenderen.
Ze vindt het leuk om naar het 'on
zichtbare theater' toe te werken. Tus
sen de gangen door is er opeens iets.
Je dacht: oh, die mensen zitten ook
gewoon m het café, maar dan ineens
blijkt dat ze in het café aan het spelen
zijn. Dat moet wel met meer ervaren
spelers gedaan worden. Opeens, tjak,
dan staat er iets. Dan breekt er een
vreselijke ruzie uit. Worden er allerlei
verwijten door het café gegooid.
La Strada
Het trekt Tanja wel het stuk steeds
m een ander café te spelen. Dat maakt
het extra spannend. Met het meisje
van La Strada dat het licht doet wil ze
de verdere Amersfoortse mogelijkhe
den nog eens bekijken. Haar school-
begeleider komt het stuk en het spel
ats
ins
aai
18.
tscl
ei:
tot
eku
0!
udi
D)
V
beoordelen. Hij heeft het gehele pi
ces meegemaakt en is totnutoe e:
enthousiast. Tanja zal over de gaj
van zaken nog een verslag schrijve
Dat zal hij met haar bespreken. Tai
speelt het stuk met haar groep
keer op school. Dan wordt gekeki
hoe ze met alles bezig is. Er wordt d rk,
beoordeeld hoe ze in haar eigen s
een stuk opbouwt. Hoe ze in begins
al professioneel bezig is dus. E
speelt allemaal mee m de uiteindelij) ?eku
beoordeling die ook gaat over hoe
de spelers kan motiveren, hoe ze £vel
mise en scène doet, welke titel
kiest.
Zeven cafégasten, wat extreem v.
karakter, zijn op zoek naar wat te
slotte toch voor allemaal 'de liefde'
De kunstschilder exposeert in het cliecn
fé en stopt zijn liefde m zijn kunst. I D).
kan de liefde met op een andere m trun
nier uiten. Er gaan allerlei lijntjes na
de andere spelers. Het stuk ontwil
kelt zich fragmentarisch. Er zijn oc ns-
cafébezoekers die zich af en toe on
zettend laten gaan.
Een vrouw die in het café zit he« ni
een boek bij zich. Een vreselijk dikl
pil. Die over vrouwen en liefde ga;
Alles over de liefde staat erin. D
inhoudsopgave beslaat maar hel 9481
veertig bladzijden. In alle hoofdstu) :eki
ken gaat het over waar vrouwen in d dag
liefde mee te maken hebben. E
vrouw zit de hele voorstelling in d eki
boek te lezen. Kijkt onderhand na;
alle mannen die het café bezoeke.
Alles zoekt ze op in haar boek. Da it 3
heeft ze een rrreéle romantische or
moeting met een man. Ze zijn samen;
Florence. Ze laat zich helemaal gaaifn d
De andere vrouwen vragen zich
wat er met haar aan de hand is. Te:
slotte herstelt ze zich, en is ze weer d erla
vrouw met het boek. Ook bij haar ga
het om de val die alle spelers make,
Zij heeft de pech dat het in haar gev<
gaat om een man die op zoek naar ziJnv
vrouw is. In elke vrouw ziet hij iets va
zijn eigen vrouw die verdwenen is. D S.T
man is dus totaal met gemteresseeri ooi
in de vrouw met het boek. Eigenlij it
maakt het de vrouw met het boek oo
niet zoveel mt. Ze heeft dat momei
met die man gehad. Ze heeft ervafm:
genoten. En that was it.
Op 24 maart om 20.30 uur spee!
Tanja met haar Rode Rozen m cai IA
Vyssotski. Op 9 april bij de WhAM or itel
20.30 uur.
ken
Anco Mal e li
hth
pm;
9^
•24 f
S.K
eg
AMERSFOORT - Ook Ziekenhuis
Eemland ontkomt niet aan de door
het Rijk opgelegde budgetbekorting
van 2,3 procent. De Raad van Be
stuur maakte deze week bekend hoe
zij de door de overheid opgelegde
budgetbekorting in bezuinigings
maatregelen gaat omzetten. De kor
ting van drie miljoen gulden komt
hard aan.
