HOLLAND'S STEDENSCHOON
Henry Ford als zedemeester
IN PRAAT EN PRENT
Het geld moet rollen.
Utrecht,
Tekst en teekemngea van LEO ZELDENR11ST
„Utrecht, een Paradys van ■weelde".;
Joost v. «d. VondeL
E/i zijn v*ii die -iiu>«^chea, d*e er van .hou-,
den door een stad te zwalken, door onfris-
«che achterbuurten en deftige hootfdstratei},
langs -grachten en over pleinen. Het Is hun,
plezier elke nederzetting van eenige duizen
den Nederlanders af te grazen naar interes
sante plekjes en hoekjes.
Jammer genoeg, in zekeren zin, liggen de
bekoorlijkheden niet altijd voor het grijpen,
aoodat het van tijd tat tijd vrij wat detective-
geest vor-eischt oaa uit te vinden waar iets
|e ontdekken valt, vooral in onze prozaïsche
tijd, waarin nog -dagélijks „oud" wordt cjp-
gcruimd ten -behoeve van „nieuw".
Utrecht is echter een stad, waar nog "heel
wat interessante -oudheden re vinden zijn.
Zeker niet het minst belangwekkend zijn
haksteenen pilasters ea fronten, aïgezst doOT
bergsteen een der tallooze crade poortjes
vormt, die Utrecht bezit.
"hoorde eene godvruchtige maagd Bertha.
„In het Jaar oases Hoeren 1514 op St. Le-
buiniusdag, na de geboorte van 'St. Jan den
"Dooper 'is de 'Godvruchtige maagd Bcrfha,
Jacobsdochter, tusschen zeven en acht uren
in het, doste Jaar baars ©uderdoms, vod van
goede werken, uyt deze wereld gescheiden:
hebbende als zuster in handen wan i co deus,
Bisschop van Hierapolis met verlof van
Mijnheer David van Bourgonje, Bisschop van
Utrecht belofte gedaan naar den regel der
Icluyzenaressen. Welke godtvrodhtig* Bertha
in een strenge boetvaardigheit beeft geleefd
'1 winters en des zomers tfiet anders aan
hebbende als oen harre kleed en een enkeld
rokje; zonder vleesch, zuyvel of vuur te
Vtrn
|e keihen, waarvan ik reeds enkele besprak.
Onder hen neemt de Butrrkerk als een 'der
pudste een voorname plaats in.
Met de botnv -van deze kerk werd begon
nen in het jaar 1156 onder Godefried van
|fhenen, den toenmalig en Bisschop van
SJtrecht. Niet la.ig nadien was zij voltooid en
Ipverd door dezen prelaat met groote plechtig
heid gewijd aan God en de H. Maagd Maria.
J Hoewel zij ter onderscheiding van de col-!
fegiale Mariaberk, den naam Maaria de Min-,
Aere droog, was haar meest gebruikelijke
die van Buurkerk. De laatste benaming ont-,
leende zij daaraan, dat de burgers of buren,
b deze kerk met raad en daad terzijde ge
staan werden, wanneer zij er behoefte aan
hadden. In de kerk bevond zich een kapel,,
de Overste- of Raadkapel, waar de Raad der;
fctad eertijds zitting hield, teneinde de alge-,
tneene wenschen der burgerij te hooren.
X)eze bijeenkomsten droegen den naam van
buur spraken" en gaven vaak aanleiding tot
bet doen vervallen van oude wetten of höt
invoeren van nieuwe.
In nauw verband met de kerken Stond
het begrafeniswezen.
Was het eenmaal zoover gekomen, dat de
Woorden van Cnapheus (-1531) van toepassing
waren: „De dood maakt den zonden een
leinde, hij lost ons van veel catigheid ende
verdriet, hy voegt ons bQ God ende zendt
©ns voort int eeuwig levendan werd
ten teeken van rouw een stroobos aan den
post der denr van bet sterfhuis gehangen,
die na <de begrafenis verbrand werd. In som
mige gevallen hing men een graflantaam uit.
Wilde men de doode deftig laten begra
ven, dan werd zij of hij ter aarde besteld i n
de kerk. Slechts aanzienlijke personages
mochten in het koor begraven worden. Ook
voor de preekstoel was een bevoonreebte
plaats.
De doodgraver van de Buurkerk was «en
fnan, die van vele markten "thuis moert zijn.
