©-markt
59
Haarlak i 269
Komkommers
25
98
Tomaten
SIM ON
DE WIT
Stuivertje wisselen
Slasaus
GRATIS
42
Varkensfilet
Verse Worst 178
Soeppakket
Chinese
rijstkom
Fa. B. LENARDUZZI
geheel hardplastic keukens
DANSEN
GOED EEKEKEK
Ananas no
Gebraden
gehakt inhHk 99
Sperziebonen
Wijn-cognac
honing
Katkins voor poesl
Toiletzeep 95
Snijworst li 49
2SoepbaUeties
1 KILO
3Lev
met lepel
BO BH DE WIT
BENT U BETER AFJ
Van vierlamlenmunt tot
onaanzienlijk stukje
pasmunt
Openbare bibliotheek
Soest-Zuid
Een herbergierszoon
werd componist (1877)
iv jiii,
per stuk
per kilo
DINSDAG 30 MEI 1967
£en voortdurende geldontwaarding is
in de geldgeschiedenis eerder regel dan
uitzondering, zeer tot ongerief van de
kleine man die nauwelijks anders dan
in geld kan sparen en zeer tot genoe
gen van ieder die schulden heeft, de
overheid voorop.
Vanzelfsprekend waren onder de maat
schappelijke omstandigheden van vroe
ger, toen de koopkracht van de stan-
daardmunten bepaald werd door de
waarde van het metaal waaruit zij be
stonden, de oorzaken en de gang van
zaken anders dan thans, maar de ge
volgen waren in grote lijnen dezelfde.
Onze stuiver is een van de voorbeelden
uit onze geldgeschiedenis: een aan lager
wal geraakte munt met een oud en
respectabel voorgeslacht. Zijn historie
gaat zover terug ir\ de middeleeuwen,
dat men niet weet waar zijn naam
vandaan komt. Hij wordt in 1454 voor
het eerst genoemd als naam voor een
tweegrotenstuk, dat lange tijd als basis
voor het Zuid- en het Noordnederlands
geld zou dienen.
Een muntstelsel
In die tijden waren de Bourgondiërs
bezig de Nederlanden onder hun heer
schappij te verzamelen. De belangrijk
ste gewesten die zij in 1454 reeds be
zaten, waren in de eerste plaats het
rijke Vlaanderen, dat het schone stre
ven ook in de eerste plaats moest fi
nancieren en verder Brabant, Hene
gouwen en Holland. De laatste twee
had Philips de Goede van de welbe
kende Jacoba van Beieren overgeno
men.
Deze Nederlanden wensten zij nu in
één groot rijk onder te brengen en
daarin paste ook één centraal geldstel
sel in het kader waarvan reeds in
1365 een munt ter waarde van twee
oude Vlaamse groten als centraal stuk
was ingevoerd. Na de verkrijging van
Holland werd dit stuk als vierlander
of vierlandenmunt voor al de genoemde
geweten op gelijke voet geslagen.
Karei V rondde de verovering der Ne
derlanden af door de overgave van
Friesland in 1528 en van Gelre in 1543,
waardoor de stuiver zich over het ge
hele gebied verbreidde. Deze monetaire
eenheid is verder blijven bestaan en de
politieke eenheid is voltooid in de op
stand tegen Philips II, de Habsburger
en Bourgondiër, die evenals zijn vader
Karei V, ook over Spanje regeerde, en
verder in en na de Franse tijd toen
het tegenwoordige koninkrijk tot stand
kwam.
Ais hoofdmunt.
In de geschiedenis van de stuiver weer
spiegelen zich ten eerste de grote lijn
van de geschiedenis van de éénwor
ding der Nederlanden en voorts de ge
leidelijke devaluatie van het geld door
daling van de koopkracht van het zilver
en door muntverslechtering door vor
sten die, vooral in roerige tijden, vaak
krap bij kas zaten en dan te weinig
zilver in hun munten lieten verwerken.
Zoals gezegd viel het begin van de
stuiverroman samen met de opkomst
der Bourgondiërs. In Vlaanderen ge
bruikte men oorspronkelijk Frans geld.
