Onweer binnenshuis
Bent u altijd veilig?
Bent u veilig in
uw auto
Onweer tijdens kamperen
Onweer in de
bergen
Enige algemene adviezen
Onweer
Wat kunt u doen?
Wat kunt u doen?
Voor degenen die hun
natuurkunde nog even
willen ophalen
Met een electroscoop kan men
de aanwezigheid en de soort van
electriciteit aantonen.
Influentle is de eigenschap dat
een electrlsch lichaam, in de na
bijheid van een geïsoleerde neu
trale geleider gebracht, daarin
het electrlsch evenwicht opheft,
door de ongelijknamige electri
citeit aan te trekken en de ge
lijknamige af te stoten.
- 10
10Soester^omant^vanjvóénsdag^GaugustuslSgO^
Wat kunt u doen
bij onweer?
Tijdens onweer is het binnenshuis vei
liger dan buiten. Toch kunnen er doden
of gewonden vallen door de bliksem als
het (vakantie)huis van hout is en geen
metalen constructie heeft.
Een huls met een bliksemafleiderin
stallatie biedt natuurlijk de meeste
veiligheid:
Tijdens onweer zal ieder hoog of uit
stekend voorwerp op of rond uw huis
de bliksem kunnen aantrekken. Zo
als we zagen bestaat de bliksemaflei
derinstallatie meestal uit een wijdma-
zig netwerk van koperen leidingen en/
of metalengebouwonderdelen. Opvang
inrichtingen en opvangers die boven
het dak uitsteken vangen hierbij de
bliksem op en de afgaande leidingen
zorgen ervoor dat de bliksemstroom
wordt afgevoerd naar het aardir.gs-
systeem.
Indien uw huis geen bliksemafleider
installatie heeft, zal de bliksemstroom
waarschijnlijk allerlei geleiders vol
gen om de aarde te bereiken zoals
bijvoorbeeld regenpijpen, centrale
verwarmingsbuizen, waterleidingen,
electrische draden, antenne-draden
enz. Als deze metalen leidingen (inclu
sief het betonstaal in gewapend be
ton) onderling met elkaar verbonden
zijn dan is er in het algemeen geen
gevaar voor personen binnenshuis bij
blikseminslag, omdat zij als het ware
door een kooi van Faraday beschermd
zijn.
Toch zullen er vele vragen door uw
hoofd gaan, zelfs als u binnenshuis
door onweer wordt overvallen.
Moet mijn huis eigenlijk een bliksem
afleiderinstallatie hebben?
De noodzaak van een bliksemafleider
installatie hangt van vele factoren af.
In de uitgave NEN 1014 van het Ne
derlandse Normalisatie Instituut 2
staan enkele voorbeelden:
omschrijving van het huis
bungalow met rieten dak
6 m hoog, geen geëxpo
neerde ligging.
bungalow als boven,
maar met TV-antenne,
hoogste punt 12 m
boerderij in het vlakke
land met hooizolder,
hoogste punt 6 m.
afleiderinstallatie
aanbevolen?
ja (eventueel alleen
antenne)
In Duitsland heeft men een punten
systeem ontwikkeld, dat aangeeft of
de aanleg van een bliksemafleiderin
stallateur raadplegen.
Blikseminslag in een huis met bliksemBlikseminslag in een huis zonder
afleiderinstallatie. bliksemafleiderinstallatie.
Moet ik bij onweer de ramen sluiten?
Als u dichtbij een raam wilt zijn (min
der dan 1 meter verwijderd) is het
beter om het te sluiten, omdat de blik
sem naar u kan overspringen.
Moet ik de TV-antenne uit het toestel
halen?
Als de bliksem in uw huis slaat, zal
dat waarschijnlijk gebeuren via de an
tennemast. De bliksemstroom zal zijn
weg naar de aarde zoeken via de an
tenneleiding naar het TV-toestel.
Daarna via het aansluitsnoer en de
electrische installatie naar een ge
aarde geleider in de meterkast. Hier
bij kan zowel het TV-toestel als de
electrische installatie worden bescha
digd. Een speciale bliksembeveiliging
voor uw TV-antenne kan natuurlijk
schade bij inslag voorkomen en wordt
vooral aanbevolen bij masten hoger
dan 5 meter boven het dak en anten
nes van 2 meter op vrij gélegen wo
ningen. Bij huizen met een dak van riet
of stro moet de TV-antennemast bij
voorkeur op minstens 5 meter af
stand van het huis geplaatst worden
(met een ondergrondse antenneleiding
naar het huis).
