Boodschappen
schrijven met
lasers op wolken
F.I.S. Verkeersregels op de piste
6.
1
Aardworm wurmt
door het afval
Met Raad en Daad
Dood in een slaapexperiment
t
NEDERLANDSE SKI VERENIGING
t
F0T0-
STRIP-
VER-
HAAL
Langlaufen een sport
voor iedereen
l
Voorspelling Jules Verne
komt opnieuw uit:
Vermicomposteren:
nieuwe afval-biotechnologie?
Wettelijke regeling experimenten
met mensen ontbreekt in Nederland nog:
t"engt' Dit geltlt col< na
i
Soes ter Courant van woensdag 4 februari 1981
MMAAAA AA AA
wwww
Nederland telt zo'n 100.000 langlaufers. Deze sport is, met betrekking tot
de belasting voor het lichaam, eigenlijk gezonder dan alipine-skiën. Bij
het langlaufen kunt u zich, als u dat wilt, echt in het zweet werken, maar
rustiger aan doen gaat ook. Met andere woorden, het is een sport voor
alle leeftijden. Langlauf-ski's moeten 20 k 30 cm langer zijn dan de
lichaamslengte, met een maximum van 215 cm, omdat ze daarboven
onhandelbaar worden. Ook bij de stokken is een bepaalde lengte
vereist: zij moeten bij een horizontaal gestrekte arm tot net onder de
oksel komen. Voor de beginner is de zgn. Rottafella ratten val")
binding aan te bevelen, omdat zij het besturen van de lange dunne ski's
er wat gemakkelijker op maakt (meer houvast). Zorg er ook voor dat
uw schoenen niet te laag zijn, zodat uw enkels wat meer steun krijgen.
Nog iets over de kleding: uw rug en nieren moeten altijd goed bedekt
blijven. De stof van het skipak moet luchtdoorlatend zijn, maar toch de
kou buiten houden. Als u meer wilt weten over het langlaufen, kunt u
contact opnemen met de Nederlandse Ski Vereniging in Den Haag.
Jules Verne heeft zich bijna duizend jaar vergist. Zijn voorspelling, dat in het
jaar 2890 beelden of advertenties op de wolken zouden worden geprojekteerd, is
reeds in 1980 werkelijkheid geworden. Slechts anderhalf jaar intensief onderzoek
heeft geresulteerd in de ontwikkeling van een nieuw kommunikatie-medium
,,Skyllner". Een milieu-vriendelijk en spektakulair medium met een onverge
lijkbare attentiewaarde en vol emotie.
Naast medische en wetenschappelijke
toepassingen, worden lasers heden ten
dage meer en meer voor kreatieve en
kunstzinnige doeleinden gebruikt. Via
de Skyliner-techniek is het nu mogelijk
om 's avonds via twee computer-ge
stuurde laserstralen, leesbare en be
weegbare teksten over grote afstand te
projekteren. Dit op bijvoorbeeld het
wolkendek, muren, grote schermen,
bergen met sneeuw, ballonnen enz.
Blijkens statistische gegevens van het
KNMI telt Nederland jaarlijks gemid
deld 253 dagen met lichte en zware
bewolking. Bewolking van voldoende
kwaliteit voor wolkenprojektie komt
voor op 100 a 150 avonden per jaar. Op
een hoogte van bijvoorbeeld 800 meter
kan een komplete lichtkrant van 50 x
120 meter met beelden en teksten tot
leven worden gebracht. Door een syn
thesizer of geluidswagen op de licht-
projektie aan te sluiten, ontstaat een
prachtige licht- en/of geluidsshow.
Onderzoek heeft uitgewezen dat bij tal
van bedrijven en instellingen, zowel
nationaal als internationaal, grote be
langstelling bestaat voor dit nieuwe
medium. In Oostenrijk, Frankrijk en
Amerika wil men 's avonds met laser
stralen beelden op besneeuwde bergen
projekteren tijdens het wintersport
seizoen. In Nederland zijn met name
organisatoren van grote evenementen
en adverteerders geïnteresseerd. De
adverteerders zien in de Skyliner een
nieuw en eigentijds medium voor hun
reklameboodschappen, terwijl kunste
naars belangstelling hebben getoond
om dit nieuwe medium kreatief te ge
bruiken bij verschillende kulturele
manifestaties.
In veiligheidsaspekten is in ruime ma
te voorzien. De twee-koppige beman
ning van de Skylinerwagen heeft een
uitgebreide opleiding gekregen. De
verschillende ingebouwde veiligheids
systemen zijn voorgelegd aan het Mi
nisterie van Volksgezondheid en Mi
lieuhygiëne en aan TNO te Delft. De
Skyliner is een milieu-vriendelijk me
dium. De betrekkelijk geringe hoeveel
heid energie wordt verkregen via een
aangekoppelde dieselgenerator.