Vooral in verband met de oorlogen die
de Bourgondiërs samen met de Engel
sen tegen de Fransen voerden (denk
aan Jeanne d'Arc en Edward, de Zwar
te Prins (voerde Vlaanderen, dat aan
de Bourgondiërs behoorde, in 1337 een
eig n muntstelsel in, gebaseerd op de
Vlaamse groot of Leeuwengroot, van
4.05 gram a 750/1000 fijn zilver.
Deze verslechterde zo snel, dat reeds in
1365 het muntenstelsel moest worden
gereorganiseerd en werd gebaseerd op
de dubbele groot, die toen reeds nau
welijks meer zilver bevatte dar de
leeuwengroot 28 jaar daarvoor; name-
Boeken voor de feestdagen. Volkers, De
vijf sterretjes van Bethlehem. Toen
het begon te lichten. Bruyn, Sinter
klaas zet zijn schoen.
Studieboeken. Viersen, Jonker en Stof
fer, De belasting-almanak 1967 van ,,E1-
seviers-weekblad". Van Praag, Psy
chologische encyclopedie. Snijders-
Oomen, Spelend voor Gods aangezicht.
De Vries, Kleine bloempjes der
vreugd. De Kuehn, De wereld der
oneidigheid. Möhres, Kevers in
kleur. Zweeres, Naar rijke vogelge-
bieden. Schenk, De mens; gisteren,
heden, morgen. Beekman, Ziekte en
gezondheid. Holthausen, Nederlands
hoorn van overvloed. Daglish, Onze
huisdieren en wat u van hen weten
moet. Verkeerskode. Schwarzler,
De radio-amateur aan het werk.
Lingsma, Gids voor de Deltawerken.
Theile, Kunst in Afrika. Blake, Le
Corbusier. Keiler en De Lange,
Theater in de tijd. Bulthuis, Ge
schiedenis van het poppenspel in Ne
derland. Van het Reve, Op weg
naar het einde. Nooteboom, Een
nacht in Tunesië. Hermans, Een
landingspoging op Newfoundland.
Heijermans, Versterkende kip en andere
Falklandjes. Catalani, Waaiers.
Smedts en Troost, De lange nacht.
Kuijk Van Veen, De heer en me
vrouw van Vollenhoven. Spaans-van
der Bijl, Josephine de beauharnais,
1763-1814. Gids voor de Nederland-
sche kastelen en buitenplaatsen.
Heitling, De Achterhoek. Van Tricht
en Oldambt, Insalata Italiana.
Romans. Christie, Het mysterieuze ma
nuscript. - De zaak-Styles. Detective
omnibus 2. Durbridge, Wie de schoen
past wordt vermoord. Ekert-Rotholz,
Pionen en pioniers. Fabricus, Weet
je nog, Yoshi? Gary, Zwerver in de
sneeuw. Gulik, Moord in Canton. -
De nacht van de tijger. - Het wilgen
patroon. De Hartog, Herinneringen
van een bramzij gert je. Hermans,
Nooit meer slapen. De Holt, De ze
vende maagt. Janssonius, Agne So-
rel. Pope, Luitenant Ramage.
Queen, Het gebeurde op een zomerdag.
Rinser, De Zondebck. Simenon,
Het gele huis. - Maigret en de zaak
Nahour. - Het kasteel van Roodezank. -
De trein tftt Venetië. - De duivel van
Tidal Basin. - De vier rechtvaardige
bannen.
lijk 4.32 gram 750/1000 fijn zilver.
Omgekeerde pot!
Deze munt, die ook in Holland alge
meen werd gebruikt on die daarom
door de, toen nog zelfstandige, graven
van Holland werd geïmiteerd, werd ook
wel plak genoemd, omdat hij zo groot
was, doch het meest bekend is hij on
der de naam van potdrager of botdra
ger, omdat de helm, waarmede de op
de munt voorkomende leeuw getooid
was, meer op een omgekeerde pot leek
dan op een echte helm.
De potdrager bleef lange tijd de basis
van het geld der Bourgondiërs en Phi
lips de Goede (1419-1467) maakte hem
in 1434, nadat hij enkele jaren daar
vóór Holland en Henegouwen had ver
kregen, tot basismunt in zijn vier, reeds
genoemde, landen.
