l/ÏMMI
1
SOLEX
DE KLOOSTERKERK VAN MARIËNBURG.
OUD SOEST»
fUGERS RIJWIELEN
BERINI, de Beste Bromfiets.
FA. F. VAN DEN HOVEN
TWEEDE BLAD
MOTORHUIS MOBI VIERDAG
Vo-oA kuj-atiteitliw-edeA
SOEST
De Oude Kerk in Soest staat op het
ogenblik midden in de belangstelling.
Nu men begonnen is vol zorg dit his
torische bouwwerk terug te brengen
(zoveel als mogelijk is) in de vorm en
het voorkomen, waarin het zich als
bedehuis der Soester Christenheid be
vond in de tijd, dat de Reformatie de
wegen der Christen gelovigen in ver
schillende richtingen deed uiteengaan,
volgen alle Soesters, protestanten zowel
als roomskatholieken, de restauratie
werkzaamheden met groot interesse.
Welk een nieuw (oud) beeld zal onze
Oude Kerk vertonen als de restauratie
ten einde is Welke onvermoede bij
zonderheden en merkwaardigheden zul
len bij het afbreken, afbikken en uit
graven misschien aan het licht komen
In afwachting van de resultaten van
deze ingrijpende restauratie lijkt het
mij interessant en ook nuttig (waarom,
zal verderop wel blijken), er eens de
aandacht op te vestigen, dat Soest in
de Middeleeuwen nog een tweede kerk
gekend heeft, een kerk, die nog wel
vlak bij onze Oude Kerk stond, nauwe
lijks tweehonderd meter ervandaan
Ik heb op het oog de kloosterkerk van
het Brigitten-convent Mariënburg, over
welk convent reeds meermalen in ons
blad is geschreven. Dit klooster, een
vrij groot complex, heeft gestaan op
het terrein tussen Eemstraat en boer
derij 't Klooster, door welk terrein
thans (nog niet zo heel lang) de toe
gangsweg naar deze boerderij loopt.
Uit allerlei historische gegevens is op
te maken, dat de plaats voor de ere
dienst in dit klooster maar niet een on
aanzienlijk kapelletje is geweest, doch
een behoorlijk grote kerk, die in grootte
niet veel onderdeed voor de parochie
kerk, onze huidige Oude Kerk. Maar
om van deze kloosterkerk iets meer te
weten te komen, moeten we even stil
staan bij de geschiedenis van dit
Brigitten-convent in Soest.
Dit Brigitten-convent is vermoedelijk
in de loop van de 14e eeuw gesticht.
In 1393 wordt het reeds als grootgrond
bezitter te Soest genoemd, in het bezit
namelijk van uitgestrekte landerijen in
de polder De Slaag, over de Eem (toen
nog tot Soest behorend). Maar het kloos
ter is niet direct gevestigd geweest op
de plaats aan de Eemstraat, die hier
boven werd aangeduid. Dit blijkt o.a.
uit een acte van 1461, waarin de edel
man Henrick van Suylen van Nyevelt
verklaart, dat wijlen Jonkheer Jacob
van Gaesbeeck zich indertijd met e^n
OLIESTOOKKACHELS
Het leidinggevend
Amerikaans fabrikaat.
Gestookt met huisbrand
olie, die 20% goed
koper is dan petroleum
en 5% meer warmte
geeft.
Branden roetloos dus
volledige verbranding.
Moderne vormgeving.
Deskundigen
prefererenr
de verhuizing zeker wel niet langer
dan tien, twintig jaar voordien hebben
plaatsgehad.
Op de door Jacob van Gaesbeeck aan
het Brigitten-convent geschonken grond
had het kasteel (een van de kastelen)
van deze jonker gestaan, het Huis te
Soest, met een bosje erbij, het Jonkers-
bos, later het Brigittenbos geheten.
Dit kasteel was in 1356 bij de oorlogs
woelingen door de Hollanders verbrand,
maar daarna blijkbaar door Jacobs vader
weer opgebouwd.