Vanaf januari 1981 zal de Skyliner
regelmatig 's avonds te bewonderen
zijn op de grote evenementen in Neder
land.
Zet een worm aan stadsafval, en na enige tijd ontstaat compost die o.a. als
potgrond verkocht kan worden. Dit is de gedachte achter een experiment dat de
EPA, een Amerikaans milieubeschermingsbureau, sinds kort nauwgezet volgt.
Bij een aantal rioolwaterzuiveringsinstallaties in de V.S. voert men het slib dat
bij het zuiveren ontstaat, aan aardwormen. Ditzelfde doet men ook met het
biologisch afbreekbare gedeelte van het huisvuil. Vermicomposteren heeft men
deze methode genoemd.
Rioolslib zou in principe zeer vrucht
bare mest kunnen opleveren, ware het
niet dat het vaak sterk verontreinigd is
door onstabiel stinkend materiaal,
zware metalen en ziekteverwekkers.
De wormen bevorderen de afbraak van
schadelijke bakteriën, zoals de Sal-
monella-bakterie, en de toename van
gunstige bakteriën die organisch ma
teriaal afbreken; men schat dat deze
afbraak door de aanwezigheid van de
wormen wel twee maal zo snel kan
plaatsvinden, als wanneer je het alleen
aan bakteriën overlaat. Evenals in de
landbouw blijft de belangrijkste taak
van de worm het „doorluchten" van
het afval. Bakteriën die zuurstof no
dig hebben, verrichten dan het leeu
wendeel van het echte afbraakwerk.
In Canada bestaat de eerste commer
ciële aardwormen-afvalverwerking al
sinds 1970, waar wekelijks 75 ton afval
wordt doorgedraaid (door de darm van
wormen wel te verstaan). In Japan
staan al vier van deze bedrijven, die
dagelijks ongeveer tien ton bedrijfsaf
val verwerken. Voorstanders van ver
micomposteren in de V.S. beweren dat
de behandeling weinig energie kost, en
bij verkoop van de compost zelfs geld
in het laatje kan brengen. Maar de
kritieke vraag blijft of de hele proce
dure op een economisch verantwoorde
wijze in een zuiveringsinstallatie kan
worden ingebouwd. Ook de EPA ziet de
kosten voorlopig nog als het breekpunt,
en de EPA houdt nu een oogje op de
commerciële levensvatbaarheid van
de Amerikaanse vermicomposting.
In Nederland is de methode nog nauwe
lijks bekend, en het is ook niet te
verwachten dat de worm snel zijn weg
naar het Nederlandse afval zal vinden.
Behalve de kosten lijkt vooral de
vervuiling van het slib het grote pro
bleem te zijn. Met name de zware
metalen (o.a. cadmium, lood, kwik, tin
en nikkel) vormen een probleem dat de
wormen niet aankunnen. „Wormen
doen ongetwijfeld veel nuttig werk in
de bodem, maar een toepassing op
commerciële basis zie ik nog niet in
Nederland", vat dr. ir. F. A. M. de
Haan van het Groningse Instituut voor
Bodemvruchtbaarheid de situatie
samen.
Toepassingen zijn er echter wel. Bij
voorbeeld bij de Kleine Aarde in Box
tel, waar men zelf tuin- en keukenafval
composteert. Wormen toevoegen aan
dit afval is volgens een medewerkster
niet eens nodig. „Die komen er vanzelf
wel in", zegt zij, waarmee het verschil
tussen commerciële toepassing van
aardwormen en gebruik door klein
schalige ekologen is gekarakteriseerd.
GEYSER OP AFSTAND - Wij zijn
verhuisd naar een oud huis, waar de
gasgeyser in de badkamer met een 12
meter lange leiding verbonden is met
de keukenkranen. Het lijkt mij, dat er
dan geregeld veel warm water in die
buis blijft staan. Maar de keuken is te
klein voor zo 'n grote geyser. Wat raadt
u ons aan?
Antwoord: Een leiding van 12 meter
met een normale doorsnede van 10 a 12
mm levert bij zo'n 16 keer water
tappen in de keuken een energieverlies
van ruim 1,5 kWh en tientallen liters
water. U moet immer telkens koud
water laten wegstromen, voor het hete
de keukenkraan bereikt. Dat betekent
een jaarlijks verlies van minstens 5.000
liter water en zo.n 550 kWh. Als er geen
kleine geyser in de keuken kan worden
geïnstalleerd, raden wij u een elektri
sche „standby" boiler aan met 10 liter
inhoud en geringe afmetingen (38,5 cm
hoog 28,5 cm breed en 27,5 cm diep) en
die past in veel aanrechtkastjes, ook
wel onder de gootsteen. Het jaarlijks
energieverbruik daarvan ligt rond de
800 kWh en de prijs iets boven de
300,-.
