HOLLAND S STEDENSCHOON
Het noodlottige getal „Dertien".
IN PRAAT EN PRENT
ö2_ ótSLJS
Oud-Haarlem.
Bijgeloof, of
J^or/r T^Quf-Strrfttt' ^y^vtarJrgy.
fftff.tr. -ffoUantf. qcvotr B7nr«t Sftlttrfcm
i^/v i£jng«arA3h*ttof/i>''krstra9f.
Tekst en teekeciogen van LEO K, ZELDENRUST
Ontegenzeggelijk had het leven van onze
voorouders zeer veel goede zijden, ofschoon
menigeen geneigd zou zijn een traan weg
te pinken bij het vernemen van de hardvoch
tige wijze van straffen voor vrij onschuldige
feiten.
Zoo -herinner ik mij uit 1648, dat er een
burger was.
Werkelijk er was niet veel kwaads van
hem te zeggen.
De man was slechts eens per dag dron
ken, van 's morgens acht tot 's avonds tien
uur, dus nog maar ruim twaalf uur.
Op een avond, dat hij juist zoovvat aan
het eind van zijn dronkenschap was, kwam
gende, namelijk de uitvinding van Haarlem
mer olie.
In het jaar 169S vond Claas Tilly een
zekere olie uit, waaraan door hem genezing
van velerlei inwendige kwalen en uitwendige
gebreken werd toegeschreven.
Door de heilzame uitwerking van deze
olie, waarbij gevoegd doeltreffende reclame,
wist hij zijn stokerij in korten tijd tot groo-
ten bloei te brengen.
Het duurde niet lang of anderen, die ook
graag iets wilden verdienen, poogden deze
olie na te malt en.
Tilly was echter niet van vandaag of gis
teren en vroeg en verkreeg het recht van
alleen-fabricage van die olie voor de stad
groote stad aantreft.
08 bloembolïsnveTdeti
Duizenden mensclien trekken ieder voor
jaar op elk mogelijk voertuig naar Haarlem
en omstreken, teneinde te genieten van de
bloemenpracht, die de velden ten toon sprei
den.
De bollenteelt is niet van vandaag of gis
teren, zij dateert reeds van eeuwen her en
heeft menig Hollander een aardige duit in
het laad je gebracht.
Op het oogenblik is ook hier natuurlijk
het vet van den ketel en denken velen met
weemoed terug, als zij het zich tenminste
nog herinneren kunnen, aan den glorietijd,
de tijd van omstreeks 1637.
Anno 1637 dan, waren de Hollanders ziek.
Niet zoo huis-, tuin- of keukenziek. Neen,
ze leden aan een zucht naar rijkdom.
In den tcgenwoordigen tijd zouden zij ziek
kunnen blijven, doch in vroegere dagen wist
men daar raad mede.
Zij begonnen tulpen te kweeken. De tulp
was vóór dien tijd hier te lande wel be
kend, doch niet in aanzien. De mode bracht
hierin echter .een groote verandering, waar
door deze bloem in het middelpunt der be
langstelling kwam te staan.
Wie een tuin had, plantte tulpenbollen.
Rijk en arm, vaders, moeders, dochters,
zoons, grootvaders en grootmoeders, al wie
maar een beetje kweekersneigingen had, of
zich dit verbeeldde, kweekte, in de hoop
rijk te worden.
De timmerman verkocht zijn gereedschap,
de wever zijn getouw en het geld, dat zij
hiervoor kregen, staken zij in den bollen-
handel.
Menigeen won er bij, want er werden be
lachelijk hoog© prijzen betaald voor deze
bloem.
Bollen, die eerst een of twee guldens gol
den, stegen binnen eenige dagen tot 100
gld., 1000 gld. en nog hóoger in prijs.
Men verkocht tulpen, als bijv. die den
naam droeg Admiraal van Enkhuizsn, voor
f 5000.