De Raad van Bestuur kwam met de
volgende bezuinigingsvoorstellen.
Twee verpleegafdelingen op de lo
katie De Lichtenberg en eén op de
lokatie Smt Elisabeth zullen worden
opgeheven Ondersteunende funkties
voor het ziekenhuis als de aktiviteiten-
begeleiding van patiënten zullen wor
den beëindigd. Linnenvoorziening en
opleidingskosten zullen worden inge
krompen. De afdeling orthopaedie
van de lokatie De Lichtenberg ver
huist in zijn geheel naar een andere
chirurgische afdeling op deze lokatie.
De afdeling gynaecologie van de lo
katie De Lichtenberg blijft op de hui
dige plaats gehandhaafd in combina
tie met de afdeling verloskunde. Eén
van de beide klasse-afdelingen wordt
gesloten. In de afwikkelingsprocedu-
re komen ruim twintig arbeidsplaat
sen te vervallen.
Hoe gaan de voorgestelde bezuini
gingen er in de praktijk uit zien? Valt
de geschrapte aktiviteitenbegelei-
ding niet ernstig in het nadeel van het
patientenwelzijn uit? Zodanig dat een
genezingsproces erdoor vertraagd
kan worden? Is de aktiviteitenbege-
leiding in het ziekenhuis met even
belangrijk als in het verpleeghuis?
Onlangs is er voor verpleeghuis De
Lichtenberg een stiltecentrum ge
opend, en zijn het bewonerscafé en
de rekreatiezaal gerenoveerd.
Als ik de sekretaris Raad van Be
stuur ziekenhuis Eemland, drs I.J.M.
van den Thillart, vraag naar de ver
schillen tussen faciliteiten voor pa
tiënten in verpleeg- en in ziekenhui
zen zegt ze dat de uitgangspunten
zeer verschillend liggen. Terwijl bij
een ziekenhuis 50 procent van de ont
slagen patiënten binnen zes dagen het
ziekenhuis heeft verlaten, 30 procent
zelfs binnen drie dagen het ziekenhuis
uit is. en een gering percentage lan
ger dan veertien dagen in het zieken
huis verblijft, is de gemiddelde ver
blijfsduur van patiënten in het ver
pleeghuis veel langer. Soms voor het
leven. Voor veel patiënten is het ver
pleeghuis dan ook meer een woon
voorziening. Om die reden moeten in
het verpleeghuis uiteraard meer eisen
gesteld worden aan faciliteiten als ak-
tiviteitenbegeleiding.
Knelpunten
„Wij hebben op de lokatie De Lich
tenberg een bidruimte. Op de lokatie
Smt Elisabeth een kapel. Als je kijkt
naar de identiteit van ons ziekenhuis:
we gaan mt van de algemeen christe
lijke identiteit. Er wordt opengestaan
voor alle gezindten. Stel dat iemand
moslim is, dan kunnen de pastores
hier hem wel tot geestelijke steun zijn.
Met dat soort dingen hebben we m
een ziekenhuis ook te maken. We
hebben hier evenals m het verpleeg
huis het begeleiden van sterfgevallen.
Daarvoor moeten we faciliteiten in
stand houden."
„Als je kijkt naar wat wij met bezui
nigingen m de faciliteiten voor pa-
tienten hebben gedaan, dan heb je het
inderdaad over de aktiviteitenbege-
leiding. Daar komen we op een knel
punt te zitten. Noodgedwongen zijn
we tot het opheffen van deze faciliteit
gekomen. Niemand zal ontkennen dat
de maatregel de kwaliteit niet ten goe
de komt."