DE ZWEEPSLAG - Hoe komt het, dat
je met een touwtje alléén weinig hoort,
maar dat het knalt als je het aan een
stok bindt?
Antwoord: Een zweepslag knalt uit
sluitend als de punt van de stok sneller
beweegt dan het geluid zich voortplant
en dat is 1223 km per seconde. Met een
zweep kunt u dus de geluidsbarrière
doorbreken en dat krijgt u met een
touwtje in de hand niet voor elkaar,
want de knal ontstaat doordat de lucht
hevig wordt opgestuwd en daarna plot
seling het luchtledige vult, dat achter
de zweep is ontstaan.
ELEKTRISCHE MESSEN - We heb
ben wel eens moeilijkheden met kei
harde diepvriesprodukten als we die in
stukken moeten verdelen. Kan een
elektrisch mes daarbij uitkomst bie
den?
Antwoord: Niet altijd. Bij die pogingen
kunt u uw snijplank of dure aanrecht-
blad lelijk beschadigen en dgl. messen
erop ruïneren. Hak die grote stukken
vlees van de slacht dus in delen vóór u
ze in de diepvrieskist doet.
De dood van een ex-Beatle kan een week lang de wereld in beroering houden.
De dood van een leerlingverpleegster gaat doorgaans onopgemerkt voorbij.
Het overlijden van de Amerikaanse Bernadette Gillcrist brengt echter het
vraagstuk van het experimenteren met mensen opnieuw in de belangstelling.
In Nederland kennen wij sinds enkele jaren wel een wet op de dierproeven,
maar voor experimenten met patiënten en proefpersonen is wettelijk nog
niets geregeld.
In de vroege ochtend van de 12e april
1980 werd het overlijden van de Ameri
kaanse Bernadette Gillcrist geconsta
teerd. Op dat moment nam Gillcrist
als vrijwilligster deel aan een slaapex
periment in een instituut van de Ame
rikaanse National Institutes of Health
(NIH). Zij overleed aan een hartstil
stand, terwijl een onderzoek gaande
was naar de invloed van bepaalde stof
fen op haar slaap. Het is de eerste
maal in de 26 jaar dat de NIH met vrij
willigere werkt, dat een experiment
een dodelijke afloop kent.
Al snel na haar dood ontdekte men dat
Gillcrist, een 23-jarige leerlingver
pleegster uit Washington D.C., reeds
twee maal eerder een hartstilstand
had gehad als gevolg van anorexia
nervosa (ziekelijke afkeer van voed
sel) en bulimia (neiging tot opzette
lijk braken). Deze ziekten kunnen een
ernstig gebrek aan de stof kalium tot
gevolg hebben, wat weer tot een hart
stilstand kan leiden. In het slaapexpe
riment onderzocht men de invloed van
de stoffen lithium en AMPT (alpha-
methyl-paratyrosine) op het slapen.
Juist dit lithium kan een kaliumge-
brek veroorzaken.
Het experiment was voor de patiënte
Gillcrist dus levensgevaarlijk, zo
als de tragische afloop bewees*. De
onderzoekers wisten echter niets van
haar ziektegeschiedenis. Uit een rou
tine-onderzoek was het niet gebleken,
en Gillcrist maakte er ook zelf geen
melding van.
Volgens Griff Ross, één van de direc
teuren van het Klinisch Centrum van
de NIH, was Gillcrist een intelligente
vrouw. „Ik blijf geloven dat zij wist
dat lithium slecht voor haar was;
zij was immers studente in de ver
pleegkunde", zegt hij. Op haar kamer
trof men o.a. een boekenplank vol
werkjes over anorexia nervosa aan.
„Er zit een element van zelfvernieti
ging in haar gedrag", verklaarde
Ross, en ook een lid van de betref
fende onderzoekscommissie voor ex
perimenten met mensen (in de V.S.
zijn deze commissies wettelijk ver
plicht) sprak over haar zelfmoord
neigingen. Verzweeg Gillcrist daarom
haar medische voorgeschiedenis, of
waren er andere motieven?
Rekening
houden met anderen
leder moet steeds zo skiën, dal hij
anderen niet in gevaar brengt ot
benadeelt.
I Beheers uw snelheid
leder moet zich qua snelheid
en ski-stijl aanpassen
aan z'n eigen capaciteiten,
de toestand van de
piste en het weer.
