.Leusder Krant.
Shift f7
Vertaalbureau Tramotekst wil klein blijven
Hobby als beroep
Woensdag 26 MEI 1993
Paginal
LEUSDEN - De gemeente Leusden,
in oppervlakte één van de grootste
van de provincie Utrecht, is in de
afgelopen twintig jaar explosief
gegroeid. Het aantal inwoners is met
enkele tienduizenden gestegen,
waarbij deconcentratie heeft
plaatsgehad in het voormalige,
charmante agrarisch dorp
Hamersveld.
Maar de dagen van historische
herinneringen en nostalgie liggen
achtr ons. De realiteit van alledag is
daar. Bedrijven kwamen, bedirjven
gingen. Oude, sterk op de agrarische
wereld gerichte bedrijven maakten
plaats voor moderne industrieën.
Het ondernemersklimaat blijkt
gunstig in het snel gegroeide
Leusden. De centrale ligging blijkt in
veel gevallen een belangrijke rol te
hebben gespeeld bij de keuze van de
plaats van vestiging. Het
bedrijvenbestand binnen de
gemeente wordt overkoepeld door de
Bedrijvenkring, waarbij enkele
tientallen bedrijven zijn aangesloten.
Circa de helft daarvan is werkzaam in
de sector van de commerciële
dienstverlening. Daartoe behoren
onder meer de banken, de
advocaten-, notaris- en
makelaarskantoren, de accountants,
adviseurs, de administrateurs en
restaurateurs.
In de Leusder Krant wordt
regelmatig aandacht besteed aan één
van de Leusdense bedrijven. De elzer
wordt meegenomen binnen de muren
om te zien wat zich achter die soms
sobere, soms uitbundige facades
afspeelt.
Wie de telefoongids van Leusden uitge
breid bestudeert, komt daarin het vertaalbu
reau Tramotekst tegen. Achter deze naam
verschuilen zich Joke Traats, van huis uit
sociologe, en Kees Moerbeek, die onder ande
re psychologie gestudeerd heeft. Samen met
nog een medewerker runnen ze een vertaal
bureau. Hun werk doen ze 'aan huis'. „Dat is
noodzakelijk omdat er dikwijls spoedop
drachten binnenkomen en een nachtelijke
tocht naar een pand elders in het dorp niet
zo'n aanlokkelijk idee is. Wij geven vooral de
voorkeur aan het werken in de eigen woon
situatie vanwege het soms 'geheime', maar in
elk geval vertrouwelijke karakter van ons
werk." Veel stukken die beter niet door der
den gelezen kunnen worden, worden daarom
in een kluis opgeborgen. Uit een kantoor
wordt eerder zo'n voorwerp gestolen dan uit
een woonhuis. Dat is een collega, die z'n werk
buitenshuis deed, overkomen.
„Over het vertaalwerk bestaan veel mis
verstanden. Het stereotiepe beeld van een
vertaler is dat van iemand, die gewapend met
pen en woordenboek, een boek in een andere
taal overzet. Een woordenboek, papier en
pen zijn daarvoor dan de noodzakelijke in
vesteringen", zegt Joke Traats.
Dat dat beeld wijdverbreid is, werd Tramo
tekst onlangs nog gewaar, toen iemand van
de belastingen suggereerde dat Joke en Kees
weinig geld in hun
werkmateriaal geïnvesteerd zouden hebben.
De werkelijkheid ligt wel iets anders. Niet
alleen woordenboeken en encyclopedieën
vullen de wanden van de werkkamers, maar
er staan ook de nodige computers opgesteld.
De nieuwste snufjes van de techniek worden
gebruikt om hun werk sneller, efficiënter en
betrouwbaarder maken. Dat laatste is van
groot belang, want fouten kunnen grote ge
volgen hebben. „Het is bekend dat in bedrij
ven soms rampen plaatsgevonden hebben als
gevolg van een typefout op de gebruiksaan
wijzing van produkten", aldus Kees Moer
beek.
Bij vertaalwerk wordt dikwijls alleen
maar gedacht aan het werk van tolken die
bezig zijn op vergaderingen waaraan deelne
mers van verschillende nationaliteiten deel
nemen. Of ook aan literair vertaalwerk, het
overzetten van literatuur in een andere taal
dan die waarin het oorspronkelijk geschre
ven werd Uit dit gesprek heb ik begrepen dat
Tramotekst zich ook bezig houdt met literair
vertaalwerk, maar dat de opdrachten vanuit
het bedrijfsleven een groter deel van hun
werk beslaan. Het bureau vertaalt contrac
ten, gebruiksaanwijzingen bij produkten, re
paratiehandleidingen, (officiële) documen
ten met een juridisch karakter, onderzoeks
rapporten en bijvoorbeeld ook -onder strikte
voorwaarden- bijsluiters bij medicijnen.
