Handwerk en Techniek
Hoe het ambacht verdrongen werd door de
machine, maar zijn plaats herwon
MONUMENTEN VAN „HARDPAPIER"
Een nieuw materiaal voor de*
beeldhouwer.
Evenals het tegenwoordig algemeen d<
gewoonte is, dat in de glas- en porselein*
industrie de modellen van onze gebruiks<
voorwerpen door kunstenaars worden ont
worpen, zoo zal het eenmaal ook in dt
kunststoffenindustrie het geval zijn.
Reeds thans worden vele der uit kunst
stoffen vervaardigde gebruiksvoorwerpen
door kunstenaars ontworpen. Doch niet al
leen in de kunstnijverheid zijn de kunst
stoffen binnengedrongen, thans wagen zij
zich zelfs op het heilige grondgebied van
den scheppenden kunstenaar bij uitne-
Interessant is de strijd, die gevoerd is in de laatste tientallen jaren
tusschen het sedert eeuwen in zwang zijnde ambacht en de ma
chine. Als een gulzig monster slokte de machine alles op en het
scheen dat het goede werk der handen overbodig begon te wor
den, totdat men inzag, dat het laatste kwaliteiten bezit, die men
het machineproduct nooit zal kunnen geven. Zoo gaan thans het
handwerk en de machine als twee componenten broederlijk hand in
hand.
den tot een boek. Later werd vrijwel alle
aandacht besteed aan kerkelijke boeken,
bijbels, gebedenboeken en religieuse verto
gen. Met dit gevolg, dat men in oude
kloosters en musea nog veel van het oude
handwerk kan bewonderen. Over het alge
meen zijn die banden rijker bewerkt dan
de onze. Bovendien waren zij voorzien van
sloten, metalen hoeken enz. Intusschen is
het niet alleen een kwestie van verander
den smaak, waardoor de vroegere boek
band zoo hemelsbreed verschilt van den te-
genwoordigen. De machine heeft zich ook
hier doep gelden. Eerst heeft het geschre
ven handschrift plaats moeten maken voor
het op primitieve wijze gedrukte boek, het
bindwerk onderging een dergelijk lot. Tal
rijke vernuftige machines kwamen het
werk van den handbinder overnemen. Voor
de groote oplagen, waarin men het boek
goedkoop wilde brengen, was het hand
werk te kostbaar. Niettemin heeft de hand
binderij zich voor speciale uitgaven, biblio
fiele edities en dergelijke, kunnen handha-
ven. Opmerkelijk is evenwel, dat de moder
ne khnstband, of deze nu uitgevoerd is in
leer, perkament, fijn linnen of een ander
materiaal, veel soberder gehouden wordt
dan weleer. Een enkel stempel met goud
druk, of kleur vormt de geheele versiering
van den band.
Altyd zijn er handwerkslieden geweest,
die heel wel geweten hebben, dat geen
machinaal product ooit het fijne, het
kunstzinnige en bovendien het soliede van
handwerk zou hebben. Men treedt maar
eens binnen in de werkplaats van den pot-
tebakker en ziet toe hoe iedere beweging,
iedere druk van zijn vingers van invloed is
op het voorwerp dat hij op zijn roteerende
schijf vormt. En wanneer de vioolbouwer
bezig is met de vervaardiging van een
nieuw instrument hoort hij onder het ma-
De buksenvervaardiger legt de laatste hand
aan een zijner producten.
mendheid, den beeldhouwer.
De chemische industrie, die de wereid in
den laatsten tijd aan zooveel nieuwe mate
rialen heeft geholpen, heeft thans ook voor
den beeldhouwer een nieuwe werkstof uit
gedacht, die zij den naam van „hardpa-
pier" heeft gegeven. Het is een product van
de I. G. Farbenindustrie, welke zich ten
doel stelde een stof samen te stellen, die
zich ook voor het maken van groote beeld
houwwerken zou leenen, en dus brons of
ijzer zou kunnen vervangen. Zoo ontstond
een stof, die uit hard papier en verhardend
kunsthars bij hooge temperatuur tot vaste
blokken geperst en gelascht kon worden.
Het nieuwe materiaal staat in hardheid on
geveer gelijk met taxishout, is zwaarder
dan de zwaarste buitenlandsche houtsoor
ten en kan in alle kleuren geverfd worden.
In tegenstelling met hout of steen vertoont
het geen fouten, barsten of breuken. Bo
vendien is het tegen alle weersinvloeden,
tegen zuren en hitte bestand en vereenigt
dus alle eigenschappen in zich, welke een
materiaal voor beeldhouwwerken die aan
weer en wind zijn blootgesteld, dient te be
zitten. Behalve dat heeft het nog het voor
deel, dat het in blokken van elke ge-
wenschte grootte geperst kan worden.
