Een historische Jul imaand
Het voorspel tot het grootste drama, dat
de wereld ooit beleefd heeft
Elaarschalk Joffre, opperbevelhebber van
et Fransche le^er in 1914, de held van de
Iarne; indien hij er niet geweest was, zou
Se oorlog wellicht binnen enkele weken
beslecht geweest zijn.
„Op deze historische plaats heeft Ga-
frilo Prinzip de vrijheid verkondigd", al-
tius luidt met den datum van 28 Juni 1914
|n Cyrillisch schrift de gulden inscriptie
yan een zwart-steenen gedenkteeken, welke
|n 1930 geplaatst werd bij den brug te Se
ra je wo, waar de 19-jarige gymnasiast zijn
[noordwapen met een welgemikt schot
richtte op den Oostenrijkschen troonopvol
ger aartshertog Frans Ferdinand en diens
cemalin gravin Chotek. En ongeveer een
kilometer buiten de stad op het Servisch-
[uthodoxe kerkhof bevindt zich op de laat-
ite rustplaats, waarheen het stoffelijk over-
;chot van den moordenaar in 1920, twee
laar na zijn dood in gevangenschap te Oll-
nütz, was overgebracht, een grafmonument
ils een hulde aan den zg. strijder voor de
Slavische vrijheid. Bovendien werd het vo
rig jaar in zijn geboorteplaats Bosansko
'Jrahovo een gedenkteeken te zijner eere I
ipgericht in den vorm van een gebouw
mei. een leeszaal en andere cultureele in
stellingen, hetgeen een markant bewijs
/ormL, hoe diep onze hedendaagsche „cul-
;uur" wel moet zijn gezonken.
De tragiek van deze heele historie is wel
Ju bi;el schrijnend, als men daarmede ver
gelijkt, op welk een denigreerende wijze
le slachtoffers van dezen laffen moord, het
Kroonprinselijk echtpaar, vanwege zijne
norganatische echtverbintenis op instigatie
Ier Weensche hofkliek, overhaast en zon-
Jer het minste eerbetoon als het ware ten
grave werden gesleept.
Maar nog gruwelijker zou de droeve na
sleep zijn van dat eerste schot, dat om 11
uur 15 van dien rampzaligen dag werd ge
lost en een tragiek van millioenen men-
schenlevens ten gevolge zou hebben. Het
üfvuren van dat schot werd het sein tot het
Inwerkingtreden van het ingewikkelde ra
derwerk, dat men politiek pleegt te noe
men.
Tal van raadselen over het verloop der
daarop volgende besprekingen en politieke
demarches zijn heden ten dage nog steeds
pnopgelost, ondanks de ontzagwekkende
hoeveelheid litteratuur, welke aan het uit
breken van den wereldoorlog is gewijd.
Eerst later, als de mémoires van de daarbij
betrokken politici eenmaal het licht zullen
hebben gezien, zal mogelijk een beter his
torisch inzicht in den gang van zaken kun
nen worden verkregen.
Lloyd George, die zich gedurende den We
reldoorlog deed kennen als een der felste
tegenstanders van de Centrale Mogend
heden.
Toch willen wij het wagen aan de hand
der reeds vaststaande feiten een overzicht
te geven van de gebeurtenissen, welke in
die bewogen Julimaand van 1914 zich heb
ben voorgedaan en welke onmiddellijk
voorafgingen aan den grooten wereldoor
log. Wij maken hierbij o.m. gebruik van
„Kriegsausbruch", d.i. notities, welke des
tijds door Keizer Wilhelm persoonlijk zijn
opgesteld en na den wereldoorlog door den
ex-monarch in zeer beperkte oplaag wer
den gepubliceerd.
Op 5 Juli ontving de Duitsche Keizer
van Franz Josef een persoonlijk schrijven,
waarin deze den door den moord gerezen
situatie en de plannen der Oostenrijksche
regeering uiteenzette. Keizer Wilhelm be
sprak den toestand met de regeeringsauto-
riteiten, die aanvankelijk het geheele ge
val als een zuiver Oostenrijksche aangele
genheid beschouwden, waarbij inmenging
van allen grond ontbloot zou zijn. Zoodoen
de besloot tv Keizer zijn voorgenomen reis
25 JAAR GELEDEN....
In deze dagen gaan de gedachten terug naar hetgeen zich vijf en
twintig jaar geleden afspeelde, het voorspel tot het grootste drama,
dat de wereld ooit gekend heeft. Hieronder laten wij een overzicht
volgen uit die bewogen dagen.
