Is reform echt beter?
Welke
merken?
Koopkracht
Begrippen verklaard
18
Soes ter Courant van woensdag 29 oktober 1980
18
„De mensen willen gezondheid. Wij verkopen het hun in een
pakje." Zo lijkt het grootste deel van de huidige reformhandel
er over te denken. Ooit begonnen als een maatschappijhervor-
mende stroming, lijkt de reformhandel nu definitief door de
knieën voor de commercie. Met behulp van de Stichting Alter
natief Warenonderzoek wierp Koopkracht een kritische blik ach
ter de schermen van het reformhuis.
Steeds meer consumenten
staan wantrouwig tegenover
de produkten van de levens
middelenindustrie, die kunst
greep op truuk lijkt toe te pas
sen om z'n produkten te slij
ten. Het reformwezen bloeit,
want veel mensen denken dat
zulke produkten wél te ver
trouwen zijn. Sterker nog, aan
gespoord door de handel zelf
denken ze dat reformproduk-
ten een synoniem zijn voor
„gezond". Zo eenvoudig ligt
de zaak echter niet, want op
de handel is veel kritiek mo
gelijk.
De reformbeweging is niet
nieuw. Ze stamt uit het eind
van de vorige eeuw. In het
toenmalige Duitsland ontstond
een beweging van vegetariërs
en geheelonthouders. Hun doel
stelling was ideëeleen gezon
de geest in een gezond lichaam.
Om dit te bereiken kozen ze
ondermeer voor een speciale
voeding. Ze aten geen vlees
of vis en alleen produkten die
zo natuurlijk mogelijk waren.
Onnatuurlijke produktieme-
thoden zoals kunstmest of toe
voeging van onnatuurlijke
stoffen, chemische kleurstof
fen bijvoorbeeld, wezen zij af.
In .de loop der tijd ontwikkel
de de beweging zich. Artsen
die de reformgedachte aan
hingen ontwikkelden hele theo
rieën en diëten die de mens
gezond moesten houden of zelfs
moesten genezen. Het „gene
zende" aspect van reformvoe
ding kreeg steeds meer na
druk. Reform is langzaam
maar zeker een verzameling
van allerlei inzichten en stro
mingen geworden. Van een
beweging met een vastomlijn
de leer, zoals bij de macro
biotiek, is geen sprake meer.
Het komt er boud gezegd op
neer dat je nog niet weet wat
je krijgt als je een reformpro-
dukt koopt. Een volledige in-
grediëntenlijst op de verpak
king moet daarover uitsluit
sel geven.
Om de tuin?
Verschillende inzichten en
geen vaste regels. Perfekte om
standigheden om de klant des
gewenst om de tuin te leiden.
Wie „bewust" wil eten, moet
stevig in z'n schoenen staan
en goed geïnformeerd zijn.
Want de producenten denken
heel verschillend over wat
volwaardigevoe dingsmid-
delen zijn.
In Nederland zijn er vier grote
reformhandels: De Vereniging
Nederlandse Reformhuizen,
Smits' Reform, Re eter en Bio-
horma. De VNR bestaat al van
voor de oorlog. Toen volgde
men nog de strenge Duitse
leer, maar dat is later wat ver
waterd. De VNR is een in- en
verkooporganisatie. Ze koopt
produkten in en verkoopt die
onder het VNR-label aan re
formhuizen en winkels met een
reformafdeling.
Smits' Reform is bij de gewone
consument waarschijnlijk het
bekendst. Dit bedrijf brengt
het Zonnatura-assortiment
op de markt, dat tegenwoordig
in steeds meer supermarkten
kan worden aangetroffen. Bin
nenkort komt Smits' met een
tweede assortiment op de
markt, bedoeld voor speciaal
zaken. Deze nieuwe reeks,
Bio-natura geheten, zal voor
een groter deel uit biologisch
geteelde produkten bestaan.
Recter is afkomstig van de
producent van Roosvicee en
heeft dus helemaal geen re
formachtergrond. De produk
ten worden vooral in super
markten verkocht. Ze blinken
uit in hoge prijs en misleiden
de verpakking die suggereert
dat meer inhoud wordt gele
verd dan feitelijk het geval is.