Haal bij naderend onweer tijdig de an
tenne uit het toestel om schade door
bliksem te voorkomen.
Doe dit echter nooit tijdens onweer.;
de bliksemstroom zou u kunnen tref
fen.
Bij het Nederlands Normalisatie Insti
tuut (NNI), Polakweg 5 te Rijswijk
kunt u gratis de brochure
verkrijgen Blikseminslag in anten
nes". Hierin wordt op „doe het zelf"
basis aangegeven hoe antennes op een
voudige wijze beveiligd kunnen wor
den. Hiermee zal een zekere mate van
beveiliging worden geboden die in een
belangrijk aantal gevallen van blik-
seinslag voldoende zal zijn. 2
Antennes voor gemeenschappelijke
ontvangst (bijvoorbeeld kabel TV-an-
tennesl moeten tegen blikseminslag
beveiligd zijn. Dit is wettelijk ver
plicht. 3
Moet ik de electrische apparaten
uitschakelen?
De bliksemstroom zou gebruik kunnen
van de electrische leidingen in
uw huis in een poging om de aarde te
vinden. Hierbij kunnen kortsluitingen
ontstaan, maar deze zullen onmiddel
lijk worden onderbroken doordat de
zekeringen doorslaan. (Vervang deze
zekeringen pas wanneer het onweer
voorbij is).
Het is dus bij onweer in het algemeen
niet nodig om uw electrische appara
ten uit te schakelen. Bij blikseminslag
kan echter wel schade worden toege
bracht aan apparaten met electro-
nische circuits, zoals electronische re
kenmachines, telefoons met beeld
scherm verbonden aan het electrische
net, kasregisters, mini-computers,
wekkerradio's, alarminstallaties enz.
Deze moeten dus wel tijdig worden
uitgeschakeld en los gekoppeld van het
electrische net.
Kan ik bij onweer telefoneren?
Bij onweer loopt u géén groter risico
als u de telefoon gebruikt, behalve als
uw huis een bovengrondse telefoonver
binding heeft. Dan loopt u het ge
vaar, dat de bliksem u via de tele
foonlijn zou kunnen treffen. In dit ge
val is het natuurlijk het beste de hoorn
op de haak te leggen en er uit de
buurt te blijven tot het onweer voorbij
is.
Kan ik een bad nemen tijdens onweer?
En water gebruiken?
Bij blikseminslag in uw huis zal ten
minste een deel van de bliksemstroom
de water aan- en afvoerleidingen vol
gen. Het zal daarom gevaarlijk zijn
bij onweer deze waterleidingen aan
te raken en te gebruiken. Er is in het
algemeen geen gevaar als de waterlei
ding van de douche, het bad of de
waterkraan met een metalen verbin
ding is verbonden met de afvoer,
Men moet dus bij onweer voorzichtig
zijn met radiatoren, wasmachines,
gootstenen en met alle andere voor
werpen die een metalen verbinding
naar buiten hebben.
Tenslotte is het interessant op te mer
ken, dat dodelijke ongevallen binnens
huis in Nederland afnamen van 28
per jaar in de periode van 1909-1918
tot slechts 2 per jaar in de periode
1959-1968. 6 Waarschijnlijk is dit niet
het gevolg van meer bliksemafleider
installaties maar eerder van de uit
breiding van waterleiding, centrale
verwarming en electrische installaties
in de huizen.
Het onweer is gevaarlijk dichtbij als
de tijd die verloopt tussen bliksem en
donder minder is dan 10 seconden
(geluid verplaatst zich met een snel
heid van ongeveer 300 meter per se
conde, dus 10 seconden betekent een
afstand van ongeveer 3 km
Probeer vóór het onweer zó dichtbij is,
zo snel mogelijk een schuilplaats
te vinden in:
Gebouwen, huizen (liefst met een
bliksemafleiderinstallatie).
Uw auto (waarschijnlijk de veilig
ste schuilplaats: het metalen frame
werkt als de kooi van Faraday).
Dichte bossen (houd tenminste S
meter afstand van bomen en laag
hangende takken)
Als het onweer zo dichtbij is dat de
donder de bliksem volgt in minder dan
3 a 5 seconden en u heeft geen schuil
plaats kunnen vinden, dan kunt u maar
één ding doen:
Hurk met de armen om de benen
heengeslagen, en met de voeten bij
elkaar om het contact met de grond
zo klein mogelijk te maken, (als u
dit niet volhoudt kunt u ook knielen)
Blijf niet in gToepjes bij elkaar staan.
Irt'dé Verenigde Staten is het voorge
komen dat een kudde van 504 schapen
tegelijk door één blikseminslag gedood
werd!
