Als de koopkoorts opkomt
Heiden of heilige?
Het drietal in de tonne
Tips voor
mensen
m
ALLES OVER
GIST
Hervorming deed bisschop in de ban
Soester Courant van donderdag 10 november 1977
VAN BEGIN OKTOBER tot eind december met een hoogtepunt aan het
einde van november is Nederland bevangen door een koopkoorts, die
verband houdt met de feestdagen in december. Sint Nicolaas blijft de
hoofdschuldige maar ook Kerstmis eist zijn deel. De door de geschen
kenfeesten opgewekte en door reklame gestimuleerde consumptie
drang wordt daarnaast voor verschillende ekonomische ontwikkelingen
opgestuwd.
Voor ons blijft de inflatie een enorme verbruiksstimulans. Looneisen en
door tekorten geteisterde landsbegrotingen doen een groot deel van het
volk beseffen dat het bewaren van geld steeds schadelijker gevolgen
heeft voorde daarin opgesloten koopkracht. Men spaart dus veel op kor
te termijn en men vult de middelen nog liever aan met leningen dan te
wachten op voldoende saldo om het begeerde goed te kopen.
WAT WORDT ER ZOAL GEKOCHT
EEN TWEEDE oorzaak van de snel rol
lende guldens aan het einde van het
jaar vinden wij in de welvaart Vele ge
zinnen hebben voldoende geld in han
den om forse uitgaven te doen. Met
hulp van ruime sociale voorzieningen
blijft de geldstroom voldoende
vloeien om de stroomversnelling aan
het einde van het jaar mogelijk te ma
ken. In de derde paats zijn voor velen
de remmen weggevallen om te zorgen
voor reserves teneinde risico's op te
vangen. De overvloedig vloeiende ver
zekeringspremies zijn het bewijs van
de in brede kringen levende voor
zorgsgedachte. De rest wordt gecon
sumeerd, zowel door aankoop van
duurzame als minder lang levende ge
bruiksgoederen. Ook in dit jaar weer.
Bij de aankopen bestaat bij velen
merkbare voorkeur voor doe-het-zelf
artikelen. Die aankoop is begonnen
bij de echte liefhebber van eigen
prestatie In de sektor van vernieu
wing of reparatie. Nu kunnen we zeg
gen dat het zelf uitvoeren van allerlei
werkzaamheden gemeengoed is ge
worden, waarbij ook het zwakke ge
slacht zijn partijtje meeblaast. Aller-
lei hulpmiddelen zijn uitgevonden
om amateurs tot semi-vakmensen te
promoveren. Veel van dit gerei is
hoog in prijs. Het eist ook meer dan
eens een vakkundige behandeling.
Een deel van dit soort aanschaf zal
stellig verloren gaan in de illusie dat
men arbeidsloon uitspaart terwijl de
kosten van hulpmiddelen gevoegd
bij de kwaliteit van de arbeidsuit-
komst de komst van een vakman
zouden rechtvaardigen.
GEZELSCHAPSSPELEN
TELEVISIE, dure meubels en andere
vormen van woning-aankleding blij
ven ook veel gevraagd. Bij alle span
ningen van het gejaagde leven wordt
de drang naar veiligheid en een ver
zetje binnen de huiselijke kring
steeds groter. Niet alleen de Engels
man vindt in zijn huis zijn kasteel. De
drang naar afleiding en gezellig sa
menzijn kristalliseert zich uit in de
aankoop van gezelschapsspelen,
waarvan steeds meer soorten op de
markt komen. Zij gaan met vrachten
tegelijk de winkels uit.
Ook met het gezelschapsspel kopen
we een stuk illusie, die in de realiteit
van het leven niet wordt teruggevon
den. Voor zover er nog een tekort op
treedt aan binnenshuis vermaak kun
nen we ons nog op de Hi-FI-appara-
tuur werpen of de elektronische or
gels die hun hoogtepunt in het mode-
kooppatroon al weer achter de rug
schijnen te hebben.