„In eerste instantie was het alterna
tief dat er twee verpleegafdelingen
zouden gaan sluiten. In ieder geval
herplaatst worden. Orthopaedie en
gynaecologie. Daar is op zich een hele
hoop discussie over geweest. Het
ging niet zo zeer om het opheffen van
de bedden als wel om het verplaatsen
van een aantal bedden, opdat je met
een relatief gennger aantal verpleeg
kundigen dezelfde zorg zou kunnen
leveren. Maar dan wel onder een ho
gere werkdruk. Dat zou op zich een
aantal bezuinigingen opgeleverd heb
ben."
„Op dat punt is, zoals ik al zei, heel
veel discussie ontstaan. In plaats van
verplaatsing van twee afdelingen is
besloten om één van de twee klasse-
afdelingen, die we op de twee lokaties
hebben, te sluiten. Daar zou dan de
orthopaedie op geconcentreerd kun
nen worden. De gynaecologie zou dan
kunnen blijven waar deze afdeling
thans is gevestigd."
„Het sluiten van de klasse-facüitei-
ten is op zich helemaal niet prettig, de
medische staf is eigenlijk van mening
dat dit geen goede zaak is. De Raad
van Bestuur denkt er evenzo over.
Waar wij in de toekomst naar toe zou
den willen is dat we, in plaats van een
aparte klasse-afdeling te hebben, op
de kamers zelf van de normale ver
pleegafdelingen méér klasse-facili
teiten gaan bieden. Dat er bijvoor
beeld m plaats van vier bedden twee
bedden op een kamer komen.
„Alleen, wij zitten op dit moment
met het bezwaar dat onze huidige ge
bouwen zich daar met voor lenen. Dus
dat dit in de nabije toekomst zeker
nog niet mogelijk zal zijn. We zijn met
de nieuwbouw bezig, en als je dan te
veel gaat investeren in je oude situatie
komt dat trajekt weer in gevaar. Maar
wat de medische staf dus voorstaat in
de toekomst zou de medische zorg
weer wel ten goede kunnen komen."
,Je hebt nu een aantal verpleegaf
delingen waar specialisten heel spe
cifiek op werkzaam zijn. Stel dat je
klasse-faciliteiten maakt op gynaeco
logie, dein komt een patiënte met op
de normale verpleegafdeling van gy
naecologie van dit moment, maar op
de klasse-afdeling, waar meerdere
specialisten samenwerken."
„De specialismen op dit moment en
ook de verpleging daaromheen wor
den zó gespecialiseerd dat het voor
de kwaliteit van de zorg inhoudelijk
nu soms makkelijker is om kwaliteit te
leveren op de normale gynaecolo-
gie-afdeling dan op de klasse-afde
ling. Omdat daar de specialist dan
weer weg moet, dingen niet bij de
hand heeft, etcetera."
„In de toekomst denken wij dat het
goed zou zijn om de klasse-afdelingen
Of
ito
or
156
foc
chl
i
Bezuinigingen bij ziekenhuis Eemland. (foto: ziekenhuis Eemland)
helemaal op te heffen. Maar dan de
klasse-faciliteiten te gaan uitbreiden.
Alleen nu met die bezuinigingen en
met de huidige gebouwen zijn we
daartoe niet in staat. Daarom hebben
we dat wat we hebben voorgesteld als
de minst slechte oplossing gekozen.
We hebben op de normale verpleeg
afdelingen wel éénpersoonskamers.
Die worden meestal gebruikt voor
patiënten die heel erg ziek zijn. Op het
moment dat die toevallig vrij zouden
zijn zouden daar in eerste instantie
patiënten op komen te liggen die wel
klasse verzekerd zijn. Voor die oplos
sing is gekozen. Voor de toekomst
hopen we dat het allemaal wat beter
kan gaan. Maar op dit moment is het
inderdaad één van de bezuinigings
maatregelen."
