Dc tragedie van den Grooten Trek
Honderd
jaar Z u i d-A f r i k a
Beteekenis van Dingaansdag
Definitieve zege van blank op zwart
Een der oude os
senwagens, die de
Boeren op hun
Grooten Trek ge
bruikt hebben.
^i vViune .boeren van Zuid Afri
ka vieren feest. 16 December, Dingaansdag
de dag waarop de Boeren een heilige belof
te getrouw, nu sedert een eeuw het heuge
lijke feit herdenken, dat zij zich ontwor
stelden aan de tyrannieke overheersching
van den Zoeloekoning Dingaan. Meer dan
een eeuw geschiedenis, waarin veel gele
den en gestreden werd, trekt als een film
aar ons oog voorbij.
Nederland is de negentiende eeuw inge
gaan en het beschikt over een aanzienlijk
koloniaal rijk. Maar de Fransche overheer-
sching, ten tijde van Napoleon, maakt daar
aan gedeeltelijk een einde. De Engelschen
maken een dankbaar gebruik van de in
terne Nederlandsche moeilijkheden en roo-
ven een gedeelte van het kostbare kolonia
le bezit. Daartoe behoorde ook de Kaapko
lonie In 1806 werd daar de Nederlandsche
generaal Janssens door de Engelschen
verslagen. Wel boden de kolonisten hem
steun, indien hij in het binnenland in de
bergen stand zou willen houden, maar van
dit aanbod kon hij geen gebruik maken,
omdat het hem aan de noodige ammunitie
ontbrak De Engelschen nestelden zich op
dQze wiize op het gebied, dat tot dusver
Hollandsch was geweest. Napoleon's ster
gmg onder, maar de -Engelschen dachten
er ook maar geen oogenblik over zich terug
te trekken van de Kaap. In een verdrag van
1874 werd vastgesteld, dat de Kaapkolonie
voortaan deel zou uitmaken van het Brit-
s°he Imperium. Volgens het bekende
Eneelsche recept was Nederland een ko
lonie ontstolen.
Vergeefsche import van En-
gelsch bloed.
Reeds voordat dit wreede besluit werd
genomen, was overtuigend gebleken, dat
de oude kolonisten voor het overgroote deel
weinig ingenomen waren met het nieuwe
bestuur. En inderdaad, de Engelschen de
den al heel weinig om zich bemind te ma
ken. Eerder had het er allen schijn van,
of men in Londen ernaar streefde de sterk
aan haar grond gehechte bevolking zooveel
mogelijk te dwarsboomen. Enkele duizen
den Engelschen en Schotten werden geïm
porteerd, met de bedoeling op deze wijze
het Engelsche element meer ingang te doen
vinden in de Kaap. Maar wat beteekende
dit aantal vreemdelingen, dat zich niet kon
vermengen met de oude kolonisten. Zede
lijk nog numeriek kon de Engelsche regee
ring hopen op een overwicht. De rijk met
kinderen gezegende Hollandsche kolonis
ten behielden verre de overhand. Het ge
volg was, dal men zijn toevlucht nam tot
allerlei kleinzieligheden. De oude kolonis
ten werden gedwongen Engelsch zilvergeld
aan te nemen, terwijl hun eigen papiergeld
de helft van zijn waarde verloor. Men zette
de inboorlingen tegen hen op. Het moreele
Andries Pretorius,
de commandant-
generaal van de
strafexpeditie te
gen den trouwe-
loozen Zoeloe-
vorst Dingaan.
overwicht, dat de blanke in Zuid Afrika
over de kleurlingen had uitgeoefend, werd
systematisch ondermijnd. De gevolgen ble
ven natuurlijk niet uit. De zwartjes waren
sluw genoeg om hun voordeel te doen met
dezen stand van zaken. Zij roofden, stalen
en moordden, met de zekerheid, dat hun
van de zijde van het Engelsche gouverne
ment geen straf te wachten stond.
De toestand verergerde van jaar tot jaar.
Nauwelijks tien jaar na het verdrag van
1814 tastte de overheerscher het onver
vreemdbaar recht aan, zich te bedienen
van de eigen taal. Bepaald werd, dat alle
verhandelingen in het Engelsch zouden
moeten geschieden; op stukken gesteld in
een andere taal werd eenvoudig geen acht
geslagen. Een grove aanmatiging wanneer
men bedenkt, dat nog geen tiende deel van
de bevolking geacht kon worden van En
gelsche afstamming te zijn. De slavernij
werd afgeschaft. Hoezeer ook toe te jui
chen uit een oogpunt van menschelijkheid,
den kolonisten was opnieuw een zware
slag toegebracht. De billijkheid gebood, dat
de Boeren voor het verlies van slaven een
schadeloosstelling zouden ontvangen, het
geen inderdaad geschiedde, de uitbetaalde
som bedroeg echter., een derde deel van
het vastgestelde en als plaats van uitbeta
ling werd gekozen.. Londen!
De toestand van de Hollandsche kolonis
ten werd tenslotte ondragelijk temeer,
daar, gelijk wij opmerkten, deze menschen
zeer gehecht waren aan hun geboortegrond.