Nauwe passages
vrijhouden
Een skiër mag niet zonder
V noodzaak op nauwe ol
y onoverzichtelijke gedeelten
van een afdaling stilstaan.
Wie op zo'n helling valt
of wil stoppen moet zo snel
mogelijk de weg vrijmaken en
naar de kant gaan.
I Klimmen en lopen,
altijd langs de kant
van de piste
Een klimmende skiër mag
alleen de zijkant van een
afdalingstrajekt gebruiken.
Hetzelfde geldt voor een skiër
die te voet afdaalt.
I 'n Veilig spoor kiezen
Als een skiër een andere skiër van
achteren nadert, moet hi|
zijn spoor zo kiezen,
dat hij die ander
niet belemmert
of in gevaar
Houdt u aan de
'verkeersborden'
Elke skiër moet zich aan de
piste-markeringen en
waarschuwingstekens
houden.
f
Voorzichtig
i inhalen
Inhalen mag aan alle
kanten, mits op zodanige
afstand dat de ingehaalde in
geen van zijn bewegingen
wordt belemmerd.
Kijk uit bij oversteken
en invoegen
V Een skiër die zich (weer) op de
piste wil begeven of een piste wil
kruisen, moet er zich van ver
gewissen dat hij daarbij niet
sp. anderen of zichzelf in gevaar
Jf iedere stop.
Hulp
verlenen bij
ongelukken
Bij ongevallen is
iedereen verplicht
hulp te bieden:
t- 1
Legitimatie verplicht
ledereen, getuige of
betrokkene, verant
woordelijk of niet,
moet bij onge
vallen zijn
personalia
opgeven.
Prins Mauritslaan 37. Postbus 82100. 2508 EC 's-Gravenhage. Tel. 070-544000
22
De Washington Post" onderzocht de
motieven van vrijwilligers voor deel
name aan het lithium-AMPT-expen-
ment „Het motief was natuurlijK.
geld. Gaat het daar niet altijd om?
luidde het antwoord van één van de
deelnemers. Het „Hastings Center Re
port" merkt droogjes op dat de voort
gang van het wetenschappelijk onder
zoek vast niet Gillcrists eerste beweeg
redenen was. In het verleden waren het
grotendeels leden van allerlei sekten
die zich als proefpersoon aanboden om
hun Kerk geldelijk te steunen. Tegen
woordig zijn het vooral studenten, die
vaak goed in de vrije tijd en veel min
der goed in de slappe was zitten, die
als vrijwilligers aan de experimenten
deelnemen. Bernadette Gillcrist had al
ongeveer 2600 gulden verdiend toen zij
overleed. Bij de NIH vreest men nu
een schadeclaim.
Hoe kan herhaling van dit incident
voorkomen worden? Het staat wel vast
dat hier bij voorbaat geen eenvoudige
oplossingen voorhanden zijn. Er be
staan wel technieken om vrijwilli
gers die liegen of gegevens verzwijgen
op te sporen, maar deze technieken
zijn feilbaar. Ook Gillcrist was door
een psychologische test heen gekomen.
Waarschijnlijk zal de Amerikaanse
commissie veranderingen aanbrengen
in de selektieprocedure van de vrij
willigers, en zal zij het betalingssys
teem veranderen. Maar het is zeker
dat ook met deze maatregelen de pro
blemen rond het experimenteren met
mensen de wereld niet uit zullen zijn.
Nederlandse situatie
Ook in Nederland worden dagelijks ex
perimenten met mensen gedaan in een
honderdtal academische instituten en
een aantal laboratoria van de farma
ceutische industrie. Het gaat hier om
biomedisch onderzoek, dat soms als
therapie voor een patiënt dient, en in
andere gevallen vooral het weten
schappelijk onderzoek dient (overi
gens zijn deze twee nooit helemaal te
scheiden). Terwijl dit soort onderzoek
in de V.S. sinds 1974 wettelijk gere
geld is, en er ook regelingen zijn in
enkele Europese landen waaronder
Zweden, is er in Nederland nog altijd
geen wet op het wetenschappelijk on
derzoek (bij wijze van uitzondering be
staat er een regeling voor het omstre
den recombinant-DNA-onderzoek).