Behalve bet begraven der dooden, had hij
■een functie die maar weinig met zijn positie
in de maatschappij overeen kwam:
„Dre Raet ghebiet, dat niemant honden
laet comen m ern-ghe kereken en-de bisonders
indcr Btrcrkerck of Herman van 'Co-len, -die
doetgrever, zei die honden niet ghe?elen ende
zwepen daerwt jaghen, ende waer yemand
dacrin, -off dat hrnderlic hem ycmant daerom
misdede in woorden of m wereken dat wonde
die raed s waer lick rechten tot hoers selfs
goctdunken".
Tot de 'uitverkoren schepselen, die in de
Buutkerk «en laatste rustplaats vonden, be-
rustig is het er.
Op dit plein, achter bet Armhui* bevindt
«ich het hier afgebeeld* poortje dat mat zijn
bruyeken; gaande blootsvoets; ende veele
andere strengigbeden onderhoudende.
En na dat zoj 57 jaaren en langer, in een
zoo strenge boet vaardigheid bad geleeft; Is
zij bij de Buurkerk te Utrecht overleden en
beeft verzocht dat zij begraven mogt worden
ter plaatse daar zij hare boetvaardigheyt had
volbragt".
De Buurtorenwachter was een bijzonder
grappig menscch. Deze goede man kreeg höt
in 1538 'in zijn hoofd een valscb noodsein te
blazen.
Onze geëerbiedigde voorvaderen, die hier
van de geestigheid blijkbaar niet 'inzagen na
men eenige afdoende maatregelen temende
dit in de toekomst te voorkomen.
In de eerste plaats raakte de wachter zijn
betrekking kwijt.
Eertpds was het de toegang Wt heiwerk-,
huis vrnn Er. Evert van de Poll, zooals höt
opschrift aanduidt:
,,Mr. Evert van d>e Poll in zijn leeven ad
vocaat van fc land van Utrecht hatende alle
leedjgheyt, heeft -dit werekhuys doen op-
zeebten voor den geeaan, die bever mit ar-
beyden hare oo^t winnen alt nrit Iedigbe bode.
larie, «de -desélve tot zjjn exfgbenamen ge-
ïastitneert (1612).
Kaam wf thans afscheid va Utrecht
wellicht keeren wij «r later oog eens terug en
ze wen onzen tocht door bet mooie Holland
voewt.
door Mr. Dr. F. L. STEENSTRA'.
Ford ontkent het bestaan van de
economische crisis. Hij dwrgt aan op
bet kwe-cken van reserves, ©ooon-
trafoatle In de industrie is noodza-
keÏÏfk. Ford's principes staan niet op
den bodem «der werkelijkheid.
Henry Ford is, wat mpn noemt, een „self
made man'*'. Van den grond af aan 'beeft hij
zich «opgewerkt -tot «den .automotoieïen--k©iiing.
die niemandl .naar de ©ogen behoeft te kijken
en kaai -doen wat -hij wil. Ford's leven is
niet altijd over „-rozen" gegaan hij heeft
in zijn vroegere jaren veel teleurstelling en
moeite gekend en slechts zijn taai doorzet
tingsvermogen bedt Ihcan den berg van be
zwaren doen overwinnen. Ford heeft dus
levenspractijk, hij kent de weelde, maar ook
«de armoede. Het is ■steeds belangwekkend
-een «dergelijk man ie hoorren opreken over
onderwerpen, die van beteekenis zyn voor de
menschheid.^ De origineel* kijk, -die Ford op
verschillende dingen beeft, is bekend. "Zijn
ideëen zijn zélfs soms zoo 'origineel, dat de
doorsnee-mensch, als wij het zoo eens mogen
noemen, zijn schouders ophaalt en glimlachend
van Ford's oordeel kennis neemt. Zoo her
innert men zich misschien nog wél het be
zoek van den automobielen-koning aan Ne
derland, toen Ford ziende de groote rivieren
en waterwegen, uitriep.: Hier moesten jullie
prachtige autowegen van maken!