Hoe zeldzamer bloem, des te hooger de
prijs.
Bollen, die fraaie bloemen gaven en zeer
moeilijk te verkrijgen waren, woog men af.
zoo waren er van 20 greinen, die voor
f 4000.verkocht werden.
Er waren lieden, die in enkele maanden
f 60.000.en meer wonnen.
Een aardig beeld geeft het onderstaande
prijslijstje uit het jaar 1637:
Admiraal Liefkenshoek t 4400.-^
Admiraal v. Enkhuizen f 5400.
Brufci-purpe? f 2025.^-
Brabands spoo* f 1500.
Jory Catelijn f2160.—
Paragon schilder f 1615.
Oudenaarden, het pond f 5700.
Semper Augustus, 123 azen f4600.—
benevens een nieuwe koets met twee paar
den, contant te betalen of dadelijk in banco
af te schrijven.
Voor een tulpenbol, waarvan de naam niet
opgeteekend is, bood men ongevraagd 12 mor
gen lands in den Schermer gelegen.
Het gevolg van dezen dwazen handel was.
dat velen de weelde naar het hoofd steeg
en er zooveel tulpen aan de markt kwamen,
dat de prijs bogen te dalen en tal van ge
schillen ontstonden, waarvan de rechtsgeleer
den- slechts voordeel hadden.
Het eind van het liedje was, dat tal van
bollenkweekers hun oude ambacht weer op
zochten, dat op den duur degelijker bleek
dan dezen windhandel.
Niet alleen de omgeving van Haarlem was
een geliefkoosd oord, ook de stad zelve mocht
zich in de gunst en belangstelling van tal
van Hollanders verheugen, iets waarin de
Hollandsche graven voorgingen.
,,Dat die voirste Prinzen van Hollandt
aldair (te Haarlem) an die schoenheyt ende
soetigheyt dusdaniger Steden met genoechte
hoeflijcker woeningen in Hairlem eerst uyt-
vercoren hebben."
Haarlem was dan ook een stad, die rijk
voorzien was van smaakvolle bouwwerken,
waarvan er velen bewaard zijn gebleven.
Een groot aantal dier gebouwen vindt men
op of nabij de Groote Markt.
Allereerst de oude St. Bavo, verder de
Vleeschhallen, het Stadhuis, de Sociëteit
Trouw moet Blijcken" en het Hof van
Holland.
Het Hof van Holland had waarschijnlijk
niets uit t© staan met de graven van Hol
land.
Het is vrijwel steeds een particuliere wo
ning geweest, die jaren lang tot woonplaats
diende van het Geslacht Egmond.
Het sierlijk Renaissance-gebouwtje, dat om
streeks 1686 als herberg dienst deed, waar
tevens openbare verkoopingen plaats vonden,
is sindsdien niet bijzonder in aanzien ge
stegen.
Thans is er, als ik mij niet vergis,
een schoenmakerij in het onderhuis geves
tigd.
Als laatste beschouwing over Haarlem zul
len wij in ons volgend artikel aan de bij
zonder aardige „Hofjes" wijden.
(Nadruk verboden.)
buut van het Oneindige; ook de mensch,
die een voorgevoel heeft vaa hei Oneindige,
brengt haar over in zijn werken, '('wee
is het getal der geslachten. Drie is bat
getal van het bestaan, omvattende het ga-
slacht en het product. Voeg er het quarer-
nair (ons tegenwoordig geologisch tijdperk)
bij, en gij hebt de Zeven, die de formule
des hemels is,"
Inderdaad speelt het getal 13 niet altijd
een noodlottige rol. Zoo behoorde Leo XIII
tot de dertien pausen wien het gegeven was
hun jubileum als bisschop te vieren: Johan-
nes XII, Gregorius XII, Calixtus III, Paului
IV, Innoncentius X, Clementius X, Innoncentii
XII, Benedictus XIII, Clementius XII, Ben©»
ditus XIV, Pius VII en Pius IX.