(via directe inslag)
Hiermee hebben we enkele antwoorden
gegeven op de vraag wat men kan doen
tijdens onweer. Enkele antwoorden,
omdat zelfs de geleerden niet kunnen
voorspellen waar de bliksem wel en niet
zal inslaan.
De adviezen beschreven in het boekje
„Leven met bliksem" zullen uw vei
ligheid bij onweer vergroten, maar
100% zeker is men nooit! De bliksem
gedraagt zich daar jammergenoeg te
grillig voor.
Wordt u in het open veld door de
bliksem overvallen, dan loopt u 2 geva
ren:
1. U bent het hoogste punt in de om
geving en de bliksem treft u direct.
2. Indirecte inslag komt echter veel
méér voor. De bliksem slaat in vlak
bij u en de stroom verspreidt zich
straalsgewijs in alle richtingen in de
grond.
Hierdoor kan een hoge spanning ont
staan tussen uw voeten, zelfs als u tot
20 meter van de blikseminslag verwij
derd bent.' De spanning kan een
stroom forceren door uw lichaam. U
zult misschien niet worden gedood,
maar gedeeltelijke verbranding of tij-
delijke verlamming is niet uitgesloten.
Dit risico wordt verminderd door uw
voeten bij elkaar te houden en het
contact met de grond zo klein moge-
lijk te maken.
Vermijd tijdens onweer vooral de vol
gende riskante plaatsen: 1
Onder alleenstaande bomen en spe
ciaal onder de ver uitstekende takken
loopt u het- grootste gevaar tijdens on
weer. Deze bomen worden dikwijls
door de bliksem getroffen. Het is een
fabeltje dat het veilig is onder beuken
maar niet onder eiken of wilgen.
Ga vooral niet op de grond liggen, om
dat door het groter aanrakingsvlak
met de grond de kans toeneemt dat
een deel van de bliksemstroom door
uw lichaam vloeit (zoals we zagen kan
de bliksemstroom zich na inslag im
mers in alle richtingen verspreiden).
De bliksem heeft geen voorkeur. Wel
is het zo, dat de sporen van een blik
seminslag nogal kunnen verschillen.
Bij gezonde bomen met een gladde
hechte bast (beuken) dringt de blik-
semstroom gewoonlijk niet naar bin
nen. Bij andere bomen (zoals sparren)
ziet men echter na blikseminslag dui
delijk de sporen zoals versplintering
van de bast.
Bosranden met hoge bomen.
Toppen van heuvels of duinen.
Metalen afrasteringen, die de
stroom naar u toe kunnen leiden van
honderden meters afstand.
Indirecte blikseminslag. De bliksem
slaat in de boom en de stroom ont
laadt zich straalsgewijs in de aarde.
De koe loopt een grotere kans gewond
(of gedood) te worden dan de gehurk
te vrouw. Het spanningsverschil bij de
koe (tussen zijn voor- en achterpoten)
is namelijk veel groter dan bij de
vrouw 27
Had de vrouw in radiale richting van
de boom op de grond gelegen dan had
ook zij een veel grotere stroom door
het lichaam gekregen.
Bij onweer bent u veilig ïn 'uw '(me
talen) auto. De bliksem kan wèl een
klapband veroorzaken.
antenne is waarschijnlijk het hoogste
punt van uw auto en loopt de meeste
kans op blikseminslag. De uitgescho
ven antenne zou de volkomen ideale
Faraday-kooi kunnen doorbreken,
waardoor uw veiligheid in gevaar
komt.
Sluit alle ramen en het eventuele open
dak om te zorgen dat het Faraday
principe feilloos werkt en te vermijden
dat bliksemvonken in uw auto sprin
gen.
Rijd voorzichtig. Houd er rekening
mee dat een bliksemflits u kan verblin
den, vooral als de bliksem dicht bij uw
auto inslaat. De blik kan inslaan in uw
auto en daarbij een klapband veroor
zaken.
Als u in bijzonder zwaar onweer te
rechtkomt is het beter om even te
stoppen tot het ergste voorbij is.
Blikseminslag kan verkeerslichten en
alarmsignalen bij spoorwegover
gangen uitschakelen.
Tijdens en na onweer moet u dus extra
voorzichtig zijn bij het oversteken van
beveiligde kruispunten en spoorweg
overgangen.
In een kunststof auto bent u niet veilig
tijdens onweer, omdat deze niet werkt
als een Faraday-kooi. Probeer vóór het
onweer dichtbij is, zo snel mogelijk een
schuilplaats te vinden.