Wanneer dus in de toekomst een beeldhou
wer een monument van buitengewone af
metingen in steen wil houwen, behoeft hij
niet eerst een steen van de vereischte
grootte te zoeken, doch hij kan zijn kunst
werk eenvoudig uit hardpapier scheppen.
Het nieuwe materiaal heet duurzamer te
zijn dan hout, steen en brons.
Een beeldhouwer te Frankfort heeft
reeds een proef genomen met de nieuwe
stof W'4 f
Meester Benna, een der laatste glasgra
veurs. In zijn hand een der kostbaarste
stukken in zijn werkplaats vervaardigd, een
fraai gegraveerde vaas.
HET handwerk is de ziel van al het ge
schapene. Uiteindelijk is feitelijk
ieder mensch een handwerksman,
aangezien het de vaardigheid met de han
den geweest is, die hem in staat heeft ge
steld de wereld te beheerschen, d.w.z. de
overige sterfelijke wezens en dingen aan
zijn wil onderworpen te maken.
Altijd opnieuw worden wij overweldigd,
ioor de rijkdom, die het handwerk met zich
meebrengt. Want het is niet alleen de
plicht, die bijvoorbeeld den meubelmaker
een kast doet maken, zoo mooi als hij het
maar eenigszins kan, het is veel meer de
(iefde en dientengevolge de toewijding voor
zijn werk. Wij behoeven maar te denken
aan het pottebakkershandwerk, een der
oudste ambachten, die nog altijd in stand
bleven, gelijk zij eeuwen geleden ook reeds
varen. Dit ambacht is in zekeren zin sym
bolisch voor het handwerk in het algemeen.
Geen handwerksman zal zooals de potten
bakker telkens opnieuw de vreugde onder
vinden van het maken. Vliegensvlug op
zijn draaiend wiel ontstaat onder zijn vlug
ge handen het sierlijkste vaatwerk. Mis
schien komt alleen de glasblazer hem in
dit opzicht nabij. Ook het smeden behoort
tot de oudste ambachten. Men kan gerust
zeggen, dat de mensch sedert hij op Aarde
als redelijk wezen woonde, verschillende,
zij het dan ook primitieve ambachten be
oefend moet hebben. Wij denken aan de
steenen jachtvoorwerpen, bijlen, hamers
enz., die onze verre voorouders hebben ge
maakt. Tal van die primitieve ambachten
zijn teloor gegaan, doordat zij overbodig
werden, aangezien de tijd niet stilstond.
Om maar een enkel ambacht te noemen,
dat van den vijlekapper, van den zweep-
maker. Andere handwerken ontstaan met
het verstrijken van den tijd, om slechts te
wijzen op den bouwer van zweefvliegtui
gen.
De opgravingen van den jongsten datum
hebben aan het licht gebracht, dat reeds
eeuwen voor onze jaartelling ware wonder
werken op het handwerksgebied werden
gepresteerd. Toen was immers alles hand
werk; ten opzichte van het bestaan der
menschelijke beschaving is de uitvinding
van de machine nog zeer jong.
Het is echter eerst ongeveer duizend jaar
geleden, dat de handwerkslieden een eigen
orde vormden, een stand, die in de Mid
deleeuwen overging in de gilden. Van deze
jilden treft men overal, speciaal in oude
jebouwen als kerken, raadhuizen en na
tuurlijk in musea vele kunststukken aan.
Als het ware uitloopers van het gildewe-
Eea besif te uit sterven, het met dy
]»sw» lp k*t» TM TMsjjwielen,
De techniek van het boekbinden geeft
misschien nog wel het duidelijkste beeld
van de ontwikkeling, die vele ambachten
hebben doorgemaakt in den loop der eeu
wen. Het boek is altijd een sieraad geweest
van den menschelijken geest en het Ls
merkwaardig, hoe wij uit vrijwel alle tij
den, dat de boekdruk- en boekbindkunst
beoefend werd, nog verscheidene stalen be
zitten. Alle verwoestingen, oorlogen en
brandstapels ten spijt, is het boek blijven
bestaan. Het lijkt soms of een geheimzin
nige macht waakt over het behoud daar
van. Natuurlijk waren het in de vroegste
periode van de Nederlandsche, trouwens
algemeen Westersche boekbindkunst, in de
eerste plaats de oude handschriften, waar
van men de losse vellen aaneen ging bin-
Handwerk, zooals men het zelden meer ziet. Een lederen boekband, geheel door
een meester-handbinder vervaardigd.