Het getal 13 heeft een merkwaardige rol
in het léven van Leo XIII gespeeld: hij was
de dertiende paus van dien naam en stierf
op drie-en-negentig-jarigen leeftijd (8o-j-i3)
in den jare 1903, waarvan de som der cijfers
weder 13 vormt.
Eenige personen, wien het lot overigent
niet kwalijk gezind was, stierven op een
dertienden: de hertog de Brogelie, maarschalk
Mac-Mahon, de eerste Carnot, ,,l' organisa-
teur de la victorie", Favart, La Bruyère e.a.
Als men het geloof aan uiterlijke voor
teekenen als een bewijs van achterlijkheid,
als een blik van „dom bijgeloof" beschouwt;
dan staat Engeland nog op een zeer hoog
peil. Indertijd is door een der Engelscho
bladen de vraag opgeworpen, of vogels, dit
aan het venster pikken of een huis binnen
vliegen, als ongeluksboden moeten worden
beschouwt. Een medewerker van het blad
had met die vraag den draak gestoken. Maar
onmiddellijk daarop ontving de redactie een
groot aantal ingezonden stukken, waarin mei
de meeste beslistheid werd verzekerd, dat et
alle grond was om aan te nemen, dat vogels,
die zich zoo plotseling aan den menscb
manifesteeren, de voorboden zijn van onheiL
iEn ten bewijze daarvan werden geheimzin
nige gevallen verhaald.
Zelfs de Londensche autoriteiten betoonen
zich huiverig voor het getal 13. Men heeft
aan geen automobiel het nummer 13 ge
geven, want vele automobiel-eigenaars of
hun vrouwen en dochters zouden in een
aldus genummerd voertuig doodsangst uit
staan, dat hun een ongeluk zou overkomen.
Nóg merkwaardiger is het, dat in een
groot aantal Londensche straten het num
mer dertien ontbreekt, o.a. in Hounsditch,
welker bewoners zeep als een overbodig
luxe-artikel beschouwen; in Charles Street bij
Berkeley Square, waar in hooge, sombere,
huizen aristocraten en rrullionnairs wonenj
op het Strand,. Ludgate Hill en Holborn,
waar de handel oppermachtig heerscht; ia
Bloomsbury Street, die door de onmiddellijk©
nabijheid van het Britsch Museum een ge
leerd aanzien heeft. Soms tracht men 't on
heil af te wenden door van 13a te spje-
ken; dikwijls ook zijn straten met 12 en 12a
genummerd, terwijl in Fleet Street en ver
scheidene andere straten de nummers 13 en
14 zijn bijeengeveogd. Huizen, die dertien
genummerd zijnraakt een huiseigenaar to
Londen niet licht kwijt, tenzij aan vreem
delingen, die er argeloos hun intrek in nemen
of voor kantoorlokalen.
Maar er zijn ook nog Britten, die het
door Ir. B. VRIJLANT.
Het bijgeloof der Amerikanen
en Engelschen.
Is het getal 13 gunstig of on
gunstig
Balzac's meening.
zijn filosofische romans, „Louis Lambert":
„Drie is de formule van de geschapen
werelden. Het is het geestelijk teeken van
da Schepping, gelijk 't het materieele teeken
Schout over den indringer, met het nood-
Jottg gevolg, dat d© overtireder weldra met
kiid geschal de kraaienraarsch uitblies.
Deze droeve geschiedenis werd precies 50
jaren kater gevolgd door een zeer verheu-
de vensters veranderd zijn.
Het geheel doet hier min of meer klein-
stecdsch aan, hetgeen verhoogd wordt door
de boomen, die er voor staan. Voorzeker
een plekje, «ooals men er niet veel in een
De meeste Amerikanen beschouwen 't cijfer
13. als noodlottig. Er bestaat te New-York
een Club van Dertien, welke zich ten doel
stelt, het bijgeloof, dat aan het getal 13 een
noodlottigen invloed toeschrijft uit de wereld
te helpen. Volgens menschen, die wèi aan
dat bijgeloof hechten, tarten zij het noodlot.
