:R
CIRCUS
REQUIEM
view
le. wetV
Soester Courant van woensdag 29 oktober 1980
17
M. v. Dam
Hopman,
en aan
jendekker
n binnen in
ardenhuis
e
Lijendek-
komen gaan
en en be-
bent u? -
etrouwd ge
inderen?-
,ns, 2 doch-
schoondoch-
schoonzoons
;oons en 2
ichters
ide u vroe-
"dam.
wont u in
lardentehuis
mijn man
ïd kon lo-
was u toen
bedaarden
cwam?
jen vragen
r. Prior.
bent u?
jetrouwd
jaar
hinderen?
zoons
Dnde u
- Den
was u toen
t bejaar-
is kwam?
111!
gevaarlijk I
"aUtmtiiii
(f'iïaUanmn
Uk/htm/ifif
Wmmmif.
■(fhlMHt'f
ïfaiammn
Vele van zijn oude vrienden nodigen wij hierdoor uit, alsmede diegenen, die in
Overheidsverband eerder bij het circus betrokken waren, om aanwezig te willen
zijn bij zijn - en onze - afscheidsvoorstelling,op dinsdagavond 28 oktober 1980
te 20.00 uur te Laren N.H.
van een
Er vindt dan een korte circusvoorstelling plaats van de hoogtepunten uit ons
laatste seizoen met nadien een gezellig samenzijn.
Wij hopen dat U door Uw aanwezigheid onze vader en moeder bij dat afscheid
zult willen eren.
Hoogachtend,
De kinderen
Josette en Antoinette Boltini
Het laatste nieuws van circus Toni Boltini
Dicky en Toni Boltini in betere circustijden
26 september 1980
Het is een eer voor ons, kinderen van Toni Boltini, - nu ruim 30 jaar circus
directeur - U te mogen uitnodigen voor de slot-voorstelling van zijn tournee
1980, waarbij hij tevens afscheid neemt van zijn circus.
Ook wij zullen, nu vader zijn strijd voor het Nederlandse circus opgeeft, daarin
niet terugkeren.
V-W
Een feit dat jarenlang overeind is
gebleven, totdat een complex van oor
zaken aan het bestaan van Nederlands
grootste circus TONI BOLTINI een
eind heeft gemaakt. In Laren hebben
gisteren alle Nederlandse circusdirec
ties en buitenlandse vertegenwoordi
gers genodigden en vrienden de
laatste voorstelling van Toni BOLTINI
bijgewoond. Meest op de voorgrond
tredende begeleider bij dit afscheid:
Peter v.d. Weij, Soester ingezetene en
op die avond spreekstalmeester. Za
kenman, met als specialisatie textiel
en herenconfectie, die ook in zijn leven
met de circusbacil werd besmet en
daarvan waarschijnlijk tot aan zijn
dood toe de gevolgen van zal blijven
ervaren. Heeft in talloze circussen in
de laatste kwart eeuw vele paren
schoenzolen versleten. Aanleiding voor
hem zich zeer nadrukkelijk met het
definitieve afscheid van circus BOL
TINI te bemoeien Peter v.d. Weij
daarover: ,,Hoe je ook over de mens
BOLTINI denkt, hij verdient diepe
bewondering voor de manier waarop
hij 33 jaar voor en achter zijn zaak
heeft gestaan.
In zijn circus heeft altijd een fantasti
sche organisatie bestaan waarvan hij,
meer als zaken - dan als circusman, de
grote motor was. Vooral op dat terrein
heeft hij een fantastische aantrek
kingskracht op mij uitgeoefend en kan
BOLTINE ten voorbeeld worden ge
steld bij de concurrentie. Een concur
rentie die hem misschien wel eens
heeft gehaat om zijn successen en
zijn opvattingen t.a.v. circus, maar
hem tegelijkertijd heeft bewonderd om
zijn zakelijke inzicht, inventiveit
en gevoel voor publiciteit.