Toch kan niet ontkend worden, dat Henry
Ford soms diepe waarheden in or'gneelen
vorm weet te verkondigen. In zijn lijfblad
„The Detroit News" schrijft bij van trjd tot
tijd zijn ideëen neer en hetgeen hij o.a. reeds
verteld beeft omtrent zijn visie ©ver het za
kenleven, .trok in meerdere kringen terecht
de aandacht. Niet zoo heel lang geleden
heeft Ford geschreven over, wat men ge
woonlijk noemt, de economisch crisis. Merk-
waardig is het om te constateeren, dat d<e -on
gekroonde koning van Detroit bet bestaan
van een crisis ontkent. Hij zegt, dat er op ac
tiviteit steeds een periode van rust volgt,
op drukte in zaken, kalmte. Een ffjd van
rust zou door de mens^hheid als zoodanig
ook gevoeld worden, a1,^ men zich er altijd
maar rekenschap van gdf, dat perioden "van
activtieit en rust elkaar opvolgen op grond
van de eeuwige onveranderlijke wet, dat actie
reactie veroorzaakt. Volgens Ford ontbreekt
het de menschen individueel niet aan scherp-1
zinnigheid, maar wel aan een vooruitziende®
blik. Alen spaart, zegt hy, wel voor vacan-
ties en feestdagen, maar om te zorgen voor
magere jaren, dia bijkans de historie van tijd
tot tijd onafwendbaar komen, bekommert!
men zich ni«t. Als een mensch zoo verstandig
was, om te zorgen voor voldoende rescr-1
veering, dan zou de toekomst geen schrik
beeld meer voor <de wereld beteekenen.
Het kan niet ontkend, worden, dat Ford
hier klare dingen zegt, waarop men dikwijls
zoo weinig acht geeft. In de natuur zen,
we de bijen voorrraden aanleggen in den
zomer voor de komende winterperiode, maar
de doorsnee-mensch bekommert zich "niet om
wat de toekomst zal brengen. Er zit onge
twijfeld een kern van waarheid in Ford's
stelling, dat de crisis, hij noemt het een peri
ode van rust, zoo moeilijk overwonnen wordt
door het geringe weerstandsvermogen, dat de
te komt er neg Iets bij: men weet meestal
niet vooruit, tegen welken qjd een depressie
periode kan worden verwacht. Doen zich de
symptonen daarvan voor, dan Is het te laat,'
om de fouten in de reserveer-politiek te her
stellen.
Deze beschouwingen gelden niet alleen
voor het individu apart, maar in niet mindere
uwe vöor bet ©verheids-apparaat. Als de re-
gceaijgen in gunstig* jaren zorgden voor de(
reserves togen kwade tijden en de uitgaven
niet cjpscbrö-ef&en, dan z©« ongetwijfeld veel
leeds bet volk in arisisjjairveja bespaard blijven.
Henry Ford beeft nog meer -aanwijzingen
gegeven, die niet zonder beteekenis zijn. Hij
stelt het belang van landbouw -en industrie öpj
één ljjn. Volgens hem dient men het evenwicht
te bewaren tusschen landbouw en industrie.
De fout, die de Ver. Staten gemaakt hebben,'
is, dat men den landbouw verwaarloosd'
heeft ten bate van de industrie. Men heeft
industrie-centra gebouwd, waar compacte
menschenmass"*5 leefden. Het platteland werd
ontvolkt en de arbeiders «rokken naar de
steden. Ford heft de ieaze aan: terug naar het.
platteland. Hij wil voor de toekomst meer
verspreidirg van de instrudrie-bedrijven over
het geheel eland, decentralisatie. Er moeten
niet veel industriebedrijven in weinig steden
bestaan, maar weinig fabrieken in veel steden.
De welvaart moet verspreid worden, opdat
de koopkracht onder het volk -ook gelijk
matig verdeeld worde. De toekomst behoort
volgens Ford aan de landelijke industrie. Eén
van de gevolgen der huidige depressie ligt
volgens den automobielen-koning in het feit,
dat er een concentratie van bedryvem in en
kele steden of landstreken beeft plaats gehad.
De arbeid dient verspreid te worden ©ver het
geheel* land, waardoor de mogelijkheid van
eenzijdigheid in het economisch systeem ver
meden WOTdt.
Ook in deze stelling van Henry Ford schuilt
een kern van waarheid, vooral voor Amerika.
Het spreekt vanzelf, dat zijn these natuurlijk
heelemaal niet ©pgaait voor andere landen.