De ciub geeft diners, waarbij aan elk der
tafels dertien gasten aanzittea en elke tafel
wordt verlicht door dertien kaarsen, gesto
ken in dertien kandelaars, voorstellende der
tien schedels. Op elk servet staat, bij wijze
van wapen of monogram, een doodkist. Men
ziet, dat het dezen vrijdenkende» heeren niet
aan geest en smaak ontbreekt.
De president van de club, de heer Ha-
milton, heeft de 13e Avenue te New-York
gered,- toeu de gemeenteraad van plan was
de straat te herdoopen in i2l/2-e Avenue,
omdat er een groot aantal huizen leeg stond
en bij onderzoek bleek, dat velen benauwd
waren er te wonen, uit angst voor den
naam.
De heer Hamilton verzette zich met kracht
tegen het toegeven aan die bijgeloovige vrees
en beijverde zich zooveel hij kon, dat de
naam zou worden behouden. In een adres,
door al de leden der club onderteekend,
betoogde hij, dat het getal 13, wel verre
van ee nongeluksgetal te zijn, geluk aan
brengt, en daarom hij en zijn geestverwanten
zich hadden gehaast, hun penatea naar de
13e Avenue over te brengen.
Het getal 13 heeft inderdaad voor Ame
rika niet de noodlottige beteekenis, welke
het voor Europa schijnt te hebben. Op een
I3en werd Amerika ontdekt. Het eerste Arne-
rikaansche vaandel werd gevormd door der
tien strepen en dertien sterren. Het Ameri-
kaansche devies: „E pluribus unutn" bestaat
uit dertien letter». De sublematische adelaar
houdt in den eenen poot een olijftak van
dertien bladeren en dertien bliksems in den
anderen. Elke vleugel bestaat uit dertien ven-
ren en elke bliksem uit dertien stralen.
Ook Balzak rekende 13 tot de getallen,
die geluk aanbrengen.
Om mystieke redenen laat men zich vrees
aanjagen door het getal 13 en eveneens om
mystieke redenen vereerde hij de getallen 3
en 7, vaa welke hij vaak overtuigd was,
dat z|j een heilzamen invloed op der men
schen lot en leven oefenen. Getuige deze,
overigen» vrij duister©, passage in een van
hij langs een „wijn-hetberge". Dat was zijn
schuld niet.
Hij stapte, nadat hij den klink gevonden
had, binnen en „begheerde, dat men hem een
kanne wijns sou tappen". De waardin zei
echter, dat zij daar .niets voor voelde.
Toen maakte de man korte metten, daalde
zelf in den wijnkelder af en liet zich het
edele vocht uitstekend smaken.
Toch was het een net mensch, deze bur
ger, want hij legde het geld, dat hij hier
voor schuldig was, op het vat.
De waardin beklaagde zich echter bij den
Haarlem.
Is de Haarlemmer olie derhalve een pro
duct der Nederlandsche Renaissance, uit oiv-
jgeveer hetzelfde tijdperk dateeren de hierbij
afgebeelde gevels in de Korte Wijngaard
straat en Korte Houtstraat.
Vooral het geveltje in de Korte Hout
straat met zijn sierlijke vazen en pilasters is
bijzonder smaakvol. Jammer genoeg heeft men
de benedenverdieping door verbouwing hope
loos verknoeid.
Minder storend is de verbouwing van de
geveltjes in de Korte Wijngaardstraat, waar
is van dort omtrek van den cirkel. Ieder- noodlot durven tarten. Als held mag
daad is God slechts met cirkelvormig© lijnen I worden beschouwd een beddenmaker, die la
t© werk gegaan. De rechte lijn is 't attri- J Friday Streel perceel No. 13 h"