Ik durf in alle bescheidenheid te stellen
dat ik daarover een oordeel mag heb
ben. Geen Europees circus, of ik heb
het van binnen gezien, en dan pas kun
je vergelijken.
Voeg daarbij dat ik in mijn vrije tijd
clown ben geweest, als invaller spreek
stalmeester optrad, talentvolle jonge
artisten bij directies heb geïntrodu
ceerd en het zal duidelijk zijn dat het
circus niet zo heel veel geheimen meer
voor mijn heeft. In de beginperiode
stond BOLTINI niet model voor het
klassieke circus zoals de meeste lief
hebbers zich dat weten te herinneren
van befaamde oude' circussen als
Strassburger - Sarassani - Mikkensie
en noem maar op. De laatste vijftien
jaar is BOLTINI zich op dat aspect
gaan toespitsen. En opnieuw blijkt dan
waar zo'n man toe in staat is. Dat kost
op allerlei terrein inspanning, mede
omdat de strijd met de steeds groter
wordende concurrentie wordt ver
scherpt. Neem nou eens het afgelopen
seizoen. In Nederland traden op: Cir
cus Bassie en Adriaan - Circus Sjoukje
Dijkstra - Circus Mini - Circus Piste -
Circus Hoepla - Circus Renz - Circus
Bongo - Circus Mikkenie - Circus
Holliday - Circus Krone en dan ook nog
BOLTINI. Er zijn in Nederland wat het
circus betreft te veel kapers op de kust.
Men krijgt te weinig standplaatsen
toegewezen, en waar men komt te
staan zijn staangelden van 5000,- per
dag geen zeldzaamheid.
Dan komen er de kosten bij van
voeding, licht, water, sociale lasten,
verzekeringen, onderhoud, gages, be
lastingen, reklame etc. Slechts een
seizoen is voldoende om als circus
eigenaar de deurwaarder op bezoek te
krijgen. BOLTINI heeft ze meer gezien
dan hem lief was. Met grote vinding
rijkheid heeft hij zijn hoofd boven
water kunnen houden, totdat een hart
infarct het begin van het einde inluid
de. Hij moest zich ontzien, was ook
misschien wel minder strijdbaar en
bokste een ongelijke strijd tegen het
fenomeen belastingen. Voor zijn Joset
te en Antoinette heeft hij de uitspan
ning Valkeveen gekocht, Dicky en hij
zullen hun leven verder zonder circus
moeten stelten."
Zulke mensen verdienen het dat er op
een waardige manier van hun circus
afscheid wordt genomen. Alle fans,
directies en circusvrienden waren dan
ook in Laren aanwezig. Mr. L. J. H. de
Vink, Carel Enkelaar, programmalei
der van de N.O.S. en ondergetekende
hebben deze afscheidsvoorstelling ge
organiseerd. Iedereen deed zijn best er
iets feestelijks van te maken, maar in
feite ben je toch bezig met het requiem
van een circus."
Bij BOLTINI zijn na gisteren voor eens
en altijd de lichten in en rond de circus
tent gedoofd. Met hun kinderen, klein
kinderen, geschenken, brieven en her
inneringen zullen Dick en Toni verder
moeten leven. Paarden, leeuwen., wa
gens en attributen zijn verkocht aan de
Italiaanse circussen Palmiri en Togni.
De BOLTINI'S hebben hun laatste
„salto mortale" voor het „hooggeëerd
publiek" gebracht. Helaas zonder
vangnet...