Biohorma, de vierde groot
handel, is groot geworden met
de verkoop van homeopatische
middelen. De laatste jaren
voert het bedrijf voedingsmid
delen onder de naam van Dr.
Vogel, de schrijver van het
boek „De kleine dokter".
Niet biologisch
Volgens de Stichting Alterna
tief Warenonderzoek valt er
op het assortiment van de vier
groothandels heel wat aan te
merken. De belangrijkste kri
tiek is dat de meeste produk
ten van deze handels niet biolo
gisch geteeld zijn. De granen,
de peulvruchten, de vruchte
sappen zijn in veel gevallen
net zo geteeld als de produkten
in de gewone winkel, namelijk
met kunstmatige bestrijdings
middelen of met kunstmest.
Voor rijst betekent dit bijvoor
beeld dat het reformprodukt
niet verschilt van gewone brui
ne rijst die in de winkel te
koop is.
Beide produkten kunnen res
ten van bestrijdingsmiddelen
bevatten. Men verkoopt voe
dingsmiddelen die niet op ge
heel natuurlijke wijze tot stand
Waaraan moeten vol
waardige'produkten nu
precies voldoen?
Voipens de Stichting Al
ternatief Warenonderzoek
moeten de grondstoffen
zonder chemische bestrij
dingsmiddelen of kunst
mest geteeld zijn, en moe
ten de produkten zoveel
mogelijk in hun natuur
lijke staat worden gehou
den. Ingewikkelde fabrieks-
processen om een produkt
te verkrijgen, wijst men
dus af. Stoffen die alleen
ter verfraaiing van het
produkt worden toege
voegd, mogen evenmin,
ook al zijn ze van natuur
lijke oorsprong.
De meeste reformproduk-
ten voldoen niet aan (al)
deze uitgangspunten.
Er zijn echter voldoende
alternatievebedrijfjes
die deze regels wel als
leidraad nemen. Volgens
de SAW zijn er in Neder
land vier merken op de
markt die ook werkelijk
biologisch geteelde pro
dukten leveren:
Het zijn:
alle produkten van de
Federatie van Alternatie
ve Verdeelcentra.
produkten van het merk
„Manna" (macro-bioti-
sche organisatie
produkten van de Biolo-
gisch-Dynamische Ver
eniging, merken Demeter
en Biodyn.
produkten van het (Bel
gische) merk Lima.
Onder deze merken wor
den dikwijls niet alleen
granen, groente en fruit
verkochtmaar ook pro
dukten als brood, muesli
enzovoorts. De grondstof
fen zijn dan zonder chemi
sche bestrijdingsmidde
len of kunstmest tot stand
gekomen, tenzij de ver
pakking nadrukkelijk an
ders vermeldt.
zijn gekomen. Het kwalijke is
dat veel reformhandels niette
min de indruk wekken dat hun
produkten wel biologisch ge
teeld zijn. De verpakking
spreekt bijvoorbeeld van .bio
logische" of ,,natuur"-rijst
in plaats van „biologisch ge
teelde rijst". Biologische rijst
zegt echter niets want alles
wat leeft is biologisch. Volgens
eigen zeggen is slechts 15 tot
20 procent van het Zonnatura-
assortiment van Smits' Re
form biologisch geteeld. Zelfs
het nieuwe assortiment van
Bionatura-produkten zal maar
voor 80 procent uit biologisch
geteelde voedingsmiddelen
bestaan. Arie van Genderen
van de Stichting Alternatief
Warenonderzoek zegt hier
over: „Ik durf er mijn hand
voor in het vuur te steken dat
de grote reformhandels geen
van alle biologisch geteelde
rijst verkopen. Doen ze dat
wel, dan zullen ze dat in geu
ren en kleuren op de verpak
king vermelden. Laten ze de
teeltwijze in het midden, dan
kun je er donder op zeggen
dat het produkt niet biologisch
geteeld is".