1 tenrijk-Hongarije Servië den oorlog. Kei
zer Wilhelm deed aan den Tsaar telegra
fisch nogmaals een dringend verzoek om
zijn vredesbemoeiingen te willen ondersteu
nen. Sasonow zond daarop aan den Russi-
schen gezant te Berlijn een telegram, waar
in werd verklaard, dat ten gevolge van de
oorlogsverklaring van Oostenrijk aan Ser
vië de Russische regeering den volgenden
dag de mobilisatie zou bevelen van de troe
pen te Odessa, Kiew, Moskou en Kasan.
Tevens werd in dit telegram verzocht de
Duitsche regeering er van in kennis te stel
len en nadrukkelijk te verklaren, dat Rus
land geenerlei agressieve bedoelingen ten
opzichte van Duitschland koesterde. (Naar
beweerd wordt, zouden de Engelsohe en
Fransche gezanten te St. Petersburg er bij
de Russische regeering op hebben aange
drongen te bewerkstelligen, dat de schuld
van den oorlog door de openbare meening
op Duitschland zou worden geschoven, ten
einde het daardoor mogelijk te maken, dat
het Engelsche volk voor den oorlog zou
worden gewonnen.)
Op 29 Juli des morgens om 7 uur zette
de Engelsche vloot koers naar Scapa Flow,
doch nam hierbij de route om de Oostkust
in plaats van, zooals aanvankelijk in de be
doeling lag, om de Westkust, daar men an
ders een treffen vreesde met de Duitsche
vloot. Bovendien zond de Engelsche regee
ring aan leger en vloot een „warning tele
gram" om op alle eventualiteiten te zijn
voorbereid. Denzelfden ochtend zond de
chef van den Russischen generalen staf aan
de commandanten van de stelling War
schau een telegram, waarin 30 Juli werd
vastgesteld als dag van de algemeene mo
bilisatie.. Grey liet zich tegenover Lichows-
ky aldus uit: „Zoolang het conflict beperkt
zou blijven tot Oostenrijk en Rusland, zou
de Britsohe regeering zich afzijdig houden.
Mochten echter ook Duitschland en Frank
rijk erin worden betrokken, zoo zou de si
tuatie voor zijn regeering geheel verande
ren en zou het Britsche Rijk niet langer
werkloos kunnen toezien."
Om half zeven des namiddags zond Kei
zer Wilhelm aan den
Tsaar opnieuw een te
legram, dat tengevolge
had, dat deze denzelf
den avond om 11 uur
telefonisch aan Suchom-
linow beval de mobili
satie tegen Oostenrijk
op te houden. Aan dit
bevel van den Tsaar
werd echter niet vol
daan! Inmiddels deed
Duitschland aan Enge
land het voorstel om in
geval van een Duitsch-
Franschen oorlog neu
traal te blijven tegen de
verzekering, dat Duitsch
land geen enkele ge
biedsuitbreiding ten
koste van Frankrijk
voor had.
Op de Oostenrijksche
mededeeling van de
Russische mobilisatie in
de vestinggebieden con
signeerde Duitschland
al zijn troepen in hun
standplaatsen.
Zoo zijn wij genaderd tot 30 Juli. Nog
slechts woedt de oorlogsfakkel alleen in
Zuid-Oost-Europa, nog kan het vuur be
perkt blijven en een wereldbrand worden
voorkomen. Niet alle hoop is verdwenen;
besprekingen en onderhandelingen zetten
zich voort. Het is een hausse-toestand in de
wereld der diplomatie. Van Engelsche zijde
komt een bemiddelingsvoorstel en de Duit
sche regeering maant het Oostenrijksche
bewind hierop in te gaan, omdat een weige
ring van iedere meeningsuitwisseling met
St. Petersburg als een zware fout zou wor
den aangerekend.
Nieuwe hoop wordt gewekt, als om 1 uur
20 des namiddags Keizer Wilhelm een tele
gram bereikt van den Tsaar, waarin deze
zijn dank uitspreekt voor de bemiddelings
pogingen van den Keizer; tevens wordt er
in medegedeeld, dat de getroffen militaire
maatregelen slechts gelden als een verde
digingsmiddel tegen Oostenrijk, terwijl er
voorts in wordt aangekondigd, dat de Tsaar
zijn generaal a la suite Tatischtschew met
instructies zou sturen. De generaal is nooit
te Berlijn aangekomen.