Uw auto door de bliksem getroffen
Men hoort wel eens, dat als een auto
door de bliksem is getroffen, men pas
kan uitstappen wanneer de auto van
zijn electrische (bliksem) lading is
ontdaan, b.v. door met de bumper
contact te maken met een lantaarn
paal. Maar dit is niet nodig. Een auto
kan slechts een beperkte electrische
lading opnemen, de overtollige lading
van de bliksem zal in de grond verdwij
nen. De lading die op de auto achter
blijft is in het algemeen te gering om
bij het uitstappen of aanraken van de
auto een gevaarlijke electrische schok
te veroorzaken.
Veilig in de auto
Tijdens onweer in bossen, velden of
aan zee is uw auto waarschijnlijk één
van de veiligste schuilplaatsen in de
directe omgeving.
Hierbij bestaat niet alleen gevaar van
blikseminslag maar vaak ook van
storm met hevige wind, regen, hagel
en sneeuw. Zelfs zonder bliksem bete
kent ieder van deze elementen al een
gevaar voor de bergbeklimmer, in
feite zijn hagelstenen en dikke regen
druppels in de mist een duidelijke
waarschuwing dat onweer nabij is.
Er zullen weinig mensen zijn die nim
mer met hun auto door een onweersbui
zijn gereden. Toch horen we nooit dat
inzittenden van [metalen] auto's door
blikseminslag worden gewond.
Dit kan als volgt worden verklaard:
Om werkelijk beveiligd te zijn tegen de
bliksem moet u er voor zorgen, dat de
bliksemstroom niet door uw lichaam
kan gaan. Als de bliksem uw auto treft
zal de stroom via het metalen frame en
de banden in de aarde afvloeien. De
rubber banden van uw auto kunnen de
bliksemstroom niet verhinderen om de
aarde te bereiken. De inzittenden zul
len binnen in de auto veilig zijn wat
verklaard kan worden door het Fara
day principe. Bij blikseminslag werkt
uw auto dus als een volmaakte be
schutting tegen de electrische stroom
van de bliksem.
Vermijd het open veld.
In het open veld is uw tent natuurlijk al
gauw het hoogste punt en de bliksem
kan u direct treffen, of -wat velen niet
weten-indirect. Zelfs als de bliksem
niet direct in uw tent zou inslaan, kunt
u nog steeds gewond raken door een
blikseminslag tot op 20 meter afstand.
Kortom, vermijd uw tent op te zetten
daar waar u risico loopt tijdens onweer
(zoals beschreven in de algemene ad
viezen).
In uw tent kunt u het beste op een
enigszins isolerende droge matras
gaan hurken of knielen. Blijf uit de
buurt van metalen tentstokken en blijf
zoveel mogelijk in het midden van de
tent.
Dit zijn slechts enkele eenvoudige
maatregelen, die het gevaar al aan
zienlijk kunnen beperken. Voor hen die
hun veiligheid nog verder willen ver
groten, bestaan in de literatuur be
schrijvingen van bliksemafleiderin
stallaties voor tenten.
Bliksemslachtoffers kunnen gered
worden door onmiddellijk kunstmatige
ademhaling en hartmassage toe te
passen. Een kampeerder, die dit ge
oefend heeft, kan bij blikseminslag het
leven redden van een ander.
In de caravaan
Als uw caravan van metaal is geldt het
Faraday-kooi principe net zoals voor
uw auto en bent u dus binnen de
caravan veilig tijdens onweer.
Wel is het raadzaam tijdig eventuele
electrische leidingen van buitenaf te
ontkoppelen, omdat deze wel eens de
bliksemstroom in uw caravan zouden
kunnen leiden.
Bij een caravan met een niet-metalen
carosserie kan men een bliksembe
veiliging aanleggen m.b.v. een draad
van gegalvaniseerd staal of aluminium
(o4 a 5 mm) verbonden aan het chas
sis. Ook kunnen hiervoor de aluminium
afwerklijstjes worden gebruikt langs
de omtrek van de caravan.
De TV-antenne moet aan de buiten
kant van de caravan worden gekoppeld
aan de bliksemafleider (zie ill.). Bij
stacaravans is het beter de TV-antenne
maar helemaal buiten de caravan te
installeren (bijvoorbeeld op een paal).
Eventueel kan men voor de stacaravan
ook nog een aparte geaarde leiding
maken, verbonden aan een zolang
mogelijk (5 m volgens de norm) meta
len grondpin of buis. Hierdoor wordt
vermeden dat de bliksemvonk over
springt naar andere voorwerpen of
personen in de nabijheid. Bij onweer
moet men tijdig eventuele electrische
leidingen van buiten af ontkoppelen.