Behalve op de meer bekende artikelen
tracht ook een deel van het publiek
zijn geld te besteden aan iets origi
neels, waarbij dikke katalogi worden
nagesnuffeld om iets te vinden wat
men elders in de familie of kennissen
kring nogn iet aantreft.
In dit kader is een afwasmachine te
gewoon om over een wasautomaat
maar te zwijgen. Dan werpen zij zich
nog liever op een exclusieve kast, een
nieuwe keukeninstallatie of een per-
zisch tapijt.
Te dikwijls wordt dan vergeten dat
naarmate we ons verder het alledaag
se verwijderen, de juiste beoordeling
van het aan te schaffen artikel vager
wordt. Daarmee zakt ook de mogelijk
heid van prijsbewust zijn in het moe
ras. Want hoeveel mensen weten wat
antiek is, hoevelen kunnen een echte
pers thuisbrengen en wie weet er wer
kelijk iets van goede meubelstijlen?
MET OVERLEG
NAARMATE de keuze van artikelen
groter wordt, de exclusiviteit toe
neemt en de prijzen sneller verande
ren, naar die mate raken we ook het
juiste koopbesef kwijt. Dat geldt bij
aankoop van een dure camera even
goed als bij de aanschaf van een sie
raad. We ontwaken dikwijls uit de
koopbedwelming als we ons geld
hebben uitgegeven.
De legioenen kopers gaan weer op
mars. Wat zullen zij in hun ransel ber
gen als ze weer thuis komen? Ver
moedelijk een rijke variatie aan arti
kelen. Bij velen overheerst het dure,
bij een toenemend aantal consumen
ten het exclusieve. Dat geeft goede
verkoopkansen voor speciaalzaken en
vakmensen. Want wie in deze tijd als
winkelier een vakman is zal een klan
tenkring kunnen opbouwen, vooral
als hij die klant nog waardeert ook.
Want dat is het grote verdriet in het
moderne koopfeest dat we ons dik
wijls verlaten voelen in onze keuzepro-
blematiek bij de kleurloze zelfbedie
ning.
leder hoopt op een goede Sinterklaas.
Laten wij bedenken dat alleen hij die
koopvreugde zal schenken, die ge
tuigt van smaak en begrip voor de
wensen van de ontvanger van een ge
schenk. En dan weten wij plotseling
weer dat er naast al die grote ge
schenken weer bergen kleine pakjes
zullen zijn, die getuigen van genegen
heid en attentie. In wezen zijn zij de
garantie voor een geslaagde sinter
klaaskoop.
"SNOEPERIE ENDE SLICKERDEMICK"
WALICH SIEUWERTS was geen vriend van Sinterklaas, evenmin als
de meeste strenge Calvinisten van de reformatietijd. "'t Is een sotte ende
onghefondeerde maniere van de kinderen haere schoenen met allerley
snoeperie ende slickerdemick te vullen", zo zei Walich. "Wat is dit an
ders gedaen, als op de hoochten geoffert ende geroockt? Die sulcx
doen en verstaen noch niet wat van de waere Religie is!"
En op de zondag, die aan de 6de december voorafging, werden er heel
wat anti-Sinterklaaspreken gehouden van gereformeerde kansels af.
Maar dat niet alleen: ook stedelijke keuren bevatten menig verbod. Zo
werd bij een Arnhemse keur van 3 dec. 1622 zelfs het zetten van de
schoen en het bakken van sinterklaaskoekjes verboden. En dat er in de
kramen van de sinterklaasmarkt "vercoft werden verscheyde goederen,
die men den cleynen kinderen dyets maeckte dat Nicolaas hunluyden
gaf", was "een saecke, nyet alleen strijdende teghens alle goede ordre
ende polityc", maar die ook de mensen afleidde van "de ware Godes-
dyenst" en strekte tot "superstitie ende afgoderije".