Deze vierlandenmunt of vierlander gold
in Vlaanderen 47 mijten, kleine muntjes
van geringe waarde. In Brabant, met
Limburg en Henegouwen, gold hij 12
artesische penningen, die daar als klein
ste munt in gebruikt waren. In Hol
land gold hij eerst voor 16 Hollandse
penningen en toen die later In onbruik
raakten, voor acht duiten.
Gedevalueerd.
Zoals de penningen dus van land tot
land verschillen, zo verschilden in de
overige Nederlanden ook de stuivers die
daar golden. Men had aanvankelijk de
Vlaamse groten en botdragers nagesla
gen, doch al spoedig werd, vooral door
de hertogin van Gelre, het zilvergehalte
sterk verlaagd, waardoor deze hertogen
grote winsten maakten. Nadat eenmaal
bekend was geworden hoe weinig zilver
de Gelderse stuivers bezaten, daalden
deze in koers tot tweederden van de
Bourgondische stuiver.
Tegen de tijd dat Karei V (1506-1555)
alle Nederlanden in bezit had genomen,
zou men verwachten dat de grote kans
van de stuiver was gekomen. Deze had
intussen echter danig aan respect inge
boet. In de eerste plaats door de oorlo
gen van Karei de Stoute (1467-1477) en
de troebelen onder Maria Bourgondië
(1477-1482) en vooral onder haar zoon
Philips de Schone, die van 1482 tot 1506
regeerde, in 't begin onder regentschap
van zijn vader Maximiliaan van Habs-
burg.
Was dus de stuiver in gehalte sterk
verlaagd, door de grote zilvervondsten in
midden-Europa en in Spaans-Amerika
was bovendien de koopkracht van het
zilver zelf sterk verminderd. De stuiver
levert thans ook
Braamweg 40-42, telefoon 2017.
Showroom:
Oude Utrechtseweg 20, telefoon 5615,
zaterdags de gehele dag geopend,
met stalen en granito aanrechtbladen.
Diverse kleurcombinaties mogelijk.
was een munt van betrekkelijk lage
waarde geworden en men begon grotere
munten te slaan, eerst in goud en daar
na ook in zilver.
Het pond.
Zoals men in Engeland thans nog re
kent in ponden 20 shillings 12 pence,
zo rekende men destijds (en dit duurde
tot de Franse tijd) in Hollandse ponden
20 stuiver 8 duiten.
Toen de hoofdmunt, de stuiver, devalu
eerde ging het pond mee, daar het al
tijd 20 stuiver bleef. Hoewel het pond
van oorsprong een gewicht was had het
langzamerhand de betekenis gekregen
van een rekeneenheid, die het wel en
wee van de hoofdmunt volgt. Zoals, de
cent bij de revaluatie van 5% de gul
den volgde, toen voor enkele jaren de
gulden in navolging van de Duitse mark
5% in koers steeg.
Toen de stuiver te klein werd had men
reeds het pond in goud geslagen, dat
wil zeggen men had gouden (gulden)
munten geslagen ter waarde van 20
stuiver, ter waarde van de rekeneenheid
pond. Onder Karei V sloeg men toen
ook deze waarde in zilver en noemde
deze de zilveren gulden.
Onze gulden.
De zilveren gulden verdrong tijdens de
regering van Karei V de stuiver als
hoofdmunt van het maatschappelijk ver
keer en werd de voornaamste munt.
Omstreeks 1560, onder Philips II (die
van 1555 tot 1598 regeerde, doch die door
de in opstand gekomen noordelijke Ne
derlanden in 1581 werd afgezworen)
werd de stuiver pasmunt. Dat wil zeg
gen: zijn gehalte werd nog meer ver
laagd en hij had geen zelfsandige waar
de meer doch zijn waarde werd voort
aan bepaald op één twintigste van de
gulden. Daalde de gulden, dan daalde
hij mee.
Hij maakte nog een beroerde tijd mee
in de eerste decennia na de 80-jarige
oorlog. Diverse steden en gewesten sloe
gen met groot gewin grote aantallen
stuivers, dubbeltjes (2-stuiverstukken) en
schellingen (6-stuiverstukken) vóórdat
men in 1696 in de Staten-Generaal der
Verenigde Nederlanden tot overeenstem
ming kwam over een meer ordelijk
muntstelsel.