Dan volgt ruim 2 uur later een telegram
van Keizer Wilhelm aan den Tsaar, waarin
hij hem wijst op den grooten ernst van
den toestand, terwijl hij in geval vam een
Russische mobilisatie tegen Duitschland de
geheele verantwoordelijkheid voor de ge
volgen van zich afzet.
Eindelijk op 31 Juli tusschen 8 en 9 uur
des voormiddags wordt in het geheele Rus
sische Rijk de algemeene mobilisatie afge
kondigd. De Italiaansche ministerraad
neemt het besluit, dat in den op handen
zijnd en oorlog voor Italië geen grond aan
wezig is, waarom het ingevolge het drie-
landenverbond DuitschlandOostenrijk
Italië) tot hulpverleening is verplicht. Italië
zal dientengevolge neutraal blijven. Om 2
uur 4 in den namiddag zendt Keizer Wil
helm nogmaals een^elegram aan den Tsaar
waarin hij hem wijst op de traditioneele
Duitsch-Russisohe vriendschap en hem te
vens dringend waarschuwt voor de gevol
gen van de Russische „oorlogspolitiek". Dit
telegram kruist een telegrafische boodschap
van den Tsaar, waarin deze te kennen geeft
dat een tenietdoen van de militaire voor
bereidingen om technische redenen onmo
gelijk was.
Intuakchen is om 12 uur 23 des namid
dags in OostenrijkHongarije de algemee
ne mobilisatie geproclameerd. Om 1 uur
verklaart Duitschland officieel den toestand
van dreigend oorlogsgevaar aanwezig. 2y2
uur later seint de Rijkskanselier aan den
Duitschen gezant te St. Petersburg, dat de
mobilisatie zal worden afgekondigd, indien
Rusland niet binnen 12 uur zijn oorlogs
toerusting te«en Duitschland en Oostenrijk
zou aUken.
Aartshertog Frans Ferdinand van Oosten
rijk, die vijf en twintig jaar geleden te Se-
rajewo werd vermoord.
Een maand van ondragelijke spanning en
onontwarbaar politiek gekijf was verstre
ken, zonder dat men maar één schrede
vooruit was gekomen op den weg, welke
uiteindelijk zou voeren tot een bevredigen
de oplossing van het geschil; de vertroebel
de sfeer was allerminst opgehelderd, doch
integendeel werd met koortsachtigen ijver
gejaagd naar een catastrophe, welke onaf
wendbaar bleek te zijn.
Op 1 Augustus deelde Grey aan Cambon
mede, dat hij een schending der Belgische
neutraliteit door Duitschland niet zou dul
den en dat iedere demonstratie van de
Duitsche vloot aan de Fransche kust zou
worden verhinderd. Op een vraag van den
Duitschen gezant te Londen of Engeland
zich wilde verplichten neutraal te blijven,
indien Duitschland de verzekering gaf de
Belgische neutraliteit niet te schenden,
bleef Engeland het antwoord schuldig. Ook
op andere vragen (o.m. welke garanties
Engeland voor zijn neutraliteit wilde be
dingen) als op het aanbod van de integri
teit van Frankrijk en zijn koloniën gaf
Grey een ontwijkend antwoord met te zeg
gen „Engeland moet zijn handen vrij heb
ben."
Om 1 uur namiddag antwoordde de Fran
sche regeering op de Duitsche vraag van
den vorigen avond: „Frankrijk zal doen,
wat zijn interessen hem gebieden." 3 Uui
nadien proclameerde Frankrijk de algemee
ne mobilisatie, weer 1 uur later gevolgd
door de mobilisatie van het Duitsche leger.
Daar Rusland het hem gestelde ultimatum
onbeantwoord had gelaten, volgde om 6
uur des avonds de oorlogsverklaring van
Duitschland aan Rusland..
Om half 11 zond de Duitsche Keizer no-g
een laatste telegram aan den Tsaar, echtei
tevergeefsch. Wodan was reeds op stap en
de wereldbrand was niet meer te stuiten.
Op 2 Aug. des voorm. om 2 uur 25 werd
het officieele mobilisatiebevel der Engel
sche vloot afgekondigd. Engeland nam de
bescherming op zich van de Fransche kusl
en de Fransche scheepvaart tegen de Duit
sche vloot. Om 8 uur 's avonds richtte
Duitschland een ultimatum tot België voor
Koning Albert van België.
vrijen doortocht der Duitsche troepen. Den
volgenden dag nam de Roemeensche regee
ring het besluit neutraal te blijven, ondanks
de moeiten, welke Koning Carol zich in
den kroonraad had gegeven Duitschland en
Oostenrijk-Hongarije bij te springen.