Was dit alleen maar benepen kerkisme of veeleer te billijken verzet,
was het niet anders dan het zielig protest van een stelletje bekrompen
dompers of brandde hier het heilig vuur van welgefundeerde innerlijke
overtuiging?
DE GESTALTE VAN NICOLAAS,
die de kerkelijke overlevering ons biedt,
is een samensmelting van twee Klèin-
aziatische bisschoppen van die
naam. De oudste, een legendarische
figuur, moet in de 4e eeuw na Chr. bis
schop geweest zijn van Myra, gelegen
aan de zuidkust van Klein-Azië. Vrij
wel niets staat van hem historisch
vast.
Pas de fantasie van later eeuwen
heeft zijn levensverhaal gekompo-
neerd en opgesmukt, in hoofdzaak
met feiten en legenden van zijn naam
genoot, die twee eeuwen later leefde
in hetzelfde landschap Lycië. Deze
tweede bisschop Nicolaos was een
eenvoudige vrome monnik, die vooral
bekend werd door zijn genezingen en
uitdrijving van demonen. Hij was
eerst abt van het klooster Sioon, later
bisschop van Pinora en hij overleed
op 10 december 564.
AANVANKELIJK vrij onbekend,
neemt de gestalte van de wonderdoe
ner van Myra in de grieks-christelijke
overlevering in de loop der eeuwen le
gendarische proporties aan. in de 9e
eeuw steekt hij in de griekse kerk al
boven alle heiligen uit; zijn kultus eve
naart die van maria, de moeder Gods.
Kerken worden aan gem gewijd en hij
wordt de schutspatroon van de gevan
genen, van de huwbare maagden, van
de kinderen en van de zeelieden.
In deze eeuwen is er een druk kon-
takt tussen Griekenland en Italië en
zodoende valt het niet te verwonde
ren, dat de Nicolaas-kultus ook naar
dit laatste land wordt overgebracht.
Van Italië uit slaat de verering over
naar het land der Franken en overal
worden kerken gebouwd ter ere van
de heilige Nicolaus, in Rome, Ra
venna en Napels, in Lausanne, Keu
len en Amiens.
1087: DE ROEM VAN BARI
OVER ZEE is de faam van de zozeer
gevierde heilige vooral verbreid door
de Noormannen, die de grote zeevaar
derspatroon hadden leren kennen in
de Zuiditaliaanse havenstad Bari. Als
Willem de Veroveraar in 1066 zijn be
roemde tocht over het Kanaal maakt
en zijr vloot wordt door storm geteis
terd, dan roept hij de heilige Nicolaas
aan om bijstand.
Het grote jaar voor Bari en het wes
ten is echter 1087. Dan landt een vloot
van drie schepen uit Bari op de Klein-
aziatische kust. De bewoners van het
pelgrimsstadje Myra zijn de bergen in
gevlucht uit vrees voor de Turken, die
toen het Lycische landschap teister
den. Dat nu geeft de schepelingen
van Bari de gelegenheid, het gebeen
te van de heilige bisschop te roven uit
het graf van de verwoeste Nicolaos-
kerk in Myra.
In triomf worden de kostbare re
likwieën in Bari binnengebracht. De
heilige krijgt een praalgraf in een spe
ciaal gebouwde kerk en Bari wordt
een beroemd pelgrimsoord en een
centrum van godsdienstig leven.
EEN KLAAS VAN KLASSE
DE KRUISTOCHTEN hebben niet
weinig bijgedragen tot de verbreiding
van Bari's roem. In de loop van de
12de en 13de eeuw wordt het kerkelij
ke feest van Sint Nicolaas steeds al
gemener gevierd in west-Europa.
Utrecht krijgt dan zijn Klaaskerk en
een dokument uit die stad van het jaar
1163 vermeldt de 6de deember als of
ficiële feestdag. Het koncilie van Ox
ford besluit in 1222, dat voortaan het
feest van Sint Nicolaas zal worden ge
rekend tot de officiële "eerste klasse"
feestdagen. Zo gaat de roem van de
legendarische bisschop allerwege
steeds meer de "normale" proporties
verre te boven.