De kabel van de TV-antenne moet
tijdig van het TV-toestel worden afge
haald, opgerold en opgehangen dicht
bij de wand of het aansluitingspunt,
zodat uw TV-toestel niet door bliksem
inslag beschadigd wordt.
Bij onweer: vermijd direct contact
met leidingen en metalen voorwerpen
in de caravan.
Onweer in de bergen is gevaarlijk,
omdat men het dikwijls niet kan zien
naderen. Informeer daarom, vóórdat u
met een bergtocht begint, of het lokale
weerbericht goed is en blijft! Houd u
aan de adviezen van berggidsen.
Eenmaal in de bergen is het moeilijk
een schuilplaats te vinden en loopt u de
kans een ideaal doelwit te worden voor
de bliksem. Onweer in de bergen komt
meestal opzetten in de middag. Pro
beer af te dalen voordat de bui er is. Of
zoek een schuilplaats in een berghut
(met bliksemafleiderinstallatie). On
weer zou u kunnen zien naderen door
het verschijnen van de nu wel bekende
cumulonimbus wolk, ware het niet dat
u er meestal al middenin zit!
door het menselijk lichaam dan door
de bergrots, die meer weerstand biedt.
Ga daarom niet op de grond liggen.
Een berghol is tamelijk veilig mits u
het contact met de wand vermijdt. (De
bliksemstroom kan u langs het voch
tige oppervlak van de wand treffen).
Op bergkammen en toppen is het
verschijnen van St. Elmusvuur ook een
goede aanwijzing dat onweer in de
buurt is. Bij daglicht is St. Elmusvuur
natuurlijk niet te zien, maar het sis
send geluid ervan en de vreemde ge
waarwording van geëlectrificeerd
hoofdhaar kan een eerste teken zijn dat
er direct gevaar dreigt (zelfs bij een
blauwe hemel).
Het gevaar om door de bliksem getrof
fen te worden kan als volgt worden
verminderd:
Vermijd bergtoppen en kammen. De
bliksem slaat waarschijnlijk in de
bergtop en een stroomstoot door uw
lichaam zou u kunnen verwonden of
zelfs doden. Ook het klimtouw zou de
stroom naar u toe kunnen leiden,
speciaal als het nat is.
Laat uw pickel en andere lange voor
werpen in de steek.
Maak zo min mogelijk contact met de
berghelling. De stroom vloeit liever
Langs moeilijk begaanbare berg
paden ziet u wel eens kabels of hekken.
Blijf zo ver mogelijk uit de buurt van
deze uitgestrekte metalen geleiders die
de bliksemstroom naar u toe kunnen
leiden.
Tijdens onweer is het niet alleen ge
vaarlijk als u boven in de bergen zit.
Ook beneden in de bergweiden kan de
bliksem nog inslaan, (zie algemene
adviezen).
Speciale draagbare bescherming is
theoretisch mogelijk maar in de prak
tijk nog niet bewezen. Er bestaan ook
uiterst dunnen (enige duizendsten mm
dik) aluminium licht gewicht capes.
Die zijn misschien goed tegen de kou
maar niet tegen blikseminslag, welke
deze waarschijnlijk explosief doet
smelten en zelfs verdampen.
Neem daarom tijdens onweer de vol
gende voorzorgsmaatregelen:
Alleen binnen in uw (metalen) auto
bent u veilig. Verlaat nooit uw auto
voordat het ergste onweer voorbij is.
Bij naderend onweer de antenne in
trekken. Dit kan ook schade aan uw
autoradio voorkomen. Uw autoradio-
1. aansluiting op chassis
2. aansluiting op TV-antenne
S. dwarsverbinding
4. eventuele aparte aarding (hiervoor
__geen aluminium gebruiken i.v.m.
corrosie)
een
In de tent
Wanneer u tijdens onweer met uw tent
in de bossen, velden of bijvoorbeeld
aan zee vertoeft, loopt u natuurlijk een
veel groter risico om door de bliksem
getroffen te worden dan binnenshuis.
Door de juiste plaats voor uw tent te
kiezen kunt u het gevaar enigszins
verminderen.
Plaats uw tent nooit onder een alleen
staande boom of onder de ver uitste
kende takken ervan. Alleenstaande
bomen zijn namelijk altijd een goed
doelwit voor de bliksem. Ook onder
bomen aan de rand van een bos is het
gevaarlijk. Een betere plaats voor uw
tent is in hét bos. maar houdt hem
minstens op 3 meter afstand van de
boomstammen.
.V