JAN LEIJENDEKKER
Al in de Antieke Oudheid ken
den de Romeinen hun vorm
van circus, Circensische Spe
len. Dit was nog een zuiver
sportieve bezigheid, maar la
ter werd het steeds meer een
schouwspel. Het hooggeacht
publiek werd steeds verwen
der. Pas in de 18e eeuw begon
het circus te lijken op wat wij
er nu onder verstaan. Voor die
- tijd, en oöfeyin ,de 18e 'eeuw,
bevatte een circusprogramma
wonderlijke nummers, zoals
een grote jacht in de arena,
waar wilde beesten, tot lui
paarden toe, werden afge
slacht onder de ogen van het
al eerder genoemde hoogge
ëerdpubliek. De humanise
ring van het circus is iets meer
dan een eeuw oud. Beroem
de circusfamilies als die van
Renz Carré en pas veel la
ter Strassburger zijn daar me
de voor verantwoordelijk ge
weest. Hun voorstellingen von
den meestal plaats in vaste
circustheaters in Nederland
o.a. Carré Amsterdam en het
voormalige circusgebouw in
Scheveningen).
Diplomaten - notabelen en be
langrijke zakenmensen wa
ren de trouwe bezoekers van de
voorstellingen, totdat het
nieuwtje er van afwas.
Iedere circusdirekteur is ech
ter met een dosis vindingrijk
heid geboren die niet zelden de
basis van zijn sukses is. En
dus werd er naar nieuwe we
gen gezocht. Kleine, en grote
circustenten kwamen in ste
den en op het platteland hun
programma's aan burgers
boeren en buitenlui presente
ren. Circus uit binnen- en bui
tenland ging in Europa een
nieuw eigen leven leiden. Ook
bezoekers met een kleine beurs
mochten zich sinds die tijd tot
het „hooggeëerd" publiek re
kenen. Was Nederland in de
jaren voor de 2e wereldoorlog
hoofdzakelijk op buitenlandse
circussen aangewezen, na de
oorlog kwamen de typisch Ne
derlandse circussen als padde-
t stoelen uit de grond. Daartoe
behoorde ook het meest ge
ruchtmakende circus van
Dicky en Toni Boltini.
Niet minder dan 33 jaar hebben
ze stand gehouden. Dinsdag
28 oktober vond in Naarden
het „Requim van hun circus
plaats". Op deze pagina het
verhaal over de laatste salto
mortale van een puur en onver
valst Nederlands circus: BOL
TINI.
Dinsdag 28 oktober, einde van Nederlands grootste circus
Toni Boltini is er een van de jaargang
1919. Als kermiskind geboren in het
Brabantse Woensel. Vader Boltini, bij
de burgerlijke stand ingeschreven als
Akkerman, was vele jaren een even
gevreesde als bewonderde en geziene
attractie op de Nederlandse kermis
sen. Geruime tijd Nederlands kam
pioen gewichtheffen en worstelen, en
dus sterk als een beer. Met gewichthef
fen verdiende hij zijn boterham. Op
druk bezochte kermissen tilde hij zo'n
vijftien keer per dag zeven volwasse
nen tegelijkertijd van de grond. Vader
Boltini kon er wat van, maar daarmee
is dan al het positiefs over hem gezegd.
Een uitspraak die te lezen is in het boek
„Ik Toni Boltini". Daarin schrijft de
voormalige circusdirecteur: „Een van
de geboden in de Bijbel luidt: Eert uw
vader en uw moeder. Men mag wel
weten dat ik met het eerste deel van
dat gebod vaak heel veel moeite heb
gehad. Mijn vader namelijk, al was hij
dan Nederlands kampioen gewichthef
gen, heeft zich altijd meer Duitser dan
Nederlander gevoeld. Dat was een
afwijking van hem, die onze familie
veel narigheid heeft bezorgd. Als kind
had je niet het hart je tegen hem te
verzetten. Hij had hardere handen dan
alle andere vaders. Ik mag zeggen dat
mijn vader zijn gezin tiraniseerde.
Door zijn grote populariteit, niet alleen
als gewichtheffer, maar ook als
goochelaar, stond overal waar hij
kwam de fles voor hem klaar. Dat is
funest voor hem geweest. Daardoor
werd hij, als oud man, een zorgenkind.
Voor mijn moeder heb ik meer respect
dan ik in woorden kan uitdrukken,
want ik weet hoe ze zich in slechte
tijden, die wij in onze kinderjaren
meemaakten, ongelooflijke offers
heeft getroost om de eindjes aan elkaar
te knopen."