Die orde was saai: behoudens enkele
technische veranderingen bleef de stui
ver wat hij was tot aan de Franse tijd.
Vergane glorie.
Daarna, in ons koninkrijk, werd hij in
de Muntwet niet meer genoemd, want
de gulden, de hoofdmunt die bleef, werd
voortaan verdeeld in 100 centen. Het 5-
centstuk bleef echter van zilver en even
groot als de oude stuiver en iedereen
bleef hem stuiver noemen, zoals het
10-centstuk een dubbeltje (dubbele stui
ver) bleef.
Onder koning Willem III werd hij ver
kleind tot het bekende zilveren stui
vertje van de armbanden. In 1907 werd
hij een ronde, nikkelen stuiver, die van
wege de mogelijkheden die hij bood, een
avondkwartje werd genoemd. Nog één
maal werd hij populair, als de vierkante
nikkelen stuiver van vóór 1940, doch
hoe het thans met hem is weet een
ieder.
Er is niets bijzonder meer aan, maar hij
héét nog stuiver. Cic transit gloria mun-
di.
Wie kent niet de Slavische dansen van
Antonin Dworsjak? Deze composities en
nog enkele andere hebben deze compo
nist wereldberoemd gemaakt en geheel
terecht, want Dworsjak was een uit
zonderlijk natuurtalent, die zich in te
genstelling tot vele andere componis
ten van zijn tijd aan de klassieke be
ginselen hield.
De Slavische dansen voor vierhandig
piano ontstonden precies 90 jaar ge
leden, in 1877, toen Dworsjak juist zijn
grote kans had gegrepen, geholpen door
niemand minder dan Johannes Brahms.
Antonin Dworsjak was een man, die de
gave bezat de kansen die het leven
hem bood, op bet juiste moment te
grijpen en dit is voor een groot deel
de reden, dat hij een wereldberoemd
componist is geworden, want vele an
dere groten zijn minder fortuinlijk ge
weest.
Eerst bruiloften cn
partijen
Antonin werd in 1841 als zoon van een
eenvoudige herbergier in een klein Bo
heems dorpje, iets ten zuiden van
Praag, geboren. In de herberg van zijn
vader maakte hij kennis met de mu
ziek, want vader Frantisek was een
hartstochtelijk citherspeler. Regelmatig
kwamen in de herberg ook andere mu
zikanten om de gasten op te vrolijken.
Zo kwam Antonin in contact met de
volksliederen van zijn land en deze
hebben later een grote Invloed gehad
op zijn composities.
In zijn zeer muzikale dorpsonderwijzer
vond de jonge Dworsjak een goed
vriend, die hem alles leerde van de
muziek wat hij er zelf van wist. Sa
men met deze onderwijzer trok An
tonin door het Boheemse land om brui
loften en partijen op te luisteren.
Frantisek Dworsjak was maar matig
ingenomen met het vurig enthousiasme
waarmee zijn zoon zich op de muziek
wierp. Hij meende, dat de jongen een
goed slager moest worden, die de mu
ziek slechts als ontspanning diende te
beoefenen. Maar Antonin dacht er an
ders over.
Gelukkig voor hem waren er ook an
dere mensen, die er zo over dachten.
Familieleden wisten zijn vader er van
te overtuigen, dat de jongen, die vrij
wel ongeschoold reeds aardige composi
tie maakte, niet van de muziek mocht
afhouden.
Als werkstudent
Zo vertrok de zestienjarige Dworsjak
naar Praag om er de organistenschool
te bezoeken. Hier heeft hij uitzonder
lijk hard gewerkt, want de toelage die
hij van zijn vader ontving, stelde hem
niet in staat er een onbezorgde studie
tijd van te nemen. Daarom speelde hij
in zijn vrije tijd in strijkjes om er wat
bij te verdienen.