„Het opheffen van de aktivileiten-
begeleidmg is één van de meest pijn
lijke punten. Er is inderdaad 'obstruc
tie' in het ziekenhuis. Iedereen be
treurt het. Omdat ook wij ons realise
ren dat niet het ziekenhuis als afzon
derlijke entiteit van de rest van de
wereld moet funktioneren, en dat het
goed is als je daar een soort link tus
sen hebt. Zodat mensen ook weer wat
zelfstandiger naar huis kunnen. We
hebben honderd alternatieven be
dacht. De hele medische staf, de on
dernemingsraad, het management
hebben méegedacht. Maar uiteinde
lijk bleek er geen enkel alternatief te
zijn dat bezuinigingen kon opleve
ren."
„In eerste instantie hebben we ge
keken naar dingen die niet aan de
directe patiëntenzorg raakten, ma lls
dit ligt er gewoon heel dicht tegenaa ltf
Alleen is het wel zo dat de aktiviteite
begeleiding op twee afdelingen, ps
chiatrie en genatrie, de zogenaartv:
PAAZ en GAAZ, zijn gehandhaa.'
Daar zijn inderdaad heel veel patie;
ten die er langer verblijven.
Als je uiteindelijk kijkt naar het aan:
formatieplaatsen dat door de bezui
gingen wordt getroffen is het zo d
van de achttien plaatsen het groots
deel is opgelost door herplaatsing v;
mensen in het ziekenhuis of daarb:
ten.
Ook door wachtgeldregelingen
treffen met mensen die tegen 1
pensioen aan zitten. Met twee pers
nen zijn er nog onderhandeling;
gaande. De vakbonden zijn ingelic
en hebben ingestemd met de zorgvi
dige procedure die wij bewandelen
„Maar de bezuinigingen zijn en bi
ven niet goed. Wij hebben echter
ziekenhuis Eemland het standpunt
genomen dat we, als wij door de ove
heid dit soort maatregelen opgeleg
krijgen, het niet langer verstandig vè
den te doen alsof wij het met elk jw
meuwe bezuiniging wel weer redde
Wij moeten dan harde maatregele
nemen. Dan kun je kiezen of wel ind
kwaliteit of m de kwantiteit. Wij wille
de kwaliteit zo hoog mogelijk houdi
Dan zullen er onvermijdelijk in w
kwantiteit dus toch knelpunten or."
staan."
De reserves van ziekenhuis Een
land zijn uitgeput. Het tekort over 19?,
zal het ziekenhuis zelf moeten drager
In 1993 moet m elk geval met ee
sluitende begroting worden gewerlc fo
Dat vereist het nemen van pijnlijk lef
kostenbesparende maatregelen. He
laas laten de'bezuinigingen ook d
directe zorgverlening niet onge da
moeid.
Anco MaAf;
ter
foc
IU-
AMERSFOORT - Poeziekring Eem
land heeft vrijdag 26 maart 1993 de
dichteres Hanny Michaelis uitgeno
digd. In Theater De Lieve Vrouw te
Amersfoort, om 20.30 uur. De avond
zal ingeleid worden door voorzitter
Jan Visser. Hanny Michaelis (Am
sterdam, 1922) werd uit joodse ou
ders geboren. Tijdens de Tweede
Wereldoorlog werden haar ouders
vergast. Zij dook onder bijgerefor-
meerde families. Na de oorlog werk
te zij als redactrice bij het Nieuw
Israëlitisch Weekblad. Daarnaast
vertaalde zij kinderboeken. In 1948
trouwde zij met Gerard Kornelis
van het Reve, van wie zij een aantal
jaren later scheidde.
Hanny Michaelis publiceerde in
1946 voor het eerst gedichten in het
literaire tijdschrift Criterium. In 1989
maakte zij een keuze uit haar gebun
delde en ongebundelde gedichten m
'Het onkruid van de twijfel'. Deze
bloemlezing laat, hoeveel ook weg
gelaten werd, de ontwikkeling m haar
werk zien, vanaf het meest pnlle be
gin tot het eind. In het voorwoord
schnjft Michaelis:
'Op driejarige leeftijd presenteerde
ik me voor het het eerst als dichteres.