Dr. M. B. H. Visser, verbonden aan de
afdeling Wetenschap Samenleving
van de Wageningse Landbouwhoge
school, bestudeerde vorig jaar een aan
tal Nederlandse biomedische onder
zoeken. Hij toetste deze aan richtlij
nen van de Gezondheidsraad (1955)
en de Verklaring van Helsinki (1964/
1975) m.b.t. onderzoek op mensen, en
ontdekte dat er in sommige gevallen
„in ethisch opzicht op zijn minst van
discutabel handelen sprake is". Het
gaat hier niet om spektakulaire schan
dalen, maar om de dagelijkse praktijk
van het onderzoek. Voor patiënt en
proefpersoon zijn goede informatie en
een vrije beslissing vooral belangrijk
voor het verlenen van toestemming
(„informed consent") aan een ex
periment. Maar het vragen van toe
stemming is nog lang niet altijd re
gel, en een vrije keuze is bij groepen
als gevangenen, kinderen en psychisch
gestoorden op zijn minst omstreden.
Ook bij patiënten, die alle belang heb
ben bij genezing, en vrijwilligers in
geldnood. C^oals Gillcrist vermpede?
lijk was) sko,mt een vrije beslissing"
in dé klief, vóór "de onderzoeker spélen
voor- en nadelen van de therapie en de
wetenschappelijke waarde van het ex
periment een rol. Ook de onderzoeker
is niet belangeloos, want het gaat vaak
om zijn therapie of zijn onderzoek.
Dit bleek recent nog bij een Leidse
promotie, waarbij een minder gunstig
therapeutisch resultaat niet werd
vermeld..
Daarom stelt dr. vfsser voor beoorde
lingscommissies voor dit onderzoek in
te stellen, waarin vooral niet-belang-
hebbende deskundigen en leken zitten.
Deze zogenaamde Instituuts Beoorde-
lings Commissies zouden per insti
tuut het onderzoek op mensen moeten
beoordelen. Daarnaast zou een Natio
nale Ethiek Raad moeten worden opge
richt om landelijk richtlijnen voor de
ze beoordeling op te stellen, en de re
gering van advies te dienen. Zo ver is
het echter nog niet.
Dit jaar heeft de Commissie Medische
Ethiek Proefpersonen van de Stich
ting FUNGO (fundamenteel genees
kundig onderzoek) en de Gezondheids-
organisatie-TNO, die samen het
grootste deel van het biomedisch on
derzoek financieren, een aantal richt
lijnen opgesteld voor dit onderzoek.
Deze richtlijnen zijn nog niet openbaar
gemaakt.
Het oordeel van een, plaatselijke com
missie over het onderzoek zal vermoe
delijk een belangrijke rol gaan spelen.
In het Academisch Ziekenhuis Utrecht
zal op 1 januari 1981 een meldings
plicht voor dit onderzoek ingaan.
Vrijwillige medewerking blijft ech
ter, net als bij het industriële onder
zoek een rol spelen, zolang er voor
experimenten met mensen geen wette
lijke regeling bestaat.
praktische tips
voor fotografen
in de vorm van v
een foto-drieluik
Je weet het met die rare Hollandse winters nooit. De ene winter
staan de schaatsen het hele seizoen in het vet en valt er verder ook
voor winterfotografen weinig te beleven. En in een andere winter
- zoals we bijvoorbeeld nu beleven - sta je al eind november op de
gladde ijzers en kunnen er vele leuke, oud-hollandse tafereeltjes
worden vastgelegd met de kamera. Iedereen kent de sfeervolle pren
ten van Anton Pieck wel en die zijn ook met de kamera te maken.
Dus niet alleen op de schaats kun je van dat winterse weer genieten.
Foto- en filmkamera zijn eigenlijk net zo goed een wintersport
artikel. Deze foto's zijn vorig jaar op een zondagmiddag gemaakt,
toen bijna heel Nederland zich per schaats voortbewoog.
Foto's maken op glad ijs... dat vraagt wel enige
voorzichtigheid, want een kamera kan beter niet
vallen, 't Is ook goed er rekening mee te houden,
dat mensen op het ijs vaak een grotere snelheid
hebben dan bij een wandeling op straat. Wie de
kleine risico's neemt, zal veel leuke motieven ont
dekken, die er de rest van het jaar niet zijn. Zoals
zo'n hele familie op een rij. Of een vader, die voor
de zoveelste keer de schaatsen van zijn zoontje vast
moet binden.
Hen dankbaar onderwerp was verder deze groep
schaatsers, die langs de kant uitrust. Het riet is
mooi beijzeld en zorgt voor een goed contrast met
die donkere figuren. De ijspret straalt gewoon van
zo'n foto af. Waarmee we maar willen zeggen: als
het in Holland wintert en de mensen genieten van
het ijs, pak de kamera en trek er lekker op uit. Als
het straks weer dooit en het ijs is verdwenen, zijn
er altijd nog de foto's, die het verhaal vertellen van
een ouderwetse winter.