Om 6 uur namiddags verklaarde Frank
rijk aan Duitschland den oorlog. Italië bleef
nog neutraal.
In den nacht van 3 op 4 Aug. trokken de
Duitsche troepen België binnen, en daar
mede was de gruwzame menschenslachting
voor goed ingezet. Een ultimatum van Enge
land volgde en nog denzelfden dag kwam
de oorlogsverklaring van Groot-Brittannid
aan Duitschland.
Zoo stonden de z.g. Centralen (Oosten
rijk-Hongarije en Duitschland, waarbij zich
later Bulgarije en Turkije voegden) tegen
over de geallieerde mogendheden Servië
Montenegro, Rusland, Frankrijk, België en
Groot-Brittannië, waarbij later Japan, Ita
lië, Roemenië, Griekenland en ten slotte dl
Ver. Staten zich aansloten.
De wederzijdsche legersterkten bedroe
gen in den aanvang resp. 3.500.000 man te
gen 5.800.000 man. De menschheid dook on
der in een zee van ellende, waarvan dl
de dampen thans na 25 jaren nog «teedi
den gezichteinder benevelen.
naar het Noorden niet uit te stellen en ver
trok den volgenden dag.
De Oostenrijksche ministerraad kwam op
7 Juli bijeen, op welke zitting werd beslo
ten een nota aan de Servische regeering te
zenden. Een week later echter vergaderde
deze ministerraad opnieuw, ditmaal te
Ischl. Bij die gelegenheid werd besloten in
plaats van een nota, Servië te vergasten op
een ultimatum. De Engelsche gezant kwam
hiervan op 16 Juli ontijdig op de hoogte en
seinde dit onmiddellijk aan zijn regeering
te Londen, terwijl ook de Fransche en Rus-
Wilhelm II, keizer van Duitschland, bond
genoot van Oostenrijk-Hongarije.
sische regeering langs deze route ervan in
kennis werden gesteld. Inmiddels ging de
gezamenlijke Engelsche vloot rond Port
land op manoeuvre.
Daarop volgde van 19 tot 23 Juli een be
zoek van President Poincaré en den Fran-
schen minister-president Viviani aan het
Russische Tsarenhof. Volgens Duitsche le
zing zouden de grootvorstinnen Anastasia
en Militza op 22 Juli aan den Fransohen ge
zant Paléogue hebben medegedeeld, dat
haar vader, de Koning van Montenegro
haar in een cijfertelegram zou hebben me
degedeeld, „dat voor het einde der maand
(Volgens de Russische tijdrekening vóór 15
Aug.) de oorlog zou zijn uitgebroken....
Van Oostenrijk zou niets overblijven....
Frankrijk zou Elzas-Lotharingen terugne
men De Russische en Fransche legers
zouden zich te Berlijn treffen.... Duitsch
land zou worden vernietigd."
Den 21 en Juli om 6 uur 's avonds vond te
Belgrado de overreiking plaats van het Oos
tenrijksche ultimatum. De Duitsche Rijks
kanselier richtte daarop via de gezantschap
pen te St. Petersburg, Parijs en Londen no
ta's tot de overige groote mogendheden,
teneinde het OostenrijkschServische ge
schil te localiseeren. Rusland en Frankrijk
trachtten daarop tevergeefs den Engelschen
minister Sir Edward Grey te bewegen om
stelling te nemen. De Russische minister
van buitenlandsche zaken Sasonow ver
klaarde tezelfder tijd, dat de Russische mo
bilisatie in ieder geval moest worden door
gevoerd; tevens zegde hij den Servischen
gezant te St. Petersburg toe, dat Rusland
geen agressieve handelingen van Oosten
rijk ten opzichte van Servië zou toelaten,
terwijl bovendien de Fransche gezant aan
de Russische regeering deed weten, dat
Frankrijk in geval van nood al zijn ver
plichtingen, voortspruitend uit het bestaan
de bondgenootschap, zou nakomen. In den
namiddag van dienzelfden dag kwam te St.
Petersburg de ministerraad bijeen. Op deze
vergadering werd vastgesteld, dat Rusland
bereid was Servië te ondersteunen en bij
te staan.