Waarom juist deze passage uit Toni
Boltini's boek? Niet als verontschuldi
ging voor de man die in veler ogen
eerder een avonturier en vrijbuiter dan
een circusman is geweest. Het is eer
der bedoeld U en mij er nog eens aan te
herinneren dat veel weten het begrij
pen eenvoudiger maakt. Toni Boltini
dan, op 13-jarige leeftijd spijbelend
van school op stap met een zelf ge
maakte poppenkast. Op scholen ver
toonde hij zijn janklaassenspel en liet
zich door kinderen met centen betalen.
Centen, die vooral in de wintermaan
den de eindjes aan elkaar moesten
knopen. Zestien jaar oud werd de
poppenkast verwisseld voor een fiets
waarmee hij een nummer als kunst
wielrijder ging opbouwen. Van circus
Toni Boltini was toen nog geen sprake,
de familie leefde als kermisexploitan
ten. De oorlogsjaren waren beslissend
voor de relatie vader en zoon. Toni's
vader stak zijn voorkeur voor al wat
Duits was niet onder stoelen of banken,
zijn kinderen, weliswaar met de nek
aangekeken, kozen zeer nadrukkelijk
de andere kant.
In het boekje „De avonturen van
circus-variété Boltini in oorlogstijd"
wordt daarover verteld. Vele Joden en
verzetsmensen hebben zij onderdak
verschaft, illegalen uit de handen van
de bezetters bevrijd en met oude ker
miswagens levensgevaarlijke trans
porten van het Rode Kruis verzorgd.
De uitgave van dit boekje was pure
noodzaak, omdat vader Boltini door
zijn aanvankelijke voorkeur voor de
bezetter een totaal verkeerd beeld
over zijn kinderen had opgeroepen.
Toni en zijn broers werden in 1945
gerehabiliteerd. Een simpele zaak,
omdat velen van hun oprechte dank
baarheid hebben getuigd. In dat bevrij
dingsjaar leerde hij ook zijn vrouw
Dicky kennen. Een jaar later trouwden
ze en stapte Dicky samen met Tony als
kunstwielrijdsters de wereld van het
variété binnen. Uitgerekend van een
circusdirecteur die zijn belasting
schuld niet kon betalen kocht Toni de
kleine tweemastertent van het ter ziele
gegane circus DON Carolane. Soester-
berg werd in 1947 de eerste stand
plaats. In dat jaar stond de naam
BOLTINI voor het eerst op een kleine
circustent vermeld. In de jaren dat hun
kinderen Josette en Antoinette werden
geboren begon pas goed de strijd om
het al of niet voortbestaan van het
jonge circus. In slechte tijden werden
woonwagens verkocht waardoor de
artisten in de openlucht moesten sla
pen, Friese hengsten werden wegens
geldgebrek van de hand gedaan, kort
om de aanlooptijd van circus BOL
TINI was er niet een waarvoor een
bankdirectie garanties wilde ver
strekken. „Zijn winterslaap" bracht
Toni Boltini in 1947 door als knecht bij
een autosloperij in Soest. In deze
omgeving werd zijn handelsgeest
ontwikkeld en werd met in en verkoop
van dumpwaar de financiële basis
gelegd voor een nieuw seizoen. Een
nieuwe viermastertent werd het eigen
dom van Toni en Dicky. Jaar na jaar
worstelde hij zich met vrouw en kinde
ren vooruit. Steeds groter, steeds
mooier moest het worden. Per slot van
rekening had hij bij zijn huwelijk echt
genote Dicky een droomcircus beloofd,
en de kinderen waar zo naar verlangd
was, hadden toch ook tot taak een
jonge traditie voort te zetten. Naast de
ten kwamen er leeuwen, paarden en
beren. William Wilke, zijn dochter
Valesca en Alberto Althoff kwamen
circus BOLTINI versterken. Vette en
magere jaren wisselden elkaar af. Hoe
de financiële uitkomsten ook waren, er
ging geen seizoen voorbij of Toni
Boltini en zijn helaas te vroeg overle
den publiciteitsman Gerrit Karman
zorgden voor stuntwerk. Toeval of
opzet, alleen Toni en Gerrit kunnen het
enig juiste antwoord invullenleeuwen
ontsnapten, olifanten kwamen in smal
le straten klem te zitten, zangeresje
Ria Kuyken ging vechten met de beer.