Op een avond stak ik onder het eten
onuitgenodigd een verward relaas af
over iets dat ik die dag had gezien en
van eminent belang achtte. Hier en
daar waren zwakke tekenen m de
nchtmg van njm en metrum te be
speuren. Het epos eindigde met de
triomfantelijk uitgesproken woorden:
'En achter de deur/ stond een hele
grote chauffeur.' Mijn ouders luister
den vol aandacht zonder me op te
hemelen of uit te lachen. Toen ik ze
ven jaar was. zette ik me onder de
indruk van sprookjes die mijn moeder
me vroeger had voorgelezen, tot het
schrijven van een ballade waann de
geijkte pnnses in de geijkte toren op
gesloten zat en op haar bevnjder
wachtte. Erg ver kwam ik niet, want ik
had moeite met het vinden van rijm
woorden. De regels 'Zij tuurde in de
verte/ en zag slechts zeven herten'
zouden nog vaak worden geciteerd
wanneer ik glazig voor me uitstaarde
om het antwoordop een rruj onwelge
vallige vraag te omzeilen.'
Hanny Michaelis debuteerde in
1949 met de bundel 'Klem voorspel',
waann te merken is dat zij Vasalis zeer
bewonderde. Ze schreef toen nogal
conventionele poëzie:
En mochten wij elkander nog ont
moeten
- men weet het nooit: de wereld is
maar
klein-
dan zullen wij elkaar als vreemden
groeten,
en er zal niets meer te verraden zijn.
Deze bundel geeft het bewust- en
volwassen worden weer van een
vrouw tegen de achtergrond van de
bezettingstijd, met verwijzingen naar
de oorlog, maar met ingehouden
emoties. In de laatste gedichten van
de bundel moet de 'ik' noodgedwon
gen afscheid nemen van een geliefde.
In de slotregels van de verzen komt
meestal een breuk voor, waaruit de
weemoed en het heimwee naar een
onherroepelijk voorbije (kinder)tijd
duidelijk worden. De gedichten in
'Water mt de rots' (1957) vormen va
riaties op het gemis van een geliefde
en ging Michaelis over op het vrije
vers. Het titelgedicht is als een schar
nier in de bundel geplaatst. Eraan
vooraf gaat een aantal gedichten dat
een minder specifiek eenzaamheids
gevoel tot onderwerp heeft, erna volgt
een reeks gedichten waarin getreurd
wordt over de verloren geliefde. Al
leen in de laatste strofe van het titelge
dicht wordt de beklemming doorbro
ken:
Toen vielen traag en plechtig
de eerste regendruppels
en uit mijn ogen sprongen
plotseling de tranen, warm
en verlossend als het water
dat Mozes uit de rotsen sloeg.
In 'Tegen de wind in'(1962) staat de
dood van de gehefde centraal, een
onherroepehjkheid waar iedere hoop
mee vervalt. Het samenzijn in het ver
leden is nu tot een onvervreemdbaar
bezit geworden en in veel gedichten
wordt dit verleden teruggeroepen en
wordt er contact gezocht met de ver
loren beminde.
De toon van de bundel sluit nauw
aan bij die van 'Water uit de rots'. Ook
nu biedt het titelgedicht een positief
uitzicht:
De vogel
die tegen de wind m zingt,
wankelend op de valreep
van het licht.