In een bijeenkomst, welke den volgenden
dag (25 Juli) onder voorzitterschap van
den Tsaar te Krasnojer Selo werd gehou
den, besloot men tot een gedeeltelijke mo
bilisatie tegen Oostenrijk, voor het geval
dit land een offensief tegen Servië zou on
dernemen. Voorts verklaarde Sasonow aan
den Engelschen gezant, dat Rusland, indien
het zeker was van de hulp van Frankrijk,
de geheele risico van een oorlog op zioh zou
nemen. Om 3 uur 's namiddags proclameer
de Servië de mobilisatie. Grey deed den
Engelschen gezant te St. Petersburg weten,
dat hij niet geloofde, dat de Engelsche
openbare meening het zou billijken, indien
het imperium van wege Servië in een oor
log zou worden gewikkeld. Indien het ech
ter tot een oorlog zou komen, zou Engeland
uit andere overwegingen erbij betrokken
kunnen worden. Om 6 uur in den namiddag
vond de overreiking plaats van het Servi
sche antwoord op het Oostenrij ksohe ulti
matum. Weliswaar waren hierin de meeste
eischen ingewilligd, doch Oostenrijk toon-
de zich onbevredigd met gevolg, dat de di
plomatieke betrekkingen tusschen beide
landen werden verbroken. Om half 10 des
avonds volgide daarop de mobilisatie van 22
Oostenrijksche infanterie- en 2 kavaleriedi-
visies tegen Servië. Als antwoord hierop
oonsi^neorde Rusland om half 12 des avonds
Nicolaas II, Tsaar van Rusland, wiens tra
gisch einde in den kelder te Serajewo alge
meen bekend is.
zijn troepen in hun standplaatsen. De Fran
sche gezant te Londen, Paul Cambon, werd
ter informatie naar Parijs geroepen, waar
hij tot 27 Juli verbleef. De hachelijke situ
atie noopte voorts den Duitschen Keizer
overhaast naar de Duitsche hoofdstad terug
te keer en.
Nauwelijks was de nieuwe dag daarop
aangebroken, om om 1 uur des morgens
van den 26en Juli werd voor de Russische
vestingen de oorlogstoestand geprocla
meerd. Nog minder dan 2i/2 uur later volg
de officieel de van-kracht-wording van den
oorlogsvoorbereidingstoestand voor het ge
heele Europeesch-Russische gebied. Daarop
richtte de Duitsche regeering aan Rusland
de waarschuwing, dat Russische mobilisa
tie-maatregelen tegen Duitschland onmid
dellijk de Duitsche mobilisatie ten gevolge
zouden hebben.
Engeland weigerde in te gaan op een ver
zoek van Duitschland om te St. Petersburg
een matigenden invloed uit te oefenen, doch
stelde voor een conferentie bijeen te roepen
van afgevaardigden van Engeland, Frank
rijk, Italië en Duitschland. Om 4 uur des
namiddags volgde het bevel aan den bij
Portland samengetrokken vloot om zioh ge
reed te houden. Daarop werd de Duitsche
vloot uit de Noorsche wateren teruggeroe
pen. Frankrijk stelde toen de „mesures de
précaution", waarbij de verloven der mili
tairen werden ingetrokken.
George V, koning van Engeland in de jaren
dat het groote werelddrama zich voltrok.
Inmiddels zette Rusland zijn oorlogsvoor
bereiding voort, terwijl thans ook Frankrijk
zijn troepen in hun standplaatsen consig
neerde. Het voorstel van Grey, werd door
Duitschland van de hand gewezen, daar
een bijeenkomst van een dergelijke samen
stelling zonder twijfel ten nadeele van Oos
tenrijk zou besluiten. De Duitsche Keizer,
die intussohen te Potsdam was aangeko
men, stelde, althans volgens zijn eigen no
tities, onmiddellijk alles in het werk, ten
einde een oorlog te voorkomen. Hij zond
persoonlijke telegrammen aan den Tsaar
van Rusland en den Koning van Engeland,
terwijl hij tevens de Oostenrij k-Hongaar-
sche regeering aanspoorde met Servië tot
een minnelijke schikking te geraken. Vol
gens anderen echter zou het juist Duitsch
land zijn geweest, dat Oostenrijk in zijn
recalcitrante houding stijfde. De uitbarsting
liet intussohen niet op zich wachten.
28 Juli des voormiddags verklaarde Oos-
