Ockrainct de staat tusschen hamer en aambeeld
De Oekraiensche kwestie „het" probleem van 1939?
\fi. A
W///////J
OEKRAÏNE
CHARKOW
(ONCARUE
IEMENII
>aar. Dat. deze volksgroepen, die toch
caars onmiddellijke nabijheid leven,
invloed op elkaar hebben gehad,.
Waaneer men op zieh neemt de geschiedenis te schrijven van het Europa der Jaren '38 en '38,
zal men zich gesteld zien voor de taak een der bewogendste perioden te schilderen, een periode,
waarin vele geschillen ontstonden en werden bijgelegd, maar waarbij de internationale VTede als
een kunstrijder rakeliags langs den afgrond scheerde. Na de Tsjeehlsch-Duiteche moeilijkheden
is het zwaartepunt der Bnropeesche politiek voorloopig verlegd naar het Oosten, naar de Oekrai-
ne. Over de bewogen historie en de eigenaardige folklore van dit land geven wij hieronder een aan
tal bijzonderheden.
Typische volksdans der Oekrainers,
Laten wij het maar eerlijk bekennen:
voor velen, is Oekraine niet veel meer dan
een naam, Wij weten waar het ligt, maar
daarmede houdt de kennis van dit land ge
woonlijk op. De politieke en economische
omstandigheden hebben ertoe geleid dat
het probleem der Oekraiensche vrijheid in
het brandpunt der belangstelling is komen
te staan.
Tusschen hamer en aambeeld.
De Oekraine, het departement, zooals het
thans ressorteert onder de Sovjet-Unie, be
slaat een grooter oppervlakte dan Frank
rijk, met een bevolking van meer dan veer
tig millioen inwoners, waarvan ruim dertig
millioen geboren Oekrainers. Een merk
waardig scherpe scheiding bestaat tusschen
de Oekraiensche bevolking en de naaste
omgeving. Deze scheidingslijn wordt ge
accentueerd door ethnografische en geogra
fische verschillen. Reeds daaruit zou men
den eigen geest van het Oekraiensche volk
mogen afleiden. Gaat men langs de grens
van dezen bij Rusland ingelijfden staat, dan
valt die scheiding zelfs den oppervlakki-
gen beschouwer in het oog.
Links huizen en dorpen in Russischen
stijl, rechts de dorpen in den Oekraien-
schen stijl, die geheel van den Russischen
verschilt. En zoo is het met alles gesteld,
met de kleeding, met de zeden en gebrui
ken van het land. Een huwelijk
een Russische vrouw en een Oekraienschen
boer, om een voorbeeld te noemen, is on
denkbaar. Dat. deze volksgroepen, die
in eikaars onmiddellijke nabijheid,
geen
wordt duidelijk, wanneer men de geschie
denis nagaat. Immers eeuwen lang hebben
tusschen de bewoners van Moskou en
Kiew wilde Nomadenstammen gewoond,
zoodat zij eerst laat gemeenschappelijke
grenzen kregen. De eigenlijke „wording"
van beide volken was toen reeds afgeloo-
pen; van beïnvloeding kon geen sprake
meer zijn dit in tegenstelling met b.v.
Serven en Bulgaren, die naast elkaar groot
werden.
Dat Oekraine zoo moeilijk een zelfstan
dige staat kon worden blijkt uit de geogra
fische ligging: aan alle zijden omringd door
kleine en groote mogendheden, Rusland,
Polen, Hongarije en Roemenië. Dit volk,
dat verspreid leeft over een groote vlakte,
bevindt zich tusschen hamer en aambeeld.
Hier was een regelmatige ontwikkeling,
een geleidelijke evolutie onmogelijk.
Oekraine, de schildwacht van
Europa.
Vaa ouds heeft de Oekraine een soort
van schildwachtfunctie vervuld. Het stond
op post om Europa te behoeden voor een
inval 4er Tartaren. Door alle eeuwen heen
is het dientengevolge een strijdperk voor
verschillende volkeren geweest. De Aziati
sche volksstammen, die Europa wilden bin
nendringen, kwamen door de Oekraine.