In 1525 vertelde één van de klooster
broeders aan de spionerende Naarden-
se stadssecretaris Pieter Aelmanszoon,
„dat hun kerck binnen het convent ge-
maeckt was van het Huys van den
jonckheer van Gaesbeeck, daerin hij
tevoren plach te wonen." De Brigit-
tijnen hadden dus hun kloostergebouwen
om het kasteelhuis heen gebouwd en
dit huis zelf tot hun kerk verbouwd.
heeft de afgebeelde kerk aan de linker
zijde (zuidzijde) een transept of dwars
beuk, terwijl de Oude Kerk zo'n tran
sept aan de zuidzijde niet heeft en (voor-
zoveer wij wetenook niet gehad
heeft. Zo'n dwarsbeuk zou in het Bri-
gitten-klooster, dat een dubbelklooster
was, dus zowel mannen als vrouwen
bevatte, ongetwijfeld op haar plaats
zijn, omdat hierdoor de voorgeschre
ven strenge afscheiding van nonnen en
kloosterbroeders in de kerk kon worden
gewaarborgd. Waarschijnlijk zaten in
onze Soester kloosterkerk de broeders,
die slechts een kleine minderheid vorm
den, in het transept.
Voorts krijgt men op de afbeelding de
indruk, dat de absis (de halfronde af
sluiting, waar het altaar stond) vier
vensters heeft, terwijl de absis van
de Oude Kerk er slechts drie heeft,
maar het schilderij levert hierover niet
voldoende uitsluitsel.
Doch het meest frappante is wel het
verschil in de torenDe hier afge
beelde kerk bezit een toren van een
geheel ander type en van geheel an
dere afmetingen dan de Oude Kerk.
aantal van zijn goederen tegenover hem
garant gesteld heeft bij een door Hen
rick aangegane borgschap. Hiertoe be
hoorde o.a. het „goed daer haer cloos-
ter (tot Zoest, geheten Marienborch)
thans op staet ende sij van miine liefs
Joncheer goeden verkregen hebben al-
se omtrent acht mergen lants". Hij ver
klaart met dit convent overeengeko
men te zijn, dat hij van zijn recht om
zich op dit goed te verhalen, voortaan
afziet.
De behuizing van het Brigitten-con
vent heeft dus eerst op een andere
plek in Soest gestaan, waar is niet be
kend, niet onwaarschijnlijk echter in
de onmiddelijke nabijheid van de pa
rochiekerk, aan de Doodweg Toren
straat). Het is Jonkheer Jacob van Gaes"
beeck, groot-landheer en potentaat in
onze contreien, geweest, die het con
vent in staat gesteld heeft een omvang
rijke definitieve nederzetting te bou
wen aan de Eemstraat. Het jaar waar
in dit geschiedde, is niet bekend. Maar
het zal wel in de buurt van 1450 gele
gen hebben. Vermoedelijk is de schen
king géén legaat van de in 1460 over
leden Jonkheer geweest, want dan zou
wel niet in 1461 reeds (zoals uit boven
aangehaalde akte blijkt) het klooster
kant en klaar op de nieuwe grond heb
ben gestaan. Maar blijkens hetzelfde
stuk heeft men in 1461 nog goed in
herinnering, dat het klooster tevoren
op een andere plaats stond, en dus zal
De Kloosterkerk te Soest in 1662, naar een schilderij van M. Hobbema.
Om te weten, wanneer de eerste steen
is gelegd voor dit gebouw, dat toen
tertijd kloosterkerk werd, zouden we
dus moeten teruggaan tot de tijd, dat
de heren Van Gaesbeeck (of waren het
nog hun voorgangers, de heren Van
Lockhorst hun huis te Soest bouw
den. Maar daarover is totnogtoe niets
gevonden.
Natuurlijk zouden we graag weten,
hoe die oude kloosterkerk eruit heeft
gezien. Volgens het in 1772 uitgekomen
historiewerk „De Tegenwoordige Staat
van Utrecht" was er toen nog een
ruïne van het klooster te zien, maar
hoe die ruïne eruit zag, weten we niet.
En het lot van klooster en kloosterkerk
vóór die tijd is in raadselen gehuld
(waarover straks meer).