De reformhandels nemen het
niet meer zo nauw als vroeger
met hun „natuurlijke produk-
tiemethoden". Ze verkopen
bijvoorbeeld soja-lecithine (ei
wit) als eiwitbron voor vege
tariërs. De manier waarop so-
japrodukten uit de sojaboon
worden verkregen kan beslist
geen „natuurlijke" produktie-
methoden worden genoemd.
Uit de boon worden de vetten
opgelost met behulp van che
mische stoffen. Het overgeble
ven eiwit wordt geconcen
treerd en gebonden, wederom
met hulpmiddelen. Dat hoeft
niet erg te zijn, maar dan moe
ten de producenten niet net
doen alsof er niets onnatuur
lijks met hun produkten is ge
beurd. Dat doen ze echter vaak
wel. Is het niet met de term
„biologisch", dan wel met leu
zen als „volwaardig" en „na
tuurlijk".
Beide termen kunnen mislei
dend werken. Wat is bijvoor
beeld een volwaardig brood?
Volgens de Stichting Alterna
tief Warenonderzoek moet zo'n
brood bestaan uit biologisch
geteelde granen, gist of zuurde
sem, water en zout. Meer in
grediënten heb je niet nodig
om een brood te maken. Doet
de reformbakker een beetje
honing door het brood, dan
wordt het eindprodukt iets
zoeter, maar beslist niet vol
waardiger of gezonder. Je kunt
zelfs volhouden dat zo'n brood
helemaal niet volwaardiger
is omdat er stoffen zijn toege
voegd die overbodig zijn. De
zelfde kritiek is mogelijk op
reform-margarine die Smits'
Reform (Zonnatura) en Neu-
form (Eden) op de markt bren
gen. Margarine is een vervan
ging voor het „natuurlijke"
produkt boter. Het wordt ge
maakt door plantaardige vet
ten te binden met water. Daar
voor is een bindmiddel beno
digd. Beide producenten ge
bruiken middelen die ook door
de gewone levensmiddelenin
dustrie worden gebruikt, na-
nelijk diglyceriden of lecithine.
Deze op zich „natuurlijke"
stoffen worden verkregen met
behulp van kunstmiddelen.
De margarines bevatten bo
vendien kleurstof.
Dat is weliswaar caroteen (pro
vitamine), maar het blijft een
overbodige toevoeging. Mooi
kost een kuipje Eden-marga
rine toch 1,75. Volgens de
Stichting Alternatief Waren
onderzoek heeft zo'n produkt
weinig meer te maken met
het principe om voedingsmid
delen zoveel mogelijk in hun
natuurlijke staat te laten.
Het lijkt er echter op dat som
mige reformhandels de schijn
bewust in stand houden. Ze
J Met welwillende toestem- J
ming van de redaktie van
4- KOOPKRACHT, maand- -K
blad van Konsumenten
J Kontakt, Sweelinckplein 4 J
te Den Haag, op deze pa-
j gina alles over produkten
uit de steeds populairder
wordende Reformhandel. -*
Overigens staan er maan-
delijks in KOOPKRACHT
J meer lezenswaardige ar-
tikelen voor de consument.
Juist in een tijd dat de
koopkracht minder en het
levensonderhoud duurder
wordt een bruikbare gids J
bij Uw grote en kleine -k
inkopen. Voor meer in-
J formatie kunt U bij bo- J
jf venstaand adres terecht.
zeggen op de verpakking dat
er geen chemische toevoegin
gen zijn gebruikt. Natuurlijke
toevoegmiddelen worden wij
selijk verzwegen, terwijl die
even overbodig, misleidend of
zelfs schadelijk kunnen zijn.
De levensmiddelindustrie
maakt ook gebruik van natuur
lijke hulpstoffen. Sommige
daarvan zijn zo schadelijk dat
ze maar in beperkte mate zijn
toegestaan.
Niet gezond
Termen als „volwaardig" of
„natuurlijk" zeggen dus niets.
Iedereen kan ze gebruiken,
want nergens staat omschre
ven wat er precies onder wordt
verstaan. Maar het zijn wel
precies de leuzen waarmee
goedbedoelende klanten het
reformhuis worden binnenge
lokt. Er wordt een suggestie
van gezondheid gewekt, die
lang niet altijd kan worden
waargemaakt.