Daardoor heeft het land een zeer bewogen
geschiedenis gehad; men had met dikwijls
onoverkomelijke moeilijkheden, te kampen
bij den opbouw van den staat. Desniette
genstaande slaagde het Oekraiensche volk
er tot drie maal toe in een zelfstandige
staat te stichten.
Na de vereeniging van Litauen met Po
len in 1386 en nadat het laatste land Oe
kraine onder het juk had gebracht, kwamen
de Oekrainers in opstand. Dan breekt de
roemruchte tijd aan, waarin de hetman
Bogdan Chmelnisky optreedt. Hij slaagde
er in den Polen een beslissende nederlaag
toe te brengen en stichtte de onafhanke-
Mannen in hun rijkversierde vesten van
schaapsleder.
lijke Republiek der Kozakken. Maar nog
jaren lang moest hij een verbitterden strijd
voeren tegen Polen en Tartaren. Om het
land van den ondergang te redden, zocht hij
zijn heil in aansluiting bij Moscovië. Deze
overeenkomst kwam tot stand door het
verdrag van Pereislav. Aangezien men den
militairen steun van de Moscovieten noodig
had, was de hetman wel genoodzaakt het
oppergezag van den Tsaar te erkennen.
Daar stond tegenover dat, binnen het ka
der van het groote Russische rijk, de Oe
kraine een vrij land zou zijn. De hetman,
die gekozen zou worden door het volk,
mocht naar eigen verkiezing diplomatieke
relaties, aanknoopen. Van dit alles
niets gekomen. De Tsaar van Moskou was
allerminst van plan dit verdrag te eerbiedi
gen. Hij begon althans reeds in het eerste
jaar het te schenden. Het was duidelijk,
dat hij hierbij geen ander oogmerk had
dan de knechting van Oekraine. Maar het
duurde nog meer dan een eeuw vóór het
Oekraiensche volk, dat een heroischen
strijd leverde, zich bukte onder het Rus
sische juk, Mazappa, de Kozakkenhoofd-
Kaartje van jie Oekraine. B4k wit poppetje
ners, elk «wart poppetje
sfett vf^r één mülieen gehore* 0*reée-
man, was in dezen strijd een der bekendste
figuren.
De rijkdom van het land een
zegen en een vloek
Het zou voor de Oekrainers misschien
beter zijn geweest, als het een dor en on
vruchtbaar land was. Het is juist de natuur
lijke gesteldheid, die dit gebied zoo aan
trekkelijk en belangrijk maakt. De econo
mische en geografische voorwaarden zijn
bijzonder gunstig. Niet zonder reden wordt
de Oekraine, die behoort tot het gebied der
beroemde .zwarte aarde", beschouwd als
een der voorraadschuren van Europa.
Doch er is nog meer, waardoor de Oekrai
ne een begeerenswaardig bezit vormt. Het
is in de eerste plaats een belangrijk kolen-
gebied. Bovendien bevat de bodem groote
hoeveelheden ertsen, mangaan, ijzer, koper
en nog verschillende andere delfstoffen.
Dit alles verklaart de belangstelling, die
verschillende mogendheden tegenwoordig
aan den dag leggen en ook vroeger aan den
dag gelegd hebben. Dit zou men de keer
zijde der medaille kunnen noemen.
Van leven en sterven in de
Oekraine.
De folklore kan ons vaak een beter be
grip bijbrengen van den geest die heerscht
in een vreemd land. De Russische mentali
teit en in het bijzonder de Oekraiensche,
is, voor ons Westerlingen dikwijls een ge
sloten boek. Nu het Oekraiensche vraag
stuk in het middelpunt der belangstelling
staat, kan het van belang zijn een en an
der over de zeden en gebruiken mede te
deelen.
Reeds bij de geboorte houdt men er voor
ons gevoel wonderlijke gebruiken op na.
De bevalling moet bij voorkeur in een on
bewoonde ruimte geschieden. Voor kinde
ren, die tijdens den oogst op het land zijn
geboren, heeft men zelfs een bijzonderen
naam: „roggekindertjes". In normale om
standigheden heeft de bevalling plaats in
een badkamer of in den veestal. Wil het
niet vlotten, dan moet de kraamvrouw drie
maal om een tafel loopen, over een bezem
springen en over haar man heenstappen,
die bij deze gelegenheid plat op den grond
moet gaan liggen. Ook moet zij wel in een
leege flesch blazen, of zich zelfs met de
handen aan een touw optrekken. In het
ergste geval wordt zij zelfs aan de beenen
opgehangen. Onze doktoren zullen zich ze
ker weinig kunnen vereenigen met derge
lijke barbaarsche methoden.