De juiste economie lrjkt -ons nog steeds
deze, dat een land zich dient te specialiseeren
op landbouw- of industrie-bedrijf, zooals de
«naakt op zich zei? niet gelukkig; Kef geld
ontneemt ons moed, vertrouwen en een juiste
kijk ©p de diDgen. Er is de laatste jaren meer
aandacht geatfionken aan het opeenhoopen
van geld. dan aan een gezond, geregeld le-
van. Terwijl het toch zóó moet zijn, dat d*
mensdhen productie en circulatie hebben. Geld
dlood ©n waardeloos, als het niet gebruikt
wordt om te produceeren. Rondom ons zien
w.e de industrie kwijnen en banken te grond*
gaan door de overschatting van het geld,
flvt per saldo toch niet anders is dan een
fcaipmródtl ©m de productie «a de rirculati*
van igoederen te bevorderen.
Ook hier beeft Henry Ford weder dingen
gezQgd, die zeer zeker de overweging waard
zijn. Ook thans zijn er vele menschen, die
«een land vol renteniers het summum van ge-
luk achten. Dit is volmaakt onjuist: een
bloeiend bedrijfsleven, dat een „levend" ka
pitaal beteekent, staat oneindig veel hooger
dan het „dood" kapitaal in handen van een
groep renteniers. Geld is geea doel, maar
middel, 2500 beeft Ford terecht g**egd. Van-
tót het oogpunt van algemeen belang, is dit
©en onaanvechtbare stelling.
Zeer terecht toornt men dan ook in onzea
tijd tegen de geld-hamsteraars^ de ©ppottert
van goud of bankpapier, die het geld zijn
-bestemming onthouden, d.i. opgenomen t*
worden in het productie-proces. Geld in een
,,©ude kous" bewaard, doet geen nut. Geld
belegd in effecten, in goederen, in spaarban
ken, vormt een onderdeel van het groot*
raderwerk van het economisch leven.
In bet begin v-an ons artikel zeiden wij;
Ford is een origineel man, die soms rare
dingen kan zeggen. Hij kan echter -ook „den
spijker op zijn kop slaan!"
De heer Hans, de bekwame parlementaire
journalist van „De Avondpost", schreef dezer
dagen het navolgende:
Toen een der departementen van het Be-
zuidenhout naar de Oostduinlaan zou verhui
zen, werd de dienstverrichting opgebeld, ea
die is met een wagentje voorgekomen. D*
rekenir^ is betaald. Precies f 1400.Toea
heeft men een timmermannclje uit de buurt
laten komen om een paar stellingen te tim
meren voor het opbergen van het archief. Hef
timmermannetje tikte aan zijn pet en tim
merde een paar plankjes. De rekening i*
betaald. Precies f 6.073. timmerman is uit
den steun. Daarna heeft men ergens eea
paar stel gordijnen gekocht. Heel eenvoudig,
De rekening Is betaald. Precies f 2.227.
Toen de gordijnen hingen, zei men, dat er
toch ook wel eeTis een nieuw schrijfbureautje
-mocht komen en een paar stoelen om op tflf
Vervolgens werden hem 2 vingers van de menschheid In ongunstige tijden Tkz.1. VporaJ
rechterhand afgehakt en tot slot werd hg uilt in Amerika, maaT «ook elders, heeft mén „va*
de stad verbannen. "Overigens bleef hij on
gestraft!
In het jaar 1577 plaatste men geschut op
den toren van de Buurkerk teneinde van
daaruit het kasteel Vredenburg te kunnen be
stoken. Uit dien tijd dateeren ook de inge
metselde kogels, die zich in dezen toren
berinden.
Niet ver van de Buurkerk vinden wjj de
„Paushuize", een Fraai gebouw, dat op den
hoek van Achter Sint-Pieter en de Kromme
Nieuwe Gracht op den Pausdam gelegen is.
Tegenwoordig dient het tot ambtswoning
van den Commissaris der Koningin in de
provincie Utrecht. Het huis is oorspronkelijk
gebouwd als een der claustrale hulsen van
het kapittel van St.-Pieter. In het laatst dea:
15e eeuw werd het bewoond door den lijfarts
van Karei den Stout en, dan -domproost Symon
van der Sluy*, later door den Bomthessuriar
Ulrich Bye], den Raadsheer van Bisschop Fre-
derik van Badea.
In 15T7 trad deze Bisschop af en spoedig
daarop werd het verkocht Aan Er. Adriaan
Floriss. -van Boeyen, Bisschop van DoTthnsen,
•die weldra tot Kardinaal verheven werd.
