BROOÖOORlOQ
Komt de oude dorpspomp
weer op haar oude plaats?
In beslag genomen Baarnse roggebroden
werden in 1711 in het Soester raadhuis
aan de Eemstraat verbeurd verklaard
en door de Schout
onder de armen verdeeld
Een bank
die gelooft in vele kleintjes
Brood
Broodbakkers
Het ontstaan van de
broodoorlog
De strijd duurt voort
En onverwachte
publicatie
Elders gebakken
brood wordt
inbeslaggeiiomen
Frans Bosman N.V.
NEDERLANDSCHE MIDDENSTANDSBANK
Bukbuis en bakoven
Soester Courant van donderdag 21 december 1971
en
A<\nnse
Akkens
Brood is meer als zomaar een levensmiddel. Het is een dagelijkse levensbe
hoefte. In de symbolische zin van het woord is brood: leven en geloven. Wij
bidden immers voor „ons dagelijks brood". In Ecmland en ook elders in ons
land maakt men nu nog voor het aansnijden van een nieuw brood, met het
mes een kruis daarover. Zo heeft men het grootmoeder en moeder zien doen.
Het is een diep gewortelde gewoonte, die in onze tijd door velen nog altijd
wordt voortgezet.
Sedert eeuwen was er geen handwerk,
dat zo sterk met het leven van het
volk verbonden was als juist het bak
ken van brood. Het brood dat werd
verkregen door de samenwerking van
de boer, de molenaar en de bakker, al
heeft het ambacht van de molenaar in
het begin van onze eeuw het veld
moeten ruimen voor de techniek. De
korenmolens zijn vervangen door fa
brieken waar het graan wordt gema
len.
Het kunnen, het vakmanschap en de
vlijt van de mensen zijn bepalend
voor de kwaliteit van het brood. De
bakker die zijn vak naar behoren uit
oefent, dwingt respect af. Het is haast
onvoorstelbaar, dat aan brood gebak
ken in een broodfabriek, die achting
krijgt, als brood, dat door de bakker
gebakken is en waarin de traditie van
een oer-oud beroep ligt.
Haast overal op de wereld wordt
brood gebakken, al zijn er uitzonde
ringen, zoals bij de Eskimo's.
Hoewel er veel boeren zijn geweest
zowel te Soest als te Baarn, die in de
achter ons liggende tijden zelf hun
brood bakten, nadat zij het graan op
de molen hadden laten malen, waren
er ook bakkers, die brood bereidden
en verkochten.
Te Baarn liet men het graan malen
op de Sandvoortse of Drakenburger
molen en de Eemsche molen. De Soes-
tenaren lieten hun graan malen op de
molen „De Windhond", gelegen aan
de Molenstraat en in de 19e eeuw bij
de „Nieuwe Molen" of „De Vlijt", aan
de Kerkstraat.
Herhaalde malen vinden wij in de
oude Buurmeesters Rekeningen over
de jaren 1681-1699 en 1684-1687, onder
de uitgaven, notities, die er op wijzen,
dat er te Soest een aantal bakkers
zijn, die aan de ingezettenen brood le
veren. Vanwege het Gerecht ontvan
gen de armen ook brood, dat door di-
De korenmolen „De Vlijt" aan dc Kerkstraat gefotografeerd in 1927 en werd
na de tweede wereldoorlog definitief met de grond gelijk gemaakt.
meeste toestemden resolveerden
volgens notitie om gequot te sijn.
Comt den schepen voor dien dagh
vacatie 1-10-0
De schepen ontvangt voor zijn ambte
lijke bemiddeling en wandeling door
het dorp de somma van één gulden en
tien stuivers.
Aan het eind van de 18e eeuw waren
er drie bakkers te Soest. Hoogst waar
schijnlijk te Baarn een zelfde aantal.
In september van het jaar 1702 zijn
er klachten van de Soester bakkers,
dat de bakkers van Baarn hun broden
groter maakten dan die van Soest.