Tragisch is het lot van deze Boeren, die in
waarheid bitter hebben geleden op het
vruchtbare land hunner geboorte, manmoe
dig droegen zij dit lijden uit liefde voor
hun geboortegrond, maar tenslotte moesten
zij het zichzelve bekennen, dat hier spoedig
Het trotsch# Voortrekkersmonument te Pretoria, waarin op den honderdsten
Dingaansdag plechtig een hoeksteen -wordt gemetseld.
veranu--i
Er bestond evenwel te weinig samen
hang tusschen de verschillende groepen.
Immers steeds waren het de „geburen", de
menschen, die in eenzelfde streek woonden
en elkaar van ouder tot ouder kenden, die
zich vereenigden in kleine groepen, die
voor zich besluiten namen een noodlot
tige politiek,
In Ossenwagens een onzekere
toekomst tegemoet.
Reeds in 1834 kon men op deze wijze
voorloopers van den Grooten Trek den
langen, langen weg zien betreden, waarvan
zoovelen nooit het einde zouden aanschou
wen. Vele groepen worden door de Zoeloe's
tot den laatsten man in de pan gehakt. En
kele overblijvenden gelukt het Portu-
geesch Oost Afrika te bereiken, maar eeni-
ge jaren later zijn nog slechts enkele
uitgeputte vrouwen en kinderen over van
de geheele karavaan..
De eigenlijke Groote Trek duurde van
1836 tot 1848. Zelden heeft, de geschiedenis
der menschheid een zoo tragische volks
verhuizing aanschouwd. Daar gingen zij,
hun geliefde woonsteden achter zich latend,
in krakende hotsende huifkarren, getrok
ken door trage ossen, een onzekere en ge
vaarlijke toekomst tegemoet. Honger, dorst
en ontbering, aanvallen van Zoeloes trot-
seerend, ging het voort in kleine groepen,
weg van den Engelschen dwingeland, naar
de vrijheid, ten koste van alles. Wie zal de
offers tellen van dezen Grooten Trek? Ve
le namen staan opgeteekend in de annalen
der geschiedenis, een Pretorius, een Kru-
ger, een Retief, een Potgieter, een Maritz.
een eindeloos lange rij, maar ook zouden
genoemd moeten worden de naamloozen
de mannen en vrouwen, die door Britsch
geweld en dwingelandij den dood inge
jaagd zijn.
Het is October 1837 geworden. De Groote
Trek is in vollen gang. Piet Retief cn Ger-
rit Maritz stellen zich aan het hoofd en
zoo trekken zij de Drakenbergen over.
Voor hen strekken zich de vruchtbare vel
den van Natal uit. Maar dit land behoort
den wreeden en trouweloozen Zoeloevorst
Dingaan. De leiders komen in contact met
den zwarten heerscher. Dingaan verklaart
er zich mede accoord, dat Retief en zijn
metgezellen zich zullen vestigen in Natal.
Retief is echter een voorzichtig man. Hij
wil de overeenkomst zwart op wit hebben.
Met een deputatie van ongeveer zeventig
man begeeft hij zich naar de kraal van
Dingaan. Op verzoek van Dingaan nemen
zij plaats voor de hut van den zwarten dui
vel, om de gesloten overeenkomst met een
dronk vredesbier te bezegelen. De mannen
zijn ongewapend en argeloos. Plotseling
springt Dingaan op en roept: „Doodt de
toovenaars" en zonder pardon worden Re
tief en zijn mannen op lafhartige wijze af
geslacht Daarna rukken de Zoeloe's uit en
moordon het geheele Boerenkamp uit.
Slechts een jonge boer weet te ontko
men en de Jobstijding over te brengen aan
kamnen in de nabijheid. Bij het vernemen
van deze tijding gaat eer» kreet om wraak
op onder de Boeren. In de hoogste nood
vinden zij elkaar, de verdeeldheid valt
weg.
Sarei Celliers belastte zich met de taak
hulp te zoeken in de Kaap bij andere groe
pen. Zoo kwam hij in Graaf Reinet, waar
Andries Pretorius juist op het punt stond
den Grooten Trek naar het Noorden te vol
gen. Na korte onderhandelingen werd deze
forsch gebouwde man benoemd tot com
mandant-generaal. Hij slaagde er spoedig
in eensgezindheid onder de Boeren te
brengen en rustte vervolgens een strafex
peditie uit tegen Dingaa.Vijfhonderd
mannen wist hij te verzamelen, daarmede
moest hij oprukken tegen een twintigmaal
sterker Zoeloeleger.