Relativering van het verdriet over
heerst in de bundel 'Onvoorzien'. Uit
de meeste verzen blijkt hoe pijnlijk de
hennnenng aan betere tijden is, maar
de distantie die Michaelis in deze bun
del bereikt maakt de gedichten bijna
opbeurend. In 1967 ontving zij voor
deze bundel de Jan Campertprijs. De
lijn van 'Onvoorzien' wordt voortgezet
in 'De rots van Gibraltar"(1969). Nieuw
is hierin een aarzelend maatschappe
lijk engagement dat het meest ge
slaagd is als wereldgebeuren en per
soonlijk lot in elkaar grijpen. Het con
flict waarover veel van deze gedich
ten gaan, is dat nissen spontaniteit en
bewustwording, kijken en reflectie op
het kijken.
Om zich staande te kunnen houden
in deze wereld blijkt het noodzakelijk
weg te kunnen vluchten 'naar een
nieuw Utopia'. De gedichten in Mi
chaelis' laatste bundel 'Wegdraven
naar een nieuw Utopia' (1971) hebben
weer een tragische ondertoon, maar
zonder dat gebruik is gemaakt van
zware of grote woorden. Nog meer
aanvaarding van de buitenwereld in
deze bundel dan in 'De rots van Gi
braltar', doorbreekt de ik-gerichtheid
van Michaelis' poëzie.
In het vroege werk leest men dus
over eenzaamheid en verdnet 'als
grondtoon van het bestaan', die altijd
het gevolg zijn van een scheiding, ver
oorzaakt door dood of afwezigheid
van een gehefde. Angst, ontgooche
ling en het besef van eigen nietigheid
worden m de laatste twee bundels
door een wat cynischer houding ge
relativeerd. Niet een ongelukkige lief
de is dan nog het centrale thema, maar
zoals criticus Aad Nms het formuleer
de: 'het ongelukkige leven, waarin
men soms moeilijk zijn evenwicht kan
bewaren als men beschikt over een
gevoelig temperament en een onge
nadig Realiteitsbesef.
Emotionele notities
Naarmate haar thema verschuift,
wordt de vorm van haar poezie sober
der: 'met steeds minder woorden on
genaakbaar open' zegt Henk Romijn
Meijer. Haar debuut bevat nog eind
rijm, zelfs een aantal sonnetten Haar
latere gedichten zijn in vrije versvorm.
Het typische Michaelis vers bestaat uit
één heldere, onversierde volzin, door
enjambementen in een aantal versre
gels verdeeld. Dat deze prozaïsche
aanpak tot de prachtigste poezie kan
leiden heeft Michaelis ruimschoots
bewezen.
da
De na 'Klein voorspel' titelloze ge sc;
dichten zijn een soort emotionele no
titles, wars van rethoriek en het thee jq
trale:
als
er dan met alle geweld
spraak gemaakt moet worden,
dan liever kleinspraak.
Staat in 'De rots van Gibraltar'.
'Meestal, als ik schrijf, is het ge in
dicht, voor mijn gevoel al klaar', ze: |ej
Hanny Michaelis in een interview
'maar dan krijg je de weerstand va'
het woord: ik streep veel woordes
weg tot er een geraamte overbid
eerder ben ik met tevreden. Ik vfi
hoofdzaken van bijzaken ondersche
den: ik ben op het essentiële uit.'
Hanny Michaelis heeft geen ce:
stante stroom van gedichten gepubl 0I
ceerd. Tussen haar debuut en tweeó
bundel ligt acht jaar. Naar eigen zee
gen (1982) is die penode van literal
improductiviteit voor een groot dei
het gevolg van haar huwelijk met ee:
talentvol en succesvol schnjver. Oei
onverwerkte en traumatiserende er
varingen tussen 1940 en 1945 hebbë
in dit verband een belangrijke rol ge
ei
lr<
el
speeld. Maar al heeft zij geen gtoo 2(
aantal gedichtenbundels geschreve:.
Hanny Michaelis behoort tot die zeld
zame dichteressen die het vermoge:
hebben de fijnste schakeringen va»
een gevoel onder woorden te brei
gen. Ellen de Jong-de Wildt
K