Bij mijn nasporingen naar oude afbeel
dingen betreffende Soest stuitte ik dit
voorjaar op een schilderij in de Kunst-
halle te Hamburg, dat een verrassend
licht wierp op enkele andere oude af
beeldingen, waarvan ik reeds eerder
een reproductie in mijn verzameling
had gekregen. Het is een schilderij van
de bekende 17e-eeuwse Nederlandse
schilder Meindert Hobbema, gedateerd
1662, en draagt tot titel „De Klooster
kerk te Soest". (Een naar dit schilderij
vervaardigde tekening wordt bij dit ar
tikel afgedrukt.) Zo op het eerste ge
zicht lijkt deze kerk heel erg op onze
Oude Kerk en zijn we geneigd aan een
verwisseling of vergissing te denken.
Maar bij nader toezien bemerken we
allerlei verschillen, die een identificatie
met de Oude Kerk onwaarschijnlijk, zo
niet onmogelijk maken. Ik noem enkele
punten.
In de eerste plaats valt op, dat het
priesterkoor aan de zichtbare zijde drie,
misschien zelfs vier hoogopgaande ven
sters heeft, terwijl de Oude Kerk, ook
op oude afbeeldingen, op die plaats
slechts twee vensters kent. Verder
KERKSTRAAT 3-S0EST-TEL203O
Betaling in overleg.
Hij is kleiner, ranker en mist de met
z'n drieën naast elkaar geplaatste spits
bogen, die voor de toren van de Oude
Kerk zo typisch zijn. Aangezien deze
laatste in 1475 gebouwd moet zijn en
Hobbema de afgebeelde toren omstreeks
1662 schilderde, lijkt de mogelijkheid,
dat onze Oude Kerk misschien vroeger
zo'n kleine toren van andere type ge
had zou hebben, die hier dan in beeld
hofpoortje is veel meer verbrokkeld,
het dak van de dwarsbeuk verkeert
in deplorabele toestand, terwijl het
hele schip van de kerk tussen toren en
priesterkoor verdwenen lijkt. En in
1772 waren er, zoals boven vermeld,
nog slechts enkele muurresten van te
zien.
De grootte en schoonhêid van deze
kloosterkerk wijzen eens te meer op de
belangrijkheid en kracht van het Soes
ter Brigitten-klooster Mariënburg in
godsdienstig en economisch opzicht,
welke we reeds uit andere historische
bronnen hebben leren kennen. Mariën
burg is een belangrijke factor geweest
in het leven van onze streek.
Ik sprak hierboven over raadsels ten
aanzien van het lot van de klooster
kerk. Er is inderdaad een zeer ernstig
raadsel en daarom heb ik, zoals U
misschien opgemerkt hebt, bij mijn con
clusies betreffende de afbeeldingen van
de kloosterkerk steeds een kleine slag
om de arm gehouden. Er i~ namelijk
bekend, dat in 1586 en 1587 door het
stadsbestuur van Amersfoort maatrege
len werden georganiseerd tot het slo
pen van het klooster Mariënburg en met
name van de kloosterkerk
Omstreeks het jaar 1580, toen de Her
vormden meer en meer de macht in
handen kregen, werden alom in den
lande kerken en kloosters onteigend.
In onze streek namen op Kerstavond
1580 de Hervormden bezit van de pa
rochiekerken, ook in Soest. De bezit
tingen der kloosters werden geconfis-
keerd, hun gebouwen gesloopt of voor
andere doeleinden gebruikt. Over de
bevolen afbraak van het klooster Ma
riënburg heeft in de Soester Courant
van 12 nov. 1954 de heer F. de W.
reeds het een en ander verteld.
„AT in 1586 werd aan het Amersfoort-
se raadslid Peter Petersz. opdracht ge
geven om toezicht te houden op het
afbreken van het klooster te Soest.
De materialen konden worden verkocht,
uitgezonderd de stenendie moesten
worden gebruikt voor de fortificatie
van de stad. 14 juni 1587 was men nog
niet begonnen met de afbraak. Er ble
ken n.1. geen liefhebbers voor het kar
weitje te zijn. Op die dag werd er door
de Regeerders van Amersfoort aan het
Timmerliedengilde bevel gegeven, dat
zij, hetzij door loting, hetzij vrijwillig,
vier meester-timmerlieden en vier mees
terknechts zouden aanwijzen, die het
houtwerk van kerk, toren en convent
van St. Brigitte te Soest, tegen behoor
lijk loon, zouden moeten afbreken.