Alle bedrijven kennen een eigen vaktaal.
„Op zich is dat niet erg, maar het wordt
moeilijker als verschillende bedrijven voor
één en hetzelfde produkt andere namen ge
ven." Moerbeek geeft daarvan enkele spre
kende voorbeelden Daarom is het soms no
dig om eigen woordenboeken te gaan maken
die in de computer worden opgeslagen. Het
komt zelfs voor dat voor een grote klant een
woordenboek samengesteld wordt dat hele
maal toegesneden is op zijn maat Een verta
ler kan echt niet altijd confectiewerk leveren.
Je moet durven 'leffenï'
maar moet ook in staat en bereid zijn maat
werk te leveren.
Als voorbeeld noemen Traats en Moerbeek
de vertaling van een nieuw beademingssys
teem voor te vroeg geboren kinderen, inclu
sief technische uiteenzetting en gebruiks
aanwijzing. Daarbovenop moest nog cursus
materiaal voor de verpleging geproduceerd
worden. „Een probleem daarbij is dat de
klant meestal haast heeft, bij wijze van spre
ken de vellen onder je handen vandaan grist.
Hoe meer tijd ze de vertaler gunnen, des te
beter werk kan hij afleveren", zegt Joke
Traats.
De vertaler heeft dan de kans om de sfeer in
het bedrijf te proeven, hij kan zich grondiger
in het achtergrondmateriaal verdiepen en
soms samen met de klant de goede woorden
voor de verschillende dingen achterhalen
Dat komt in elk geval de betrouwbaarheid
van de vertaling ten goede. Dat sluit de kans
op fouten weliswaar nooit helemaal uit - alle
werk blijft mensenwerk -, maar beperkt die
wel tot een minimum.
Deze eisen betekenen dat een vertaler nog
al wat in z'n mars moet hebben. Hij moet zich
in kunnen leven in de wereld van de klant, hij
moet bereid zijn zich in alle mogelijke vak
ken en beroepen in te werken om geen 'onzin-
vertalingen' op de markt te brengen.
Vertalen is een vak en meer dan het 'om
zetten' van het éne woord in het andere Luk
raak omzetten kan zinnen opleveren als 'uw
televisietoestel is voorzien van een 'voor-
beeldbuisbmnenband'. letterlijk uit het
woordenboek
overgeschreven, maar klinkklare nonsens,
waarmee geen consument uit de voeten kan
Of wat te denken van de vertaling van het
woord 'ex libns' dat vaak op de eerste pagina
van een boek staat en dat betekent dat dat
boek toebehoort aan de mens, wiens naam
vermeld wordt, in 'voormalig bibliothecaris'?
Of van een 'bandworm' waarmee een lint
worm bedoeld wordt? Met een beroep op het
woordenboek soms wel te verdedigen, maar
volledig in strijd met wat de auteurs bedoeld
hebben.
Traats en Moerbeek vertellen verder dat er
ook nog altijd mensen zijn die denken dat een
computer kan 'vertalen'. Ze verwarren de
opdracht tot printen met het hele vertaalpro
ces. Ze zien de druk op de knop 'shift f7' en
denken echt dat de computer met alleen de
vertaling 'eruitgooit', maar dat ergens in het
'kastje' op een wonderbaarlijke manier die
vertaling is gemaakt, zonder dat daaraan een
mensenhand te pas komt. Deze mensen doen
dan ook vaak heel denigrerend over vertalin
gen.
„Ach, vertalen... dat doen we toch effe
zelf!"
Deze zin loopt als een rode draad door het
gesprek met Traats en Moerbeek Verder
hebben ze beiden iets met taal; door Duitsers
'Fingerspitzengefühl' genoemd, wat toch net
iets meer is dan ons 'het in je vingers hebben'
Woorden die in een woordenboek verklaard
worden, zijn immers ook gestolde emotie.
Een mens spreekt niet alleen met zijn
mond, maar ook met zijn gezicht en zijn han
den Die drie facetten moeten in de vertaling
zo goed mogelijk tot uitdrukking gebracht
worden Naast kennis van de eigen en vreem
de talen moet de vertaler ook vertrouwd zijn
met het onderwerp en met de doelgroep, de
klant.
Hoeveel van vertalers vérlangd wordt,
blijkt ook als de verschillende dialecten bin
nen hetzelfde taalgebied in het geding ko
men. Dezelfde woorden hebben daar zelfs al
niet dezelfde betekenis, laat staan dezelfde
gevoelswaarde. Een tekst van een Amerikaan
die aan de grens van Mexico woont en dus in
aanraking gekomen is met de spaanse cul
tuur, is qua stijl en inhoud anders dan een
verhandeling van een hoogleraar uit Oxford.
