Het Kadaster: een bron van informatie
Asschat in de loop der eeuwen
174
175 1
HISTORISCHE
2:
W.Bos
In november vorig jaar kreeg het bestuur twee
uitnodigingen. De eerste voor een bijeenkomst
in het mooie gemeentehuis van Zeist, waar offi
cieel de kadastrale atlas van die gemeente aan
de burgemeester overhandigd zou worden. De
twee uitnodiging betrof een bijeenkomst in het
gebouw van het Kadaster te Utrecht, waar een
lezing en demonstratie gehouden zou worden in
verband met de heruitgave van de kadastrale
gegevens. Enkele bestuursleden hebben deze
bijeenkomsten bezocht. Bovendien was het
bestuur in de maand oktober vertegenwoordigd
op een bespreking op het gemeentehuis van
onze eigen gemeente over de financiële aspec
ten van een kadastrale atlas van de gemeente
Leusden.
Wat is er nu eigenlijk aan de hand?
In 1832 is het kadaster tot stand gekomen. Er
zijn toen tientallen tekenaars in het land bezig
geweest om heel nauwkeurig per gemeente alle
percelen grond op kaart te brengen. Elk stukje,
hoe klein ook, is ingetekend. Ook alle gebou
wen, zelfs schuren, hooibergen en schaapskooi
en zijn opgenomen. Ook de wegen en wateren
vindt u er op terug. Deze kaarten worden per
gemeente voor onze provincie bewaard in
Utrecht. Bij elkaar vormt het kadaster een
gigantische atlas van heel ons land.
Maar behalve het samenstellen van kaarten is er
nog meer gebeurd. Men heeft van elk
perceel(tje) ook diverse andere gegevens opge
nomen in de zogenaamde Oorspronkelijke
Aanwijzende Tafels (OAT's): namen en voorna
men van de eigenaars, hun beroep en woon
plaats, de grootte van het perceel, de vorm van
gebruik van het perceel (b.v. weiland, bos, e.d.)
en gegevens over het belastbare inkomen.
In dat laatste zat nu juist de kneep. De regering
wilde door middel van de kadastergegevens een
zo rechtvaardig mogelijke grondbelasting gaan
heffen. Grondbelastingen zijn er de eeuwen
door geweest, maar dit was een geheel nieuwe
gedachte. Het was bovendien aan prachtige
opzet voor registratie bij verkoop van onroe
rend goed. Elk perceel in Nederland kon
immers exact worden aangegeven. Er is al
gezegd dat de gegevens per gemeente waren
samengesteld. Elke gemeente was verdeeld in
secties met een letteraanduiding en alle perce
len in zo'n sectie weer met nummers. Zo zou de
grond, waarop uw huis staat bij voorbeeld aan
gegeven kunnen worden met: Gemeente
Leusden, Sectie C, no. 143.
Het kadaster van 1832 bestaat nog steeds, maar
er is in de loop der jaren nogal wat veranderd.
Al die veranderingen zijn echter op het kadas
ter heel precies bijgehouden. Die veranderde
gegevens zijn tegen betaling op te vragen en
worden bij verkoop van onroerend goed nog
dagelijks en in grote aantallen gebruikt.
Laten we ons nu echter beperken tot de oor
spronkelijke kaarten en gegevens uit 1832. Die
kunt u, wat betreft de provincie Utrecht, gratis
raadplegen op het Rijksarchief in Utrecht. U
vindt daar dan de toestand zoals die er meer dan
150 jaar geleden uitzag.
U begrijpt dat deze oude gegevens een belang
rijke bron bij historisch onderzoek kunnen zijn.
Niet alleen de kaarten zijn dan van belang,
maar niet minder de bovengenoemde OAT's,
die veel persoonlijke gegevens bevatten.
Laten we nu terug komen op de hier boven
genoemde uitnodigingen.
U stelt zich mogelijk de volgende vragen:
Welk huis of welk stuk land bezaten mijn voor
ouders?
Waar hebben zij gewoond?
Hoe zag het dorp en omgeving er vroeger uit?
Hoe liepen de wegen?
Dan wordt het toch nog een tijdrovend en
gecompliceerd onderzoek voor velen.
Daarom is men nu o.a.in onze provincie bezig
om de kaarten en OAT's uit 1832 tot kadastrale
atlassen per gemeente om te vormen. Het zijn
atlassen, die met de modernste middelen en
met computertechnieken samengesteld worden.
Alle kaarten worden opnieuw bewerkt en uit
gegeven. Ze zijn bovendien veel duidelijker
geworden dan de oorspronkelijke. Ook de
OAT's zijn opnieuw bewerkt. En voor wie com
putertaal een beetje vertrouwd is: alle gegevens
zijn gedigitaliseerd, waardoor het gebruik nog
veel meer mogelijkheden biedt. In onze provin
cie zijn al twee atlassen verschenen: die van
Renswoude en van Zeist. Bij de aanbieding van
de laatste waren we dus als Historische Kring
aanwezig. En op het Kadaster in Utrecht zagen
we hoe de kaarten worden gemaakt en welke
rol de computer hierbij speelt. Het was werke
lijk indrukwekkend.
De eerstvolgende uitgave van zo'n kadastrale
atlas zou die van Leusden kunnen zijn. Al het
voorbereidende werk is reeds uitgevoerd.
Alleen het financiële gedeelte is nog niet rond.
En daarover ging de bespreking op het gemeen
tehuis in oktober vorig jaar!
We hopen - en er wordt hard aan gewerkt - dat
nog dit jaar de atlas van Leusden zal kunnen
verschijnen en dan kan iedere geïnteresseerde
thuis en op zijn gemak via de prachtige gede
tailleerde kaarten door het Leusden van toen
lopen. Ik kan u verzekeren dat het interessante
wandelingen zullen worden!
U zult hierover nog nader worden geïnfor
meerd.
J.M.Schouten
In 1647 werd Asschat met Heiligenberg een
ambachtsheerlijkheid. Dat is precies 350 jaar
geleden. Heerlijkheid is de benaming voor het
overheidsgezag dat men uitoefent krachtens
eigen recht. De ambachts- of lage heerlijkheid
hield in dat de heer enkel de lage jurisdictie
heeft, namelijk de rechtspraak in civiele en
kleine strafzaken. Wat is er van de ambachts
heerlijkheid geworden in de loop der eeuwen?
Herkomst naam?
Er wordt geschreven over de Heerlijkheid A-
schat, later Asschat en soms Asgat. Het ont
staan van de naam is vooralsnog onbekend, wel
werd eens geschreven: stelselmatig ontgonnen
woeste grond. Asschat was meermalen bekend
bij de mensen van "blauw bloed". Zo was het
Karei de Vijfde die in de volheid van zijn
Keizerlijk Gezag verordonneerde dat vier
schopgravers uit Asschat mee moesten helpen
met het uitdiepen van de rivier De Eem. Vóór
die tijd telde de Geregte Asschat ruim zeven
tien huizen, dertien gezinshoofden en vijf en
zeventig inwoners. Heren van Asschat waren
onder meer de Duitse Baron Jacob Petersen en
Joan Agges Scholten, oud-schepen van
Amsterdam en bewindvoerder der Oostin-
dische Maatschappij. Er was een groot schip
dat de naam A'schat voerde en waarvan de
kapitein begraven ligt in Batavia.En dan nog
Carel Alexander van Berck, die zich Jonkheer
liet noemen. Naast het huis Asschat, dat vlakbij