De eerstvolgende maandag moest er
begonnen worden. De opkomst was
slecht slechts één timmerman, met
zijn knecht, meldde zich. De volgende
week kwam er opnieuw bevel voor het
De Kloosterkerk in 1626.
Fragment van een tekening in museum Flehite, Amersfoort.
Koninginnelaan 25 - Soestdijk
zou zijn gebracht, volkomen uitgesloten.
We kunnen daarom wel haast niet an
ders dan aannemen, dat Hobbema om
streeks 1662 te Soest inderdaad niet
de Oude Kerk, maar de kloosterkerk
heeft geschilderd. Deze conclusie wordt
nog versterkt door een tekening, die
ik enkele jaren geleden in het museum
Flehite te Amersfoort vond, voorstellen
de ,,'t Dorp Soest, 1626". Toen ik deze
tekening in handen kreeg, betwijfelde
ik sterk, dat dit onderschrift juist was
en dat deze tekening iets met Soest te
maken had. De kerktoren leek niets
op die van Soest, en ook de kerk zelf
was anders. Maar laat nu die kerk
toren sprekende gelijkenis vertonen met
die op het schilderij van Meindert Hob
bema Het lijkt nu vrijwel zeker, dat
we in deze tekening inderdaad met
Soest te maken hebben, en wel met de
buurt bij het vroegere klooster Mariën
burg, dat we links op de tekening zien
liggen, in de vorm van allerlei huizen
om een kerk gegroept. (Deze linker
helft is hierbij gereproduceerd.)
Wij kunnen ons er dus nu een beeld
van maken, hoe de kloosterkerk er uit
gezien heeft, en wel in de tijd waarin
zij verlaten en aan het vervallen was
1(326 en 1662. Er bestaat ook nog een
tekening van A. van Borssum van om
streeks 1700, die de kerk vanuit dezelf
de gezichtshoek geeft als Hobbema, maar
in veel vervallener toestand het kerk-
Timmerliedengilde „dat zij onder haar
gilde bij loting of bij bewilging uitma
ken zullen 3 meesters en 3 meester
knechts benevens Roelof Hermensz.
timmerman en zijn meesterknecht (dit
waren de twee enigen, die opgekomen
waren) om op maandag naastkomende
hem luiden te vinden te Soest in het
Brigittenconvent, om aldaar om be
hoorlijk loon te arbeiden aan het af
breken van het houtwerk van de kerk
en daar niet uit te scheiden voor en
alleer hetzelve gedaan zal zijn, op
straffe dat die timmerlieden hun werk
verboden wordt tot de tijd dat zij ge
hoorzaamd zullen hebben". „Dat schijnt
wel geholpen te helpen", voegde de
heer de W. hier aan toe, „want daarna
horen we niets meer over het geval."
Moeten we hieruit inderdaad conclude
ren, dat de Regeerders van Amersfoort,
wien er zoveel aan gelegen scheen te
liggen, dat het klooster Mariënburg in
Soest werd afgebroken, hun zin hebben
weten door te zetten bij de Amers-
foortse timmerlieden, die deze zaak
blijkbaar saboteerden, omdat zij tegen
hun (katholieke) geloof inging, en dat
het klooster toen is gesloopt Uit het
verdere stilzwijgen over deze zaak in de
stadsakten kan men evengoed afleiden,
dat er iets tussengekomen is, waardoor
het stadsbetuur deze kwestie maar stil
op haar beloop gelaten heeft.
De bewaard gebleven afbeeldingen, en
VAN DE „SOESTER COURANT"
VAN VRIJDAG 6 SEPTEMBER 1957.
daarbij vooral het schilderij van Mein
dert Hobbema, pleiten m.i. heel sterk
voor deze laatste conclusie. Men kan
kwalijk aannemen, dat Hobbema, zo be
kend om de nauwkeurigheid en realis-
tiek van zijn schilderijen, in 1662 maar
wat bij de Oude Kerk heeft zitten fan
taseren.