Natuurlijk kan een vertaler keurig volgens
het woordenboek weergeven wat er staat en
zich niet druk maken om de klant. Bij Joke en
Kees staat de klantvriendelijkheid hoog in
het vaandel genoteerd. 'Daarvoor moet je
soms 'leffen", verzekert Joke, 'je moet de
moed hebben om in de geest van het stuk te
handelen'.
Die houding is bij literair werk heel goed te
verdedigen, bij het vertalen van juridische
contracten ligt de zaak weer anders. Daarin
moet de tekst zo letterlijk mogelijk weerge
geven worden en telt de opvatting van de
vertaler niet, ook als dit 'kreupele' zinnen
oplevert.
Joke Traats en Kees Moerbeek hebben het
zo druk met het uitleggen van alle 'ins' en
'outs' van het vertaalwerk in het algemeen,
dat ze nauwelijks aan hun eigen geschiedenis
toekomen. Op de vraag hoe een sociologe er
toe komt om een vertaalbureau te beginnen,
antwoordt ze dat zij aan de universiteit stu
denten les gaf en programma's voor hen ont
wikkelde. Omdat deze niet allemaal even
vaardig in vreemde talen waren, is ze de
teksten maar gaan vertalen.
Met een lachje geeft ze wel toe dat ze vroe
ger als kind ook al speelde met taal. Van het
één kwam het ander. Ze kreeg de ene vertaal
opdracht na de andere en in 1986 werd van de
hobby een beroep gemaakt. Toen werd Tra
motekst geboren.
Er zijn in ons land vertaalbureau's in ver
schillende soorten en maten. Sommige beste
den alle vertaalwerk uit, maar blijven wel
zelf de redactie voeren. Er zijn er die zich in
één onderwerp of in één taal of taalgroep
gespecialiseerd hebben. Andere verenigen
alle aspecten in zich. Tramotekst is een voor
beeld van die laatste categorie.
Op Heggerank worden teksten vertaald,
geredigeerd en gecorrigeerd. Andere op
drachten worden aan free-lance vertalers ol
aan andere vertaalbureau's uitbesteed. Tra
motekst kan rekenen op de medewerking van
een vaste ploeg van ongeveer 20 free-lance
vertalers; merendeels mensen geboren en
getogen in andere landen dan het onze Daar
naast hebben ze nog een bestand van meer
dan honderd vertalers op wie iets minder
geregeld een beroep wordt gedaan Bij uitbe
steding van vertalingen behoudt Tramotekst
de verantwoordelijkheid voor het eindpro-
dukt.
Om die verantwoordelijkheid te kunnen
dragen moeten in het proces correctiefasen
tussen het aanvaarden van de opdracht en de
aflevering van het produkt ingebouwd wor
den. Zo wordt er ook een stevig beroep ge
daan op de organisatiekwaliteiten van het
tweetal om niet alleen een behoorlijk bestand
van vertalers, correctoren en redacteuren op
te bouwen, maar dat ook in stand te houden
en te vergroten.
Daarnaast moet het technische apparaat
op peil gehouden worden om niet uit de
markt geprezen te worden. Er zijn in ons land
ongeveer 1.700 vertaalbureau's actief die al
lemaal een graantje proberen mee te pikken
Ook is er danige concurrentie te duchten
vanuit het Oosten, nu de muur gevallen is
In het voormalige Oostblok wonen heel
goede vertalers, die nog wel de handicap heb
ben van minder goede apparatuur dan hun
West-Europese collega's, maar die handicap
kan nu de grenzen open zijn, snel verholpen
zijn. Daardoor wordt de spoeling misschien
in de toekomst nog dunner. Precies als bi)
ieder ander bedrijf staat of valt een vertaal
bureau met een goed management en een
behoorlijk uitgebreide bron van kennisl
waaruit gemakkelijk geput kan worden
Daardoor moeten er telkens keuzes gemaakt
worden.
Een groei van het bedrijf kan betekenen
dat Traats en Moerbeek hun handwerk hele
maal of voor een groot gedeelte moeten in
ruilen voor de managersfunctie. Niet zo'n
eenvoudige beslissing voor mensen die dage
lijks met veel plezier bezig zijn met het be
werken van Franse, Duitse, Engelse, Ita
liaanse en Spaanse teksten en die het gewel
dig vinden klantvriendelijke produkten te
maken.
Tussen de regels door is te merken dat ze
eigenlijk al besloten hebben hun bedrijf niet
zo groot te laten worden dat ze de werkvloe'
moeten verlaten
Jan te Winkell