In deze tijd componeerde hij veel en
langzaam ontwikkelde hij zich in de
goede richting, want het lot was hem
gunstig gezind. Juist in deze periode
ontwaakte overal in Europa het natio
nalisme en ook in zijn land ontwik
kelde zich een nieuwe nationale mu
ziekvorm, die - met het voorbeeld van
de Duitse kunstmuziek voor ogen en
geïnspireerd op de volksmuziek - tot
een geheel nieuwe vorm kwam. Dwors
jak, de kenner der Boheemse volk»-
wijsjes, maakte er gretig gebruik van.
Ook ging hij over tot het componeren
van oprea's. die echter niet de resulta
ten hadden, die Dworsjak er van ver-
wachtte.
Als alt-violist van de Tsjechische na
tionale opera, kwam hij in contact met
de beroemde Smetana, doch deze was
niet in staat het jonge natuurtalent te
leiden, daar waren andere mannen voor
nodig. Deze kwamen uiteindelijk, toen
Dworsjak meedong naar de grote prijs
die door het Oostenrijkse departement
van onderwijs, kunsten was uitgeloofd
en die hij won. Enkele juryleden, na
melijk Johannes Brahms en Eduard
Hanslick, interesseerden zich voor de
jonge componist en hielpen hem om
hoog. Brahms zorgde er voor, dat zijn
uitgever de werken van Dworsjak on
der het publiek bracht. De grote diri
gent Hans von Bülow ging zijn compo
sities uitvoeren.
Er waren nog meer mannen, die
Dworsjak terwille waren, zoals de grote
violist Joseph Joachims en nog enige
anderen. Door deze hulp en zijn prach
tige melodieuze werken kreeg Dwors
jak de roem, waarop hij krachtens zijn
capaciteiten recht had.
Symfonie en kwartet
Drie jaar lang is hij directeur van het
gloednieuwe conservatorium in New-
York geweest en ook hier zat hij niet
stil, maar werkte hard. De bekendste
compositie uit die periode is wel zijn
symfonie In e, ook wel genaamd „Uit
de Nieuwe Wereld".
Passend in het kader van zijn muzikale
interessen had Dworsjak grote belang
stelling voor de Amerikaanse neger
liederen en zij inspireerden hem tot
zijn „Negerkwartet".
Na zijn terugkeer werd hij directeur
van het conservatroium te Praag en
deze functie heeft hij tot het einde van
zijn leven bekleed. Hij overleed plot
seling tijdens een maaltijd op 1 mei
1904.
Zijn grote hoeveelheid werken toont
ons een componist van formaat, die
schrijven, simpel van bouw en volko-
in staat was een eenvoudige muziek te
men logisch, doch die juist door haar
eenvoud en mede door een gemakke
lijk gehoor liggende melodie de luiste
raar aanspreekt. Een muziek die in
haar eenvoud ontroerd en de snaren
van het gevoel weet te bespelen, zo
dat zij iets zegt.
Alleen op het gebied van opera's is de
componist minder fortuinlijk geweest,
doch dit behoeft niet te verwonderen,
aangezien deze werken eigenlijk buiten
zijn stijl vielen. In elk geval heeft hij
de wereld iets van blijvende waarde
nagelaten, hetgeen wij niet genoeg
kunnen waarderen.
in pikante
saus. groot blik
EXTKA grote nes
(liefst 0,6 liter!)
voor
2 BLIKJES
samen v
Bij elk stuk volvette kaas
een leuk tafel - vlaggetje
op
(standaard)
4 BALLEN
1© kwaliteit mË
literblik van 89 voor
i 325 voor 295
FLORIDA
ZOMER- mgwm
per fles van
handig met vakantie I
per blikje nu
E STUKKEN
samen
li SiQlïS 3 samen
Grove
100 GRAM
k 100 aamen
ONDERSTAANDE AANBIEDINGEN
-^GELDEN ALLEEN IN ONZE
UIT ONZE KWALITE/TSSLAGER/J
500 gram
3?#
500 gram H V
m
voorgebakken 1/2 kilo van 88 voor
hele, droogkokende korrel
Gelderse
100
gram
van 65 voor.'
uitborstelbare 'SPUITBUS 0% 0%
geldig tlm woensdag 7 juni
In vele van onze filialen:.
GROTE
,4ont