Nu kunnen de thans aan de gang zijnde
restauratiewerkzaamheden, of liever
aftakelingswerkzaamheden, aan de Oude
Kerk ertoe bijdragen dit dilema op te
lossen. Wanneer n.1. hierbij zou blij
ken, dat er bij de Oude Kerk nimmer
sprake is geweest van een zuidertran
sept en van vier vensters in de wanden
van het priesterkoor (om alleen deze
bijzonderheden maar te noemen), dan
kan het als vaststaand worden be
schouwd, dat het schilderij van Hobbe
ma en de overeenkomstige afbeeldin
gen inderdaad de kloosterkerk van Ma
riënburg weergeven en dat er dus van
de in 1586 en 1587 bevolen afbraak
niets is gekomen. We wachten met
spanning af.
J. HEPP.
kopen is geen kunst. Dat kan ie
dereen, maar denk ook eens aan
de reparatie die volgt.
Kies daarom een vakman.
Wij leveren U alles op motor-
gebied.
KERKSTRAAT 59 - TELEFOON 3830
FA. SPRUIT
FA. OP T LAND
BEUKENLAAN 54 TELEF. 2105
GOED AFGELOPEN.
Het 8-jarig jongetje R. H. reed op zijn
fiets in de Birkstraat met zijn zusje
van 6 jaar op de bagagedrager. Hij
stak onverwacht de weg over en werd
gegrepen door een personenauto van
de landmacht. Beide kinderen vielen
en het meisje mankeerde niets. De jon
gen kreeg een hoofdwond. Hij werd
verbonden door dokter Stroband en is
door de politieauto thuis gebracht.
KAMPIOEN ZWEMMEN.
Het dochtertje van onze oudplaatsge
noten, de heer en mevr. Amelunxen-
Bartelsman, behaalde in Columbia (Z.
Amerika) het landskampioenschap op
de 100 meter schoolslag.
ZEEPOST.
Met de volgende schepen kan zeepost
worden verzonden. De data, waarop de
correspondentie uiterlijk ter post moet
zijn bezorgd, staan achter de naam van
het schip vermeld.
Argentiniës.s. „Uruguay", 9 sept.
Australië via Engeland, 14 sept.
Brazilië s.s. „Uruguay", 9 sept.
Canada m.s. „Prins Willem V", 10 sept.
Canada s.s. „Kinderdijk", 12 sept.
Canada s.s. „Groote Beer", 14 sept.
Chilivia New York, 12 sept.
Indonesië s.s. „Roebian", 12 sept.
Ned. Antillens.s. „Triton", 12 sept.
Nieuw Zeeland via Engeland, 14 sept.
Surinamem.s. „Cottica", 11 sept.
Brits-O.-Afrika via Frankrijk, 14 sept.
Inlichtingen betreffende de verzendings
data van postpakketten geven de post
kantoren.
POLITIE-VOETBAL.
De combinatie Soest-Baarn van de po
litie heeft op het S.E.C.-terrein mee-
gevoetbald voor de beker van de Ne
derlandse Politie Sport Bond in wed
strijden van het district west.
Bussum won met 4-2 van de combinatie
Soest-Baarn, Hilversum won met 2-1
en tegen Zeist werd met 0-0 gelijk ge
speeld. De wedstrijd tussen Zeist en
Hilversum leverde evenmin doelpun
ten op en Bussum speelde tegen Zeist
gelijk met 1-1. Tenslotte won Bussum
met 5-3 van Hilversum en dit elftal
plaatste zich daarmee in de finale-wed-
strijden, welke in Katwijk gespeeld
worden.
DRAAGT ELKANDERS LASTEN.
Evenals andere jaren zal in de week van
9 tot en met 14 september weer de col
lecte gehouden worden voor het alge
meen fonds „Draagt elkanders lasten"
van het C.N.V.
Wel is het een verheugend verschijn
sel, dat het aantal lijders aan T.B.C.
de laatste jaren is teruggelopen, maar
toch zijn er nog steeds vele gevallen,
die om hulp vragen. Waakzaamheid
voor deze nog altijd gevreesde volks
ziekte blijft dus geboden. Bovendien
geeft genoemd fonds steun bij' andere
volksziekten.
De ingezetenen worden daarom aange
spoord de collecte mild te gedenken.