Nieuws voor voorpagina's, publiciteit
van levensbelang. De schrijver van dit
verhaal, met een absolute tik voor het
circus geboren, liet zich in 1962 in
Amsterdam overhalen plaats te nemen
in de loop van een kanon om zich
vandaaruit middels handbediening te
laten lanceren. De media zagen er
nieuws in, mij restte schaafwonden,
schrik en een voor deze gelegenheid
gewonnen fles cognac. Het zij ze ver
geven de BOLTINI's, al was het maar
omdat iedereen die daadwerkelijke
belangstelling en waardering voor hun
bedrijf toonde allerhartelijkst in de
deftige salonwagen werd ontvangen.
Een salonwagen waarin ook de plan
nen werden uitgebroed voor een jaar
lijks Grand Gala des Artistes, een
circusshow gebracht door niet circus
mensen, ten bate van de Stichting
Blijvend Applaus. In 1962 hadden wij
Fred Oster - Theo Uden Masman -
Elisabeth Mooy en al die anderen zover
gekregen hun nummer in de piste te
brengen.
Veel heeft de stichting Blijvend Ap
plaus er niet aan overgehouden, alleen
BOLTINI zelf was de grote winnaar.
Opnieuw stonden de dagbladen vol met
publiciteit over dit voor Nederlandse
begrippen unieke evenement. In het
zelfde jaar overleed in circus Toni
Boltini de grote circusman William
Wilke. Hij werd met circuseer naar
zijn laatste rustplaats in Amsterdam
gebracht. De vlaggen van het circus
hingen halfstok. Nooit zal ik het geluid
vergeten van de zacht hinnekende
paarden in en buiten de stallen op het
moment dat de lijkauto passeerde.
Toni BOLTINI heeft van dat aangrij
pende gebeuren nooit een persbericht
laten maken. Zo was hij dan ook wel
weer. België, Israël en tal van andere
landen hebben BOLTINI binnen de
grenzen gehad. In tuinen van zieken
huizen, zelfs in de tuin van paleis
Soestdijk, werd opgetreden. Heat was
een circus waar alles kon, ook m het
negatieve. Johnny Lion, Jumping Je-
wels, Rob de Nijs, Dave Berry, The
Fortunes en anderen maakten deel uit
van BOLTINI's circusprogramma's.
In de tradionele opvattingen van cir
cusliefhebbers artisten die overal,
maar uitgerekend niet in een circus
thuishoorden. Hun aanwezigheid heeft
BOLTINI veel kritiek en veel geld
opgeleverd. En vanuit welke kant men
er ook tegenaankijkt, om het laatste
draait in een circus, zeker dat van
BOLTINI, veel, zo niet alles. Tenslotte
wordt op alles, behalve een circus,
hypotheek verstrekt. De eeuwige jacht
naar, en zorg om geld, kreeg ook
gestalte in de onderneming die in
Soesterberg van start ging. EL PARA-
DISO luidde de veelbelovende naam
van zijn winter en vermaakcentrum.
De politie uit Soest en Soesterberg zat
in die Boltini-periode niet om werk
verlegen. Met al dat positief en nega
tief stuntwerk werd BOLTINI een be
grip, de realisering het grootste Neder
landse circus te worden aan het eind
van de zestiger jaren een absoluut feit.
„Geen katje om zonder handschoenen aan te pakken" Foto: F. P. v.d. Wey