Ook in de Nederlanden verrijzen
tientallen Klaaskerken. Amsterdam
en Utrecht hebben beslist het mono
polie niet. Dordrecht, Delft, Leiden,
Groningen, Zutphen, Venlo, Vlieland,
Kampen, Stavoren, Harderwijk en
een hele serie andere plaatsen rond
om de oude Zuiderzee, zij alle hebben
hun bedehuis gewijd aan de heilige
bisschop.
De Amsterdammers richtten in het
begin van de 16de eeuw in de Oude
Kerk een beeld van de heilige op van
klinklaar zilver, ter waarde van bijna
duizend Carolusguldens, een enorme
som voor die dagen. Maar niet meer
dan een halve eeuw heeft de zilveren
Klaas hier stand gehouden.
REFORMATIE
DAN KOMT het optreden van Luther,
Zwingli en Calvijn. Zij trachten de ver
vallen kerk terug te voeren tot haar
oude grondslagen. Ook in de Neder
landen breekt de hervorming zich
baan. Alle beeldendienst en heiligen
verering worden gebrandmerkt als
een "vervloekte afgoderij".
Is het wonder dat, waar zo de zaken
staan, ook de heilige Nicolaas het
moet ontgelden? Is het vreemd, dat
Walich Sieuwert komt tot zijn in het
begin vermelde uitspraak? Valt het
niet te verstaan, dat de zilveren heili
ge uit de Oude Kerk in 1578 wordt ver
wijderd en tot geld geslagen, de vier
kante noodmunt, die bij verzamelaar
nog wel te vinden is?
Neen, het is ten volle te begrijpen
en te billijken, dat de tot de bijbel te
ruggekeerde gereformeerden van die
dagen van Sint Nicolaas en zijn ver
ering niets meer moesten hebben en
dat zij uit pure reactie zelfs het bak
ken van sinterklaaskoekjes gingen
verbieden.
MAAR DIT ALLES heeft niet verhin
derd, dat de reformator Maarten Lu
ther met zijn Köthe en zijn kinderen
heel vrolijk en gezellig in de huiselijke
kring het sinterklaasfeest heeft ge
vierd. Een dominee Nicolaas Beets
schrijft in zijn Camera Obscura heel
genoeglijk over hét verguldavondje bij
bakker De Groot, terwijl De Genestet
zijn sinterklaasavond-gedicht begint
met de bekende woorden: "O bis
schop, schoon 'k niet licht een heilige
vertrouw, gij zijt een heilige, dien 'k
haast aanbidden zou."
BOVEN DE ZIJDEUR van het huis op de hoek van Dam en Damrak in
de hoofdstad is een gevelsteen ingemetseld, die ons "SINTERCLAES"
laat zien, voorzien van staf en mijter en met zijn rechterhand zegenend
opgeheven boven een drietal kleuters, die zich bevinden in een soort
ronde kuip of ton.
Deze steen werd reeds in het begin van de 17de eeuw door de waard
van de Amsterdamse herberg "Stercleas" daar ter plaatse aangebracht.
Het koffiehuis verwierf zich sedert dien de naam van "De Bisschop". Het
werd in 1928 afgebroken, de steen kwam in het bezit van het Koninklijk
Oudheidkundig Genootschap, maar werd bij de herbouw van het pand
opnieuw in de gevel ingemetseld.
Vragen wij nu naar de betekenis van het symbool, datn worden wij ver
wezen naar een rijkdom van legenden, die zich in de loop der eeuwen om
de figuur van de oude bisschop Nicolaas hebben geweven. De eerste is
die van de drie klerken of scholieren.
Was de vormen niet af met een wasmiddel, maar uitsluitend in heet water. Hier
door wordt het aanplakken van het gebak voorkomen.