ken reeds vooruit den klank, dien het zal
hebben. Met welk een zorgvuldigheid heeft
hij immers niet de verschillende houtsoor
ten uitgezocht voor het bovendek, voor den
bodem, de bijzondere lak, die hij voor deze
viool moet hebben. Dan denkt men aan
begenadigde grootmeesters in hun vak als
Amati en Stradivarius. Hoewel men hun
werkstukken in handen heeft, is het niet
mogelijk, ook al beziet men de instrumen
ten nog zoo nauwkeurig, de ziel ervan te
ontraadselen.
men in zijn atelier, was hij juist bezig het
„hardpapier" met beitel en hamer te be
werken. Het zwarte blok, dat hij bewerkt^
zag er op het eerste gezicht als marmer uit
Aan de adering van de snijvlakken kon
men echter zien, dat het een nieuwe stof
was. De beeldhouwer toonde zich zeer te
vreden over de eigenschappen ervan. „Het
is een hard materiaal", zei hij, ,en menige
beitel is er al op gebroken, maar het ia
prettig werken, omdat men er het fijnst#
detail in kan weergeven.''
zijdsche bedreiging,
naast elkaar kunnen bestaan.
Het geheim hiervan is, dat zij elk
een sfeer hebben, een eigen belangstelling
en daardoor een eigen afzetgebied. Bo
vendien heeft de machine allerminst een
alleenrecht, zij is tot op zekere hoogte
dienstbaar aan den smaak van den kunste
naar, zoodat in dit geval een mengeling
van hand- en maehinewerk ontstaat.
Gilde was oorspronkelijk de naam voor
een vereeniging van lieden, die hetzelfde
ambacht uitoefenden. Het woord staat in
verband met gelden en beteekende oor
spronkelijk: bijdrage, gemeenschappelijke
maaltijd en werd daardoor overgedragen op
de vereeniging, die door deze bijdrage ge
kenmerkt werd. Het sacrale karakter der
gilden maakt eerst later plaats voor het
ambachtsbegrip, zooals wij dat algemeen
.kennen. Het kenmerkende van de gilden
Het graveeren in zilveren en gouden voor
werpen is een bijzonder verantwoordelijk
en nauwkeurig werk.
maakte, aangaande de grootte van een
werkplaats, het aantal knechts en derge
lijke, doen in meer dan een opzicht denken
aan den modernen tijd. Het toetreden tot
de gilden werd met het verstrijken van de
jaren moeilijker en moeilijker. Men eischte
hooge entreegelden, ging er toe over een
meesterstuk te eischen ook deze meester
proef werd met de jaren kostbaarder.
Hoewel plaatselijk zeer verschillend,
eischt men ook een zekeren leeftijd. Elke
ambachtsman moet dus eerst als knaap bij
een meester het vak leeren. Daarna wordt
hij gezel of knecht. Ten slotte volgt een
periode van reizen en trekken, waarna het
meesterstuk gemaakt kon worden. Door
deze verschillende omstandigheden was het
tenslotte zoo moeilijk toe te treden tot een
gilde, dat deze als het ware voor buiten
staanders definitief gesloten waren. Merk
waardig is, dat de handwerkersgilden veel
al gestreefd hebben naar politieke macht,
het werden strijdorganen van hetgeen men
tegenwoordig de middenstand zou noemen,
tegen de rijke burgerij, die gemeenlijk het
bestuur over de stad in handen had.
zen, zijn Albrecht Dürer en Tillman Rie-
menschneider, wellicht de befaamdste
beeldsnijder in hout, die ooit bestaan heeft.
Deze bloeiperiode houdt aan tot de zestien
de eeuw, om dan steeds sneller onder te
gaan.
Nadien is het de machine geweest, die ge-
ruimen tijd 't hand
werk verdrong, maar
thans beginnen zich
aller wege teek en en
voor te doen, dat
men het handwerk
weer in eere wil her
stellen, omdat h£t
product, op die wij
ze gemaakt, nu een
maal voordeelen
biedt boven het ma
chineproduct. In het
bijzonder wat solidi
teit betreft. Men
denke in dit opzicht
alleen maar aan het
machinale en het
met de hand gebon
den boek.
Het machinale pro
cédé neemt de kunst
zinnige trekken, de
typische kleine fou
ten, die juist het be
hoorlijke aan een
werkstuk geven en
het kunstgehalte
sterk beinvloeden,
weg. Men ziet dus in
onzen modernen tijd
het merkwaardige,
dat twee eerst zeer
vijandige procedé's
thans zonder weder-
was, dat men er zooveel mogelijk naar
streefde het ambacht over te dragen van
vader op zoon. Door hun machtspositie ver
wierven zij vele voorrechten. Zij streefden
er naar een monopolie op hun eigen gebied
te verkrijgen, hetgeen hun niet ten allen
tijde gelukt is. De bepalingen, die men