Hierbij zij opgemerkt dat dit rogge
broden waren van zes, twaalf en soms
twintig pond. Er werd vroeger door de
bakkers ten plattelande weinig of geen
wittebrood gebakken. Roggebrood was
het voedsel van alle dag, dat in grote
hoeveelheden werd gegeten.
Dat de bakkers grotere broden kon
den maken dan die van Soest kwam
vanwege het feit, dat er te Baarn geen
of minder accijns op het gemaal werd
geheven. De bakkers van Baarn ver
kopen hun brood aan de inwoners
van Soest en dit was een groot na
deel voor de Soester bakkers. De bak
kers klaagden hierover bij de Schout
van Soest. De Schout en het Gerecht
van Soest onderzoeken de klachtvan
de plaatselijke bakkers en nemen het
besluït, een request samen te stellen
door de Schout, met het verzoek om
de Staten 's Lands van Utrecht te be
wegen, de bakkers van Baarn te ver
bieden hun brood te verkopen aan de
Soester ingezetenen.
Het blijkt dat het Gerecht, het toen
malige gemeentebestuur van Soest, de
zaak hoog opneemt en probeert aan
deze toestand een einde te maken.
Het gerecht komt bijeen en eenparig
wordt besloten hieraan een eind te
maken.
Het hierna volgende request wordt de
Staten 's Lands van Utrecht toegezon
den:
Jovis 21 Septemb: 1702
Present Den Schout Buurmeester
ende t volle gerecht
Den Schout ende die van den Ge
rechte van Zoest ter ooren geko
men zijnde de klagte dat de Bak
kers van Baarn, vermits de vrij
dom van ecijns (sic!) int gemaal
van haar brooden grooter als de
bakkers van Soest konnende maa-
ken, haar brooden komen veijlen
aan d' opgezetenen van haar Ge
recht, en ook veele aan derzelve
verkopen, en zulks tot groot na
deel van haar Bakkers, die int
gemaal zijn gequotiseerd, zo is
goed-gevonden en geresolveerd, te
verzoeken en committeerden de
Heer en Mr Willem Hendrik Co-
pes Schout dezes - Geregts, om de
zen aangaande te spreeken met
een advocaat tot Utrecht, ten eijn-
de en concipiëren zodanig request,
dat de voorsz Bakkers van Baarn
werden geinterdiceerd van geen
brood aan d' opgezetenen van
Zoest te veijlen, veel min verko
pen, en voorde alles hier inne te
verichten als raade zal worden
gegeven.
Niettegenstaande de verheven aandui
ding van bovenstaand request„Jovis"
omnia piena" betekent, „God is over
al", schijnt het verzoek van het Ge
recht van Soest, om de bakkers van
Baarn te verbieden hun brood te ver
kopen aan de inwoners van Soest, niet
de instemming te hebben gehad van
de Staten 's Lands van Utrecht. De
kwestie schijnt langdurig te zijn ge
traineerd. Zeer waarschijnlijk was dit
om tijd te hebben de wederpartij te
horen, maar ook omdat men zich niet
graag in de zaken van zo'n interne
gelegenheid wilde mengen. Immers
had het plaatselijk Gerecht de vrijheid
al dan niet accijns op het gemaal te
heffen.
De Soester' bakkers bleven op het
standpunt staan, dat hun Baarnse col
lega's zich schuldig maakten aan on
eerlijke concurrentie en ze bleven kla
gen.-
Zo zet zich de bakkersoorlog voort en
blijven de Baarnse bakkers hun bro
den slijten in Soest, waar de broden
kleiner zijn, minder van gewicht.
Dan schijnt op een gegeven ogenblik
de zaak. voor de Soestenaren een gun
stige wending te hebben genomen.