Neem nu muesli, de laatste ja
ren ëen populair produkt ge
worden, Het bestaat uit gra
nen, gedroogde vruchten en
soms noten. Met melk en yog
hurt een goed ontbijt, ofschoon
uit voedingsoogpunt niet beter
dan volkorenbrood met kaas
of vlees, melk of yoghurt en
fruit. Veel reformmuesli's be
vatten rietsuiker. Op de ver
pakking lijkt het alsof die toe
voeging niet bezwaarlijk is.
Rietsuiker is echter even slecht
voor het gebit als gewone witte
suiker. De hoeveelheid mine
ralen in deze suiker (waarmee
zo vaak geschermd wordt),
valt te verwaarlozen. En is
niets gezond aan.
Verbod op termen
Een heleboel reformprodukten
verschillen in samenstelling
nauwelijks van gangbare pro
dukten in gewone winkels. Het
belangrijkste verschil is de
manier waarop het produkt tot
stand is gekomen. Als er bij de
teelt bestrijdingsmiddelen zijn
gebruikt, niet zo voor de hand
liggende produktiemethodes
zijn gehanteerd en overbodige
toevoegmiddelen zijn gebruikt,
kun je dan nog van „eerlijke,
volwaardige" voeding spre
ken? De Stichting Alternatief
Warenonderzoek vindt van
niet. Termen als „volwaardig",
„natuurlijk" of „eerlijk" moe
ten maar verboden worden
als er zoveel misbruik van
wordt gemaakt, vindt men.
Duidelijke wettelijke regels
voor alternatieve voeding zijn
sowieso hard nodig. In het ka
der van de Landbouwkwali-
teitswet wordt nu al een tijd
geprobeerd om wettelijke eisen
voor biologisch geteelde pro
dukten te maken. Het overleg
stokt ondermeer omdat de
produktschappen, die de ge
wone landbouw vertegenwoor
digen, zulke lage eisen willen
stellen dat ze er zelf ook nog
aan zouden kunnen voldoen.
Voor de biologische telers is
dat onaanvaardbaar. De SAW
zou daarom liever zien dat
eisen aan alternatieve produk
ten in de Warenwet werden
gesteld.
Te duur
Behalve op de reformproduk
ten en de manier waarop ze
worden gepresenteerd valt
ook op de prijzen veel kritiek
te leveren.
Reformprodukten zijn vaak
erg duur. Enigszins begrijpelijk
is dat wel, want de handels
zijn kleinschaliger dan Uni-
lever en kunnen daardoor min
der efficiënt werken. Biolo
gische teelt is bovendien duur
der dan teelt met bestrijdings
middelen. Maar niet-biolo-
gisch geteelde produkten van
sommige reformhandels zijn
veel duurder dan ze gezien
de produktiemethode zouden
moeten zijn. Volgens de SAW
is Recterrijst, die niet biolo
gisch geteeld is, zelfs duur
der dan sommige soorten rijst
die wel biologisch zijn geteeld.
Op die manier is reform voor
al een lukratieve handel, in
plaats van de ideële handel in
voedingsmiddelen die het ooit
was. Arie van Genderen: „De
concurrentie in het reform
wezen is sterker geworden,
maar op de prijzen heeft dat
nog nauwelijks effekt gehad.
De handel is niet van plan om
de dikwijls forse marges te
verlagen, tenzij de consument
weigert om zoveel te betalen".
Wie de prijzen van sommige
produkten beziet, kan maar
één beleidslijn ontdekken:
de handel vraagt wat de klant
ervoor geeft. En dat terwijl
de consument juist van reform
handels een immer goudeer
lijke instelling verwacht.