Nieuwe vormen moet men enkele malen inbakken, hetgeen zeggen wil: insmeren
met margarine en in een matig warme over (stand 2) 10 min. laten inbakken.
SOORTEN EN VORMEN.
Cakevorm: langwerpig tulband;
Springvormen;
Vlavormen;
Zandtaartvormen;
Bodemvormen;
Broodvormen;
Bakplaat van de oven.
PREPAREREN
1.) Insmeren met margarine of slaolie;
2.) Margarine bloem: doffe en iets donkere korst.
Plakt niet.
3.) Margarine poedersuiker: glanzende en donkere korst,
b.v. voor biscuit of moskovisch gebak.
4.) Margarine en paneermeel: grove en dikke korst;
5.) Voeren met aluminiumfolie:
bij minder geschikte vormen die erg plakken.
1. Gist Is gevoelig voor temperatuur.
Bij gebruik van hete melk werkt de
gist niet, evenmin bij koude melk. De
beste temperatuur is 30°C.
2. Gist kan geen zout verdragen.
Komt het hiermee in aanraking dan
heeft hij geen werking meer. Dus bij
het deeg maken het zout onder de
bloem mengen.
MATERIAAL
Blik: geeft minder mooi resultaat
dan aluminium en kan roesten,
goedkoop in aanschaf.
Aluminium: geeft mooi resultaat;
roest niet
duurder in aanschaf.
Aluminium Roest niet. Nog wat duur,
met teflon prachtig resultaat
IJzer: kan roesten.
Plaatstaal: geeft mooi resultaat
(gelakt) kan roesten als lak eraf is.
Plaatstaal: Geeft mooi resultaat
(gemoffeld) roest niet. is zeer duurzaam
duurder in aanschaf.
Vuurvast glas: geeft goed resultaat
het gebak is iets donkerder
van kleur dan in metalen vormen
baktijd iets langer nemen
breekbaar
duurder in aanschaf.
TOEPASSING
Cake
Biscuit
Cake
Biscuit
alle soorten
Brood
Zandtaartdeeg
Gistdeeg
Biscuitdeeg
Zandtaartdeeg
Gistdeeg
Biscuit
Gistdeeg
Zandtaartdeeg
Cake
3. Gist is gevoelig voor suiker, nl. ten
hoogste evenveel suiker als gist ge-
bruiken. J
4. Let er bij het deeg maken op dat het
niet tocht in het vertrek, hierdoor
wordt het rijzen vertraagd. Het uitrol-
len en kneden moet bij voorkeur ge-
beuren op een houten of formica ta-
fel. J
5. Door te lang rijzen verliest de gluten 0
zijn samenhang, waardoor het deeg
"verrekt" en in elkaar zakt.
6. Gist moet vers zijn. Gist kan enkele J
dagen bewaard worden, koel en bij-
voorbeeld in nat boterhampapier. 0
7. Verse gist is lichtbruin, vochtig en
kneedbaar.
8. Oude gist is droog, kruimelig, don-
ker gekleurd en pakt niet meer samen. 0
Sint en de jongelingen, een houtsnede 1550)
UIT HEBBERIGHEID
DRIE KLERKEN of scholieren ko
men op zekere dag mue en hongerig in
Myra aan Zij vragen een slachter om
onderdak ter ere van God en Sint Ni
colaas Het verzoek wordt iuw afge
wezen De drie knapen gaan heen,
bang van honger en kou te moeten
sterven
De vrouw van de slager vermoedt
echter dat de kieiken zilver in hun
zakken hebben eri weet haar man te
bewegen het drietal terug te roepen
Klerken klerken zo roept de slager
ik zal ij onderdak geven wanneer ge
vlees van ons wilt kopen De jonge
lingen keron verheugd op hun schre
den terug smeken de zegen van God
en Sint Nicolaas voor de slager af en
worden op en stevig maal onthaald
De oudste kan niet laten te zeggen
Heer, wij bidden U, vergeld de goed
heid die wij hier genieten, en ook gij,
Sint Nicolaas, want in zo'n goede her
berg was ik in lang niet". Daarop
maakt de slagersvrouw de bedden in
oide het drietal kruipt onder de veren
en slaapt spoedig in
GESLACHT EN GEZOUTEN
NU ONTPOPT de "gastvrije"
slachter zich in zijn ware gedaante.