De nieuwe eigenaar heeft het huis onmkl-
■d-elijk belangrijk doen verbouwen, waarna het
tot op heden onveranderd is gebleven.
Gewoond heeft hij er echter niet, daar hij
tot Paus verkozen werd en naar Rome ver
trok voordat 'de verbouwing voltooid was.
'Het gebouw is echter aan zijn naam ver
bonden.
Opgetrokken in hoofdzaak van baksteen
verraadt het Gotbische bouworde.
Sedert 25 October 1814 dient bet tot ver
blijf van -den gouverneur der provincie.
Een van «de vele pleinen van Utrecht is
het Klaas kerkhof, bij de Klaaskerk, waar oaen
zich in een of ander dorp nou wanen, zoo
-de hand in de tand" geleefd. Wy denken b.v,
aan het afbetalingsstelselg dat du de V.S. in
geperfectioneerde vormen werd toegepast. De
koopkracht van morgen, van volgende jaren,
werd bij voorbaat reeds verdisconteerd
den vorm van hef aankoop en van verschillende
verbruiksgoederen als auto's, radio's etc. Het
■spreekt vanzelf, 'dat het weerstandsvermogen
tegen slechte tijden bij deigeügke toestanden
in breede lagen der bevolking bestaande, n.ett
groot is.
Ook hetgeen Ford opmerkte «over den
regelmaat van de opeenvolging van perioden
van opgang en neergang, is volkomen yoist.
Blijkens de economische litteratuur 'bestaat
<de conjunctuurcurve uit een golvende ilijn,
waarbij de hoogtepunten hausse-perioden be
teekenen, terwijl de laagtepunten de depres
siejaren uitdrukken.
Men zou zeggen; als men nu weet, dat
van tijd tot tijd de conjunctuur afwisselend
gunstig en ongunstig is, waarom zorgt
de menséhbrid dan niet in bloei-pcrioden
voor het kweeken van reserven tegen „den
kwaden dag?" Ziehier een probleem, dat ver
band houdt met de zielkunde. Ford kan nu
wel heel aardig poneeren, dat men de crisis
gemakkelijk kan overwinnen door vooraf üe
zorgen voor de noodige reserves, maar
dan stelt hij zich toch niet op den bodem der
werkelijkheid. Het zit in de geaardheid van
den mensch om „verder te spring sa dan zijtn
stok hmg is"# xn.a.w. men veroorlooft zich in
véle gevallen uitgaven, die niet met «een ge
zond financieel beheer in «overeenstemming
zijn. Trouwens, er zon nogal wat reserve 1
noodig zijn, om -een paar -crisisjaren zonder i
moeite te kunnen -doorkomen. Een feit is het,
dat de inkomsten van de groote massa, te
genover bet levenspeil, een dergelijke reser-i
veeringspoJitiek ©iet magelijk «naken. Tenstot-
Poorfftr SOoaïKrrkhot
U it/4-r»lU
ye
plaatselijke verheudmgen van bodém en ge-
•aardbad der bevolking en ligging van hel
land noodzakelijk maken.
Overigens zijn er gezaghebbende coono-
men, die de agrarische crisis ia de wereld
beschouwen als de oorzaak van de algenaeene
economi«he crisis. Zij betoog en, dat, als de
landbouw weder op een redabele basis
wordt gebracht de rest van het economisch
leven automatisch cal volgen. Ia deze stel
ling, waaraan veel kanten zijn, gaan we ons
thans echt-er met verdiepen!
Ten slotte heeft Henry Ford de mensch
heid verweten, dat zij veel -te vcH waarde
toekent aan het geld. Geld, aldus Ford,
zitten. Die heeft men ook goedkoop ergens
op een intvericoopje op den kop getikt. De
rekening is betaald. Precies f 6.760. Het be
gon er toen al heel aardig op te lijken. Non
nog een paar oude kalcnderplaatjes inlijsten*
Men kocht een paar punaises en hing alle*
netjes op. De fekcnmg is betaald. Preciei
f t-7-24 aan „diversen".
De Rijksgebouwendienst Kcd ook nog eea
paar betalingen te doen, samen ad f 53.029,
Zoodat het verhuizen van dit ministerie rond
f71.213 heeft gekost.
De Tweede Kamer heef* de nota's ter
inzage gevraagd en zit de sommetjes nu nc
te teUea. Maar hot klopt precies. j