Moeilijke kiezen
Het wordt je als bewuste con
sument niet gemakkelijk ge
maakt. Wil je zo min mogelijk
overbodige stoffen in je voe
ding en een zo eerlijk mogelijk
produkt, kun je je zelfs niet
blindelings op de reformhandel
verlaten. De meeste reform
produkten zijn niet slecht. Je
hebt minder kans op mislei
dende, overbodige of zelfs
schadelijke stoffen dan bij
sommige industriële produk
ten. Maar helemaal eerlijk
zijn de produkten niet altijd.
Goed lezen wat de verpakking
vermeldt, maakt je wel wat
wijzer. Maar ook reformpro
dukten „vergeten" weieens
te vermelden dat ze weliswaar
geen chemische, maar dan
toch natuurlijke hulpstoffen
hebben gebruikt. Soms zijn
de verschillen zo miniem dat
je net zo goed in de gewone
winkel je voedingsmiddelen
kunt kopen. Het is bijvoorbeeld
maar de vraag of Honig vol
korenmacaroni nog verschilt
van de Zonnatura macaroni
die snelkokend is gemaakt.
Gezond verstand
De reformhandel bestaat niet
alleen uit bedrijven die in de
eerste plaats geld willen ver
dienen. Vooral reformwinkels
zijn vaak te goeder trouw, en
altijd bereid om hun klanten
voldoende voor te lichten. Onze
kritiek is eerder gericht op
sommige groothandels dan op
winkels die de klant zo eerlijk
mogelijk produkten willen
verkopen. In een apart kader
ziet u welke merken zichzelf
verplichten tot het leveren
van biologisch geteelde pro
dukten en produkten die zoveel
mogelijk in hun natuurlijke
staat zijn gelaten. Daarmee
zijn alle andere merken nog
niet per se slecht, maar een
garantie bieden zij niet. Door
je als consument goed te in
formeren en vooral de verpak
king intensief te bestuderen,
word je meestal al een stuk
wijzer. Een portie gezond ver
stand is daarbij onontbeerlijk.
Ook reformkoekjes met hazel
nootcrème hebben in de fa
briek een hele behandeling
ondergaan. Bevorderlijk voor
de gezondheid zijn ze zeker
niet, al is al het gebruikte vet
plantaardig en de suiker af
komstig van riet. Het zijn ge
woon koekjes die stukken duur
der worden verkocht dan ver
gelijkbare produkten van de
levensmiddelenindustrie, zon
der dat ze „gezonder" zijn.
Mensen die niet goed op de hoogte zijn van de begrippen
in de alternatieve voedingswereld duizelt het waarschijn
lijk van de namen en termen. Daarom geven wij zeer
kort weer wat de belangrijkste stromingen inhouden.
vegetarisme: vegetariërs gebruiken geen voedings
middelen die grondstoffen bevatten afkomstig van ge
dode dieren. Dus geen vlees, maar wel eieren of kaas.
Veganisten gebruiken alleen plantaardige produkten
dus geen melk, kaas of roomboter. Deze produkten hoé
ven. niet persé biologisch geteeld te zijn.
biologische teelt: biologisch geteelde produkten zijn
tot stand gekomen zonder gebruik van kunstmest of che
mische bestrijdingsmiddelen. Aanhangers van deze stro
ming verschillen van mening over de vraag of natuur
lijke bestrijdingsmiddelen wel geoorloofd zijn.
biologisch-dynamische teelt: een stroming binnen de
biologische teelt, waarbij rekening wordt gehouden met
invloeden van de zon, maan, sterren en dierentekens
Ook worden plantaardige preparaten gebruikt die de
levenskracht van de bodem en plant moeten versterken.
macrobiotiek: voedingsleer waarbij produkten wor
den onderverdeeld in yin en yang. Beide produkten moe
ten m evenwichtige verhouding geconsumeerd worden
De voeding moet zo volwaardig mogelijk zijn en er mogen
geen chemische stoffen aan zijn toegevoegd Vlees en
vis mag wel, maar met mate. Macro-biotiek is een vaste
leer. Aanhangers moeten deze consequent volgen.
ecologische voeding: produkten die afkomstig zijn van
biologische teeltwijze, met daarnaast een uitgebreid stel
sel van richtlijnen, voor een milieuvriendelijke verwer-
king, verpakking en distributie.