'Wijf zo roept hij, "haal mij mijn bijl,
want ik wil ze doden Inderdaad be
geeft hij zich naar het bed van de
mets kwaads vermoedende knapen,
doodt hen, doorzoekt hun beurzen en
zakken doch. vindt niets van de
schatten, waarover hij had gedroomd.
Nu vervloekt hij de dag van zijn ge
boorte en bovendien zijn vrouw, die
de aanstookster van het hele geval
was
Maar deze ziet toch nog kans munt
te slaan uit de misdaad en zegt:
"Wees toch stil, lieve heer, maak u
niet bevreesd. Ik weet goede raad:
laat ons pasteltjens maken van hun
vlees en die verkopen voor varkens
vlees; dan kunnen wij er nog aan win
nen."
Zo gezegd, zo gedaan. De knapen
worden in stukken gesneden en ge
zouten en de slager vent op de markt
zijn "pasteitjens" uit.
OP DE MARKT
DE GOEDE BISSCHOP Nicolaas
verschijnt ook ter markt. De slager
prijst hem luide zijn waren aan, maar
de Sint trapt er niet in. Hij vraagt, of
de slager geen ander vlees heeft, daar
hij varkensvlees wil kopen.
"Ander vlees dat ge hier te koop
ziet heb ik niet." amtwoordt de moor
denaar "Ja. waarachtig hebt ge dat
wel." voert de bisschop hem hierop
tegen 'Drie varkens, die daar in uw
vat ingezouten liggen! Breng mij daar
heen. want die wil ik hebben, alle
die varkens"
De slager verbleekt van schrik, valt
de heilige man, die van zijn snode
daad op de hoogte blijkt, sidderend te
voet en smeekt hem, samen met zijn
vrouw, om erbarmen. De bisschop
maakt een kruisteken boven het vat
en ziedaar: de drie kinderen rijzen ge
zond en wel uit de pekel omhoog. De
Sint vermaant hen, in hun volgend le
ven hun dankbaarheid te tonen. De
slager en zijn vrouw komen tot beke
ring. En daarmee is het zo bloederige
verhaal toch nog tot een gelukkig ein
de gekomen.
HET KIND IN DE BADKUIP
EEN TWEEDE kuip-legende vertelt,
dat Nicolaas op een keer zijn intrek had
genomen bij een vrouw in Myra. Wan
neer deze verneemt, dat haar gast tot
de bisschoppelijke waardigheid is
verheven, is ze juist bezig haar kind
een bad te geven. Om het water warm
te laten blijven, staat de stenen bad
kuip op het vuur. Maar bij het horen
van de heugelijke tijding vergeet de
moeder kuip en kind, ijlt naar buiten
en begeeft zich vromelijk ter mis.
Intussen laait het vuur steeds feller
op. Het water gaat borrelen en brui
sen en kookt tenslotte als een zieden
de zee. Maar, ziedaar het wonder: het
kind blijft ongedeerd, plast met zijn
handjes in het kokende water en ver
maakt zich met het geborrel.
Als de mis geëindigd is, denkt de
ontstelde moeder plotsklap aan kuip,
kind en vuur. Ze vliegt naar huis, met
de verschrikkelijkste waanvoorstel
ling in het hoofd. En dan vindt ze thuis
het kind zo gezond als een vis en
kraaiend van plezier.
Ze neemt de kleine in haar armen,
gaat onmiddellijk terug naar de kerk
en toont daar levensecht aan het vro
me volk het grote wonder, dat de heili
ge bisschop aan haar kind heeft ver
richt. De glorie van Sint Nicolaas is er
niet weinig door gegroeid.