Wanneer het kind eenmaal geboren is,
komen de mannen en hullen het wiegje in
een zware rookwolk om het jonge leven te
bewaren voor booze geesten. Ook voor de
moeder wordt gezorgd; onder haar hoofd
kussen legt men een mes, terwijl zij te
vens drie aan elkaar gekleefde en gewijde
kaarsen ontvangt. Al deze gebruiken staan
in het teeken van de duivelbezwering. Zoo
werpt men dikwijls aan een kruisweg wat
kolen, een paar stukjes leem uit den oven
en wat brood en zout neer, met de woor
den: „Nu hebt gij duivel, wat gij begeert".
Om de kinderziekten af te weren, neemt
de vroedvrouw kort na de geboorte het
naakte kind op en draagt het om het bad
huisje heen, onder het prevelen van too-
verformules.
Is het kind eenmaal gedoopt, dan knipt
men het eenige haren af, die in was ge
kneed worden en vervolgens in het bek
ken geworpen.
Een verloving.op z'n Oekra-
iensch.
Ook het tot stand komen van een verlo
ving en het daarop volgende huwelijk gaat
met eigenaardige gebruiken gepaard. Ge
woonlijk treden een oom en een ander fa
milielid van den toekomstigen bruidegom
op als bemiddelaars. Zij steken brood en
brandewijn bij zich en gaan zoogenaamd op
jacht naar den marter, die zich in het huis
van het meisje moet bevinden. Wanneer
zij ontvangen zijn zij het ook met eenig
wantrouwen overhandigen zij den heer
des huizes het brood. Inmiddels is de doch
ter door haar moeder de kamer uitgestuurd
De „vrijer" en een van zijn vrienden, die
tot dusver in het portaal hebben gewacht,
2ijn het meis-je op het spoor gekomen en
sleepen haar aohter zich aan de kamer in.
Dan volgt het aanzoek door de bemidde
laars en na eenige aarzeling geeft het meis
je gewoon$k toe, waarna de meegebrach
te brandewijn geschonken woriit en de
brooden gewisseld worden. De* toekomsti
ge echtgenoot steekt het meisje een zak
doek in den gordel.
Bij de verloving speelt zich hetzelfde ta
fereel nogmaals af. De jonge man gaat op
nieuw op jacht naar den marter. Vervol
gens worden de toekomstige bruid en brui
degom gezegend met brood. Beiden nemen
plaats in een hoek van de kamer en houden
ieder het uiteinde van een doek vast. Een
vriend van den bruidegom, of een familie
lid van de bruid, grijpt den doek in het
midden en trekt zoo het paartje naar de
voor hen bestemde eereplaats.
Een bruiloft met hindemissen.
Hier wordt nog de traditie hooggehouden
van den bruidroof. Wanneer de bruidegom
zijn bruid komt halen, vindt hij duizend en
een moeilijkheden op zijn weg. Met balken
en palen is de weg versperd en wil hij met
zijn familieleden en vrienden passeeren,
dan moet hij of losgeld betalen of tractee-
ren op brandewijn. Wanneer de bruidegom
eindelijk is doorgedrongen tot 't huis van de
bruid, vindt hij dit gesloten; een troep jon
ge mannen, gewapend met stokken, houdt
de wacht. Opnieuw volgen onderhandelin
gen, ditmaal met de schoonmoeder. Zij
biedt haar aanstaanden schoonzoon een
kom water aan. De laatste doet alsof hij
hiervan drinken wil, maar werpt plotseling
de kom weg en rent door de geopende
deur naar binnen om zijn bruid te halen.
Ook hier moeten dikwijls nog vele hinder
palen overwonnen worden.