Voortaan zal iedereen die brood bakt,
om aan anderen, in of buiten het Ge
recht te verkopen, zich moeten onder
werpen aan de bepalingen, zoals die
door het toenmalige gemeentebestuur
van Soest zijn voorgeschreven.
Er volgt een bekendmaking met de
navolgende inhoud:
Dingsdag 30 en Augustd 1707
Is eenpaarig goed-gevonden te
doen de navolgende publicatie;
Den Schout ende die vanden Ge
rechte van Soest maken door de
zen een ider (sic!) die het aangaat
bekend, dat den geenen 'die gene
gen zijn brood te bakken, om aan
anderen, t zij in of buiten desen
Gerechte, woonende te verkopen,
het zelve wel konnen doen, maar
dat onderworpen zullen wesen bij
die vanden Gerechte gequotiseerd
te worden.
Het Gerecht geeft een ieder de vrij
heid brood te bakken en te verkopen
waar en aan wie men wil, doch wie in
Soest verkoopt, moet de accijns op
het gemaal betalen. Hiermee schijnt
het kwaad te zijn bezworen, maar
daarin heeft men zich vergist. De
Baarnse bakkers en ook anderen gaan
door met afleveren van brood, .zodat
de bakkers van Soest om nog scherpe
re maatregelen en voorschriften vra
gen, die dan ook niet uitblijven.
De concurrentie is dodelijk. De meeste
Soestenaren blijven brood betrekken
van vreemde bakkers.
Door de Soester bakkers wordt om
scherpere bepalingen gesmeekt. Ook
de overheid i.c. het Gerecht van Soest
ziet zich nu al jaren benadeeld, door
dat de accijns op het gemaal, minder
ELECTROTECHNISCH BUREAU
Wasautomaten, drogers,
afwasautomaten, koelkasten enz.
O.a.: Miele, Siemens, Zanussi,
Bosch en Candy
Verkoop: Soesterbergsestraat 20a
Telefoon 7253
Serviceplaats:
•Birkstraat 48
Telefoon 3367-8978
tussen
soesteR
De broodverzorging is in de loop van
de geschiedenis in vele landen een
belangrijk probleem geweest, zelfs zó
dat het vaak een machtsfactor was.
Als er geen brood was of als de pro
ducten om het brood te bakken
schaars waren, heeft dit dikwijls aan
leiding gegeven tot politiek getwist of
erger, tot oorlog.
In een nog niet zo ver verleden was
brood en het broodbakken nogal eens
aanleiding tot onderlinge twist en na
ijver tussen de bakkers van verschil
lende dorpen en steden, want de strijd
om hel brood kent geen grenzen. In
het begin van de 18e eeuw kwamen
de Soester en Baarnse bakkers met
elkaar in conflict.
Het is zo, dat de boeren vroeger thuis
hun brood bakten in het zogenaamde
„bakhuus" of in een dicht naast de
boerderij staande „bakoven", gebouw
tjes die wij nu nog wel aantreffen bij
oude boerderijen, maar daarnaast be
trokken zij ook het brood van de
bakkers.
Het bakhuis en de bakoven hebben
hun functie al lange tijd verloren. La
ter werd het bakhuis soms wel ge
bruikt als washok en de oven benut
om het water aan de kook te brengen,
maar ook hierin is verandering geko
men sinds de invoering van elektri
sche wasmachines.
verse bakkers wordt geleverd. De door
deze bakkers ingediende rekeningen
worden door „den Ontfanger vande
arme penningen" betaald.
