Afb.3. Fragment van de kaart van de Leusderberg uit 1594.
(kopie uit 1646)
7 NORT EN VELDDQRP.
De naam Nort lijkt te zijn ontstaan uit een
samentrekking van Den Oort 'de plaats'.
Hier heeft kennelijk het oude centrum gele
gen. Nort was ook de (latere?) naam voor
de buurtschap, die zich volgens de eerder
vermelde 'Annotatie van het Leusdervelt'
ver naar het westen heeft uitgestrekt. Op
een oud en helaas wat moeilijk kopieerbaar
kaartje van het uitgestrekte heidegebied
tussen Leusden en Zeist staat de naam
'Noortgraven' twee keer aangegeven, naast
'Noort' en het 'Leusder boulandt' (afb.3).
Velddorp lijkt zich eveneens tot een buurt
schap te hebben ontwikkeld en wordt een
paar keer in nevenschikkend verband met
Leusden Oud-Leusden) genoemd:
- Een 'Rekening van den Schout van
Amersfoort (30 april 1332-
3 mei 1333) maakt melding van het inne
men van twee keurmeden
te Loesden en van één van Veltdorp 15).
(Een keurmede was het beste stuk roe
rend goed - vaak in de vorm van vee - dat
bij de dood van een horige boer aan de
bisschop toeviel).
- Het 'Repertorium op de Stichtse Leen-
protocollen' noemt op 10 febr. 1394 onder
nr.211- Den smalen teenden van
Loesden ende
van Veltdorp. (De smalle tienden waren
een heffing van meestal 10 op de niet-
koren gewassen).
Ik herinner nog even aan het citaat van het
jaar 1412 uit paragraaf 3: 'inde nye woes-
teygen by veltdorp after dat vredecruys'.
Gezien de nye woesteygen was de neer
gang van de buurtschap zich al rond 1412
aan het voltrekken.
De naam Velddorp is volgens het Prisma
boekje gemakkelijk te verklaren. Veld
betekende in de middeleeuwen 'woeste of
onbebouwde of onontgonnen grond' en
kreeg gaandeweg de betekenis van 'geculti
veerd land'. Een dorp was een dochterne
derzetting, hier kennelijk van de buurt
schap rond Nort.
8. SAMENVATTING
Er lagen in 1536 drie boerderijen in de
noordpunt, die later niet tot de Vloos-wij-
ckse goederen werden gerekend: Velddorp,
het latere Grootveld en een boerderijtje dat
het niet heeft kunnen bolwerken. De tapste-
de Het Swarte Berchjen is van later datum.
De elders gelegen boerderijen Bavoort en
De Zwarte Haar kunnen als dochterneder
zettingen van Grootveld en Velddorp wor
den beschouwd en zijn niet-middeleeuws.
Tot de latere Vlooswijckse goederen heb
ben waarschijnlijk een vijftal boerderijen
behoord: Nort, het latere De Grooten Hoek
en een drietal naamloze items. Zowel de
160 morgens aan akkerland als de totaal
afdracht van het paardjesgeld en hondenko
ren doen vermoeden dat het aantal laat
middeleeuwse erven in de Noordpunt
hoger is geweest: tien of zelfs twaalf stuks.
Zij hebben min of meer verspreid over de
buurtschappen Loesden en Velddorp gele
gen. Loesden (nabij Den Oord Nort nog
later Vlooswijk) was verreweg het oudste
en kreeg dan ook het eerst met het onder-
stuiven van de akkers te maken. Er werd
expansie gevonden in het Leusderbroek.
De dochter-nederzetting Velddorp lijkt in
de 14e eeuw de grootste bloei te hebben
gekend. De hoeven in Velddorp - waaron
der ik ook Grootveld reken - vonden op hun
beurt expansie nabij Bavoort en De Bruine
Haar.
Het aantal erven in de noordpunt was al in
de 15e eeuw aan het afnemen. Het absolute
dieptepunt werd rond 1765 bereikt met drie
stuks: Nort (=Vlooswijk), Velddorp en
Grootveld. De Grooten Hoek maakte na
1765 het kwartet vol zoals dat o.m. bij
'Perks' is te vinden 16). De verloren gega-
ne akkers werden woesteynge verlaten
enggronden) genoemd en werden in de 16e
en 17e eeuw veelvuldig met eiken bepoot.
Noten:
1. Historische Kring Leusden, 12e jaargang
nr.2: 'Waar zijn het paardjesgeld en het
hondenkoren gebleven?'
2. W.J.van Tent, 'De opgravingen bij Oud-
Leusden' in Flehite XVII (1985),
pag. 14.
3. Gerald van Berkel/Kees Samplonius:
Nederlandse Plaatsnamen.
Prisma.
4. Dhr.C.G.van den Hengel: 'Bijdrage tot
de Geschiedenis van Leusden tot 1811'.