Wanneer eindelijk, laat in den avond de
jongeman zijn vrouw met zich meevoert,
legt de moeder aan de voeten van haar
dochter een zwarte kip neer met samenge
bonden pocrten. Bij het binnengaan van
haar nieuwe woning stelt de jonge vrouw
de kip weer in vrijheid. Men ziet het wordt
den Oekraienschen jongeling niet gemak
kelijk gemaakt!
stig teeken wat betreft den levenswandel
van den stervende verwijdert men een
gedeelte van het dak. Dan toch zal de ziel
zich gemakkelijker kunnen losmaken en
haar weg naar buiten vinden.
Zijn de laatste oogenblikken aangebro
ken, dan drukt men den stervende een ge
wijde kaars in de handen. Is de dood in
getreden, dan worden kleine muntstukken
op de oogen gelegd, want het bijgeloof wil,
dat de gestorvene door met één oog naar
de levenden te kijken, deze met zich me»
in het graf zou kunnen sleuren.
Eigenaardige
het sterven.
gebruiken bij
Wij zagen reeds dat geboorten en huwe
lijk gepaard gaan met vele voor ons eigen
aardige gebruiken; ook aan een sterfbed is
dit het geval. Wanneer men ziet, dat een
zieke gaat sterven, zet men een kuip water
bij zijn bed. Ondertusschen wordt ook het
raam een weinig opengezet en hangt men
over het kozijn een doek naar buiten. In
ieder geval zorgt men er voor, dat de ster
vende op stroo ligt, wanneer hij den laat-
sten adem uitblaast; immers elk veertje
van een kussen zou den stervenden pijn
kunnen doen. Wanneer de doodstrijd lang
aanhoudt over het algemeen geen gun-
Herder op weg naar zijn but in de bergen.
Jonge vrouw der Hnzulen in haar
schilderachtige kleedij.
Wanneer een ongetrouwd gebleven meis
je sterft, hult men haar in een feestelijk
gewaad, want voor haar is de dood als een
huwelijk en haar geheele begrafenis staat
dan ook in het teeken daarvan. Soms moet
een der vrijgezellen uit de omgeving bij de
uitvaart fungeeren als haar bruidegom; ook
hij is gestoken in het voor die gelegenheid
passend gewaad.
Den doode geeft men in zijn kist van al
les mee, brood, zout, boter; de mannen
gaan meestal niet zonder een flesch bran
dewijn het hiernamaals in. Eenige munt
stukken, gewikkeld in een doekje, worden
den doode meegegeven bij wyze van veer
geld voor het overvaren van den stroom,
die het rijk der levenden van dat der doo-
den scheidt. Sterft een kind, dan krijgt het
zijn speelgoed mede, een ambachtsman gaat
met enkele van zijn gereedschappen de
eeuwigheid in; een vroedvrouw krijgt een
stok mee in haar kist om zich in het hier
namaals te kunnen verdedigen tegen de
kinderen, bij wier geboorte zij heeft gehol
pen. Afgeknipte nagels krijgt men altijd
mede, voor het geval men in het leven na
den dood bergen moet beklimmen.
De verbondenheid met het land en om
geving komt bij de uitvaart o.a. hierdoor
tot uitdrukking, dat men het vee even uit
de stallen laat om afscheid te nemen vtn
den baas.
Bij het uitdragen neemt
men nog verschillende voor
zorgsmaatregelen in acht. De
doode wordt met de voeten
naar voren het huis uitgedra
gen, dit om te verhinderen,
dat hij den weg terug zal vin
den. Dikwijls stoot men de
^ist driemaal tegen den drem
pel. Op deze wijze kan de ge
storvene een laatste afscheid
nemen van het huis waar hij
gewoond heeft.
Merkwaardig is tenslotte
nog de 26ste October, de dag;
die gewijd is aan de dooden.
Dien dag worden v. de over
ledene schotels neergezet. De
pannekoeken werpt men on
der tafel; en voordat de disch
wordt afgeruimd brengt men
alle soorten spijzen en dran
ken naar kerkhof.
Uit liet bovenstaande blijkt
Wel dat bij het volk der Oe
krainers nog gebruiken in
zwang zijn, die men in het
Westen nog slechts terug
vindt in sagen en oude spro
ken. Maar in de Oekraine le
ven deze naieve gebruiken
nog voort; 2y zijn in zekeren
zin een spiegel van het volk,
dat dea» traditie» fa» «iT.
joudt.