Eerstelijck betaelt aen hendrikje
Elissen en dat ter saecke van ge-
haelt broot wegens den armen van
Soest volgens qtie de somme van
twee dertigh gl vier Stv: dus
32-4-0
Betaelt aen Jacobus Cornelis bac-
ker ter saecke van gehaelt broot
bij den armen van Soest genoten
volgens qtie dato den 12e Janrij
de somme van veertigh gl sestien
stv: dus 40-16-0
Noch Betaelt aen Grietje morris
van wegen het broot voor den
armen 26-10-0
Betaelt aen Jacob de backer we
gens gelevert broot aen d'armen
15-8-0
In. 1684 gaat een Schepen, op order
van 't Gerecht van Soest door het
dorp, om een ieder te vragen of men
toestemt in een evenredige verhoging
van de belasting op het gemaal. De
meeste Soester inwoners stemden hier
in toe en verklaarden zich accoord.
den 21 July (1684) heeft Jacob
Cornelis schepen voor ordre van
het gerechte geheel soest door ge-
gaen en een ieder gevraecht offe
wilden gequoteseert sijn van we
gen het gemaal het welcke de
wordt dan vooraf gaande jaren. Ten
slotte wordt het het gemeentebestuur
te veel en vaardigt zij strengere maat
regelen uit. Zij heeft hiervoor toe
stemming gekregen van een hoger
rechtscollege, in dit geval de Staten
van Utrecht.
Den 28 sten April 1711
Is met eenparige stemmen gere
solveerd teKvijle diverse Lieden
uit andere Geregten hen ver-
stouwten in deesen Geregte hun
brood te komen veijlen, tot mer-
ckelijke praejuditie van deesen
Geregte en alhier contribueerende
en woonende Bakkers, dat ieder
Schepen en Geregts-persoon word
geautoriseerd de sodanige aan te
haaien, het brood af te neemen
en dat int Raadhuis te brengen
en vervolgens te distribueeren aan
den armen alhier, en dat de moeij-
likheden en kosten daar over val
lende het Geregt sal voldoen.
Een ieder, komende uit een ander ge
recht, die voortaan wordt betrapt
brood af te leveren aan de ingezetene
van Soest, mag door de Gerechtsdie
naar en zelfs door de Schepenen van
Soest worden aangehouden en zijn
brood mag inbeslaggenomen worden.
Het brood wordt dan naar het Raad
huis aan de Eemstraat gebracht, ver
beurd verklaard en tenslotte aan de
armen van Soest uitgedeeld. Alle kos
ten zijn voor de overtreders.
Van nu af aan vertonen zich minder
vreemde bakkers in het dorp dan
voorheen. Zij zijn kennelijk bevreesd
dat zij bij een eventuele aanhouding
hun broden kwijt raken, met alle ge
volgen van dien. Daarmee is een toch
nog niet verwacht einde gekomen aan
de broodoorlog tussen de bakkers van
Baarn en Soest, die anders mogelijk
tot een onderlinge dorpsvete zou zijn
uitgegroeid. Gelukkig werd er uitein
delijk recht gedaan.
E. HEUPERS.
De korenmolen „De Windhond" aan de Molenstraat in 1923 gefotografeerd.
De molen was de oudste molen van Soest en werd in 1927 afgebroken.
B(j de algemene beschouwing op de
begroting 1973 informeerde de frac
tievoorzitter van de VVD. de heer M.
van Ee. waar en wanneer de histori
sche dorpspomp weer aangebracht zou
worden. Dc koperen kraan van deze
pomp was het cadeau van burgemees
ter Bentinck aan de gemeente bü ge
legenheid van zijn afscheid. Hij over
handigde de kraan toen aan wethouder
K. de Haan met de wens, dat er spoe
dig weer een pomp aan vast zou ko
men te zitten.
De pomp stond vroeger voor het oude
gemeentehuis (zie foto) met daarbij de
tekst: „Gelieven met langen slagen tc
pompen".
In het reeds geheel gerestaureerde
raadhuisje achter dc Oude Kerk.
woont thans de heer A. C. van Ee, de
grote animator van dc algehele restau
ratie van de Kerkebuurt.
Met het herstel van de nu onder han
den genomen herberg „De Drie Rin
gen" en de plaatsing van dc pomp.
wat door b. en w. werd toegezegd, zal
de oude dorpskern van Soest weer veel
van zijn oude luister herkregen heb
ben.