Zondag 9 December werd een gods
dienstoefening gehouden aan de Blijde-Ri
vier. Daar nam Sarei Cellibrs het woord ën
wekte alle aanwezigen op de gelofte af te
leggen, dat „zoo God met ons wil gaan ?n
ons beschermen en ons de overwinniiig
over onzen vijand wil schenken wij dien
dag alle achtereenvolgende jaren zullen
vieren als een Dankdag en dien als een
Sabbat zullen doorbrengen. Wij moeten
dien dag bekend maken aan onze kinde
ren, zoodat zij ons helpen dien te vieren
en dat weder zullen oververtellen aan hun
kinderen, zoodat het late nageslacht het
van geslacht tot geslacht zal kunnen over
breng--
Piet Retief, tle martelaar van den Grooten
Trek, die in 1838 op verraderlijke wijze
vermoord werd door Dingaan.
zijn teruggekeerd met het bericht, dat de
vijand met een groot leger nadert! In een
minimum van tijd zijn de omliggende heu
vels bezaaid met zwarte krijgers. Nog en
kele oogenblikken, dan storten de Zoeloe's
zich onder het aanheffen van een oorlogs
kreet, op Pretorius en de zijnen. Men be
reidt hun een warme ontvangst. Ontstui-
mig kloppen alle harten, doch men ge
voelt zich gestaald door de afgelegde ge
lofte en door de herinnering aan hen, die
lafhartig zijn vermoord.
Schreeuwend, krijschend en huilend
stormt de zwarte benden nader Beangsti
gend klein wordt de afstand Nog klinkt
geen schot, Pretorius' mannen houden zich
strikt aan het gegeven consigne Men laat
den vijand naderen tot od ongeveer 25 ne-
ter. Reeds wanen de Zoeloe's zich zeker
van de overwinning, of daar kraken de
.moorddadige salvo's uit het wagenkamp
der Boeren los. Dichte rijen Zoeloe's wor
den meedoogenloos neergemaaid. Onnieuw
stormen zij aan, opnieuw worden hun rijen
aanmerkelijk gedund. Het is weldra een
formeel slagveld. Het geweervuur kraakt,
de kleine stukken geschut laten hun don
derende stem hooren. Slechts één omstan
digheid vervult den moedigen Pretorius
met zorg: het tekort aan ammunitie. Van
de gelegenheid, dat de vijand ten derde
male met bebloede koppen afdeinst, maakt
hij gebruik om tot den tegenaanval over
te gaan. De Zoeloes deinzen terug, slechts
enkelen houden stand; onder hen is een
forsche figuur, die met zijn assegaai slaat
naar Pretorius. Tweemaal gelukt het hem
het wapen af te slaan. Bij een derde stoot,
die op de borst is gericht, wordt zijn lin
kerhand doorboord. Een der andere Bom-n
ziet het gevaar, waarin zijn commandant
verkeert en maakt den zwarte met diens
eigen wapen onschadelijk. Het is drie uur
in den middag, dan eerst is de tegenstand
der vijanden volledig gebroken. Dingaan
trekt af; Piet Retief is gewroken.
Alle overblijvende Zoeloe's wor
den zonder pardon afgemaakt. Een vier
honderdtal zwarten heeft een vergeefsche
poging gedaan de rivier over te zwemmen.
Zij worden neergesabeld. Hun bloed kleurt
""'or rrxriA- nS-.'7terecht
"Ou' Grietje", een der twee kanonnetjes, waarmede gestreden is in den slag bij
de Bloedrivier.
De slag bij de Bloedrivier.
Aan het einde van die week, op 15 De
cember, komt men bij een klein riviertje
aan en Pretorius geeft bovel daar de ten
ten op te slaan om den Zondag te vieren.
Hier gaf de commandant-generaal blijk
van strategische bekwaamheden. De stel
ling was vrijwel onneembaar. Alle Boeren
waren met geweren gewapend. Bovendien
voerde men twee kleine stukjes geschut
mede. De voorraad ammunitie wras evenwel
beperkt. Men verschanste het kamp zoo
veel mogelijk, o.a. door de openingen tus
schen de wagens te dichten met takken en
huiden, waartusschen de beide kanonnen
verdekt werden opgesteld.
Den volgenden morgen verkeerde het
kamp al vroeg in rep en roer. Verkenners
Bloedrivier. De grond rondom het Boereïl
kamp ligt bezaaid met lijken; 3000 mar
heeft Dingaan op dezen dag verloren. Bir
nen het kamp liggen de Boeren op hu
knieën en herhalen dankend de gedane ge
lofte. Nu trekt men naar de hoofdstad van
Dingaan, maar vindt deze verlaten, het pa
leis van Dingaan verbrand. Daar vindt inea
ook de overblijfselen van Retief en zijn
mannen, in de tasch van de eerste bevindt
zich nog het tractaat rnet Dingaan. Eer
biedig begraven zij de martelaren.
Dat was de geschiedenis var den 16doT*
December. En van geslacht op geslacht
heeft men dezen dag dooigcbr^oM ais een
Sabbat en ean dankdag. De Hokandsch—
Afrikaanders beschouwen de- .ering als
een uiting van eendrachtig c igaan te
gen al wat Engelsch 5s Meer honderd-
vijftigduizend Afrikaanders, men cn
vrouwen zullen daar staan rond Moerdijk'#
monument, dankbaar gedenkend de marte
laren en de'helden vfaa der Grooten Trek,
