praktisch mens"
aanleg
een
Ds. P.
Kloek met emeriaat:
§pS?|,
kten
Afscheidsreceptie
99 Ik hen van
i
Dominee P. Kloek in zijn werkkamer.
Je kunt moeilijk zeggen dat ds. Kloek met één voet op de rem naar zijn pensioen toe sukkelt. Op de
dag dat wij na veel praten en schuiven een blanco plekje in zijn agenda vonden, had hij al een kerk
dienst geleid, een preek gemaakt, een vergadering bijgewoond en een gesprekskring geleid.
Als ds. P.Kloek vanavond, 7 oktober, afscheid neemt van zijn gemeente, kan hij bogen op een
bijna 40-jarige ervaring als predikant van de Nederlands Hervormde Kerk. Aan de vooravond van
zijn receptie in Eltheto hadden wij een vraaggesprek met hem.
Veronderstel eens dat ik gekomen ben
om uw memoires op schrift te stellen.
Wat zou u dan vertellen?
In de eerste plaats dat de tijd van
1942 tot en met 1981 een heel boeiende
periode is geweest. Ik ben begonnen
in een heel turbulente tijd als hulp
prediker in Rotterdam-Feyenoord.
Daar kwam ik in een vacante wijk
van 30.000 Hervormden in het zoge
naamde gratiejaar van een overleden
predikant. De weduwe kreeg dan nog
een jaar lang tractement. maar dan
kon de gemeente natuurlijk ook geen
nieuwe predikant beroepen. Ik werd als
pas afgestudeerd jochie daar min of
meer gedropt (mijn ouders woonden in
Friesland en mijn vrouw komt uit
Groningen). Eén collega was oud en
ging gelijk met vacantie. De ander
werd na een paar weken opgepakt en
naar Vught gebracht. Ik stond dus zo
ongeveer in m'n eentje voor een groot
deel van Rotterdam. Er waren daar
veel mensen neergestreken uit het ge
bombardeerde centrum en verder was
het een volkê'buurt. In die tijd zat
de grote Wilhelminakerk aan de Oran
jeboomstraat propvol. Na de oorlog
zijn er in dezelfde wijk zes predikanten
gekomen. Ik voelde me zo'n beetje voor
de leeuwen gegooid, maar het was een
goede leerschool. In de zomer van 1942
heb ik de Joden als schapen naar de
slachtbank zien gaan. Ze werden bij
elkaar gedreven in de entrepots bij
de Holland Amerika Lijn waar geen
schip meer lag. Al die mensen met hun
pakjes, koffertjes en zakjes....
Al vóórdat ik naar Rotterdam ging had
ik als rechtzinnig kandidaat eens ge
preekt in het vrijzinnige Visvliet op de
Fries-Groningse grens. Ik werd daar
toch beroepen hoewel de kerkeraad
direkt na aankomst liet weten dat er
een onoverbrugbare kloof tussen ons
gaapte.
U noemde zojuist de vrijzinnigheid
en verder bestaat er naast de midden-
orthodoxie nog de Gereformeerde
Bond tot verbreiding en verdediging
van de Waarheid in dc Nederlands
Hervormde Kerk". In "In dc waag
schaal" van vorige week geeft prof.
dr. F. O. van Gennep de verhouding
tussen de bonders en de rest als volgt
weer: "We begrijpen elkaar niet. Wc
spreken eikaars taal niet en we lezen
eikaars boeken en tijdschriften niet.
We worden gescheiden door een religi
euze en sociale kloof. Er is een zo
groot verschil van milieu, dat we ge
neigd zijn elkaar op uiterlijke ken
merken te verketteren. Toch zitten we
met alkaar in één kerk". Hoe heejt
u die gescheidenheid ervaren?
In Visvliet is dat uitstekend gegaan,
howel de kerkeraad bij mijn aankomst
zei: ,,U bent hier tegen onze zin in
beroepen". Toen heb ik gezegd dat ik
niet alleen voor de rechtzinnigen
kwam, maar voor de hele gemeente.
We zijn allemaal hervormd en dat zui
len we samen moeten realiseren. De
woordvoerder van de kerkeraad, een
grote Groningse boer met gezag, zei
toen: „Als u dat zegt dan w;H|n we
het wel eens met u proberen °mds-
dien Is dat uitstekend gegaan, ondanks
de inderdaad grote kloof die er be-
stond. Ik was van huis uit rechtzin
nig en daar gold nog w<»l de opvat
ting dat vrijzinnigen godloochenaars
waren. Dat was zo ongeveer het erg
ste wat je je kon voorstellen. Eén keer
per jaar ging het fout. Als het op ver
kiezing van ambtsdragers aankwam
kroop het modaliteitenbloed waar het
niet gaan kon. Er werden dan brief
jes rondgestuurd om toch vooral hun
kandidaten te stemmen, net als bij een
politieke stemming. Wat de Gerefor
meerde Bond betreft geloof ik dat als
je samen in alle openheid naar de bij
belse boodschap luistert, je elkaar al
tijd zult herkennen en vinden. Je moet
bereid zijn om alle taboes en scha
bionen een keertje los te laten. Zelf
wil ik ook op geen enkele manier bij
een modaliteit horen, ik ben niet mid
denorthodox, niet confessioneel, ik ben
gewoon hervormd predikant. Ik wil
niet aan een groepering gebonden zijn.
Voelt u zich niet soms dichter bij de
gereformeerde kerk staan dan bij de
diverse modaliteiten in uw eigen kerk?
Ja eh, ja, in zeker opzicht wel ja. In
de oorlog begonnen we elkaar te vinden
en kreeg ik contact met gereformeerde
collega's. We zijn toen op een keer met
z'n allen uit de hele gemeente Grijps-
kerk naar de Commissaris van de Pro
vincie Groningen geweest, want ik had
gehoord dat er een bepaling was dat
predikanten niet opgeroepen mochten
worden voor de Arbeidsdienst. We zei
den ten die man: ,.Die burgemeester
van u gaat zijn boekje te buiten. Als
u wilt dat wij respect voor de over
heid opbrengen, dan zult u ervoor
moeten zorgen dat hij niet op die
manier de bepalingen overtreedt". Hij
gaf ons gelijk en ik herinner me dat,
toen we op onze wiebelige fietsen terug
gingen naar onze gemeente, ik tegen
mijn gereformeerde collega zei: "Er
zit niks anders op. We zullen samen
één kerk moeten worden". Er bestaan
inderdaad sociale tegenstellingen en
wat men in de politiek noemt, ver
schillen in bloedgroep. Er heerst een
ander klimaat, maar dat heb ik net zo
goed met andere hervormde gemeen
ten. Zelfs binnen de Gereformeerde
Bond zijn veel schakeringen. Wat mij
daarin heel erg aanspreekt is de be
vindelijkheid: "Gods verborgen om
gang vinden zielen waar Zijn vrees
in woont". Die verborgen omgang is
daar altijd heel sterk onderstreept. Dat
is volmaakt bijbels en reformatorisch
en dat is een inbreng dte zij in de
Hervormde Kerk kunnen hebben.
Maar laten ze dan ook zorgen dat die
inbreng er is, en zich niet zodanig
isoleren dat die inbreng helemaal
niet overkomt.
Ziet u het als een ideaal dat dc kerken
zo veel mogelijk samengaan of ten
minste zo veel mogelijk samen doen
als ze toch apart blijven?
Ik vind het méér dan een ideaal. Het
is een opdracht! In ieder geval het
samengaan met de gereformeerde
kerk. Dat zit zo dicht in de familie,
dat móet gewoon. Het zal wel een hoop
moeite kosten en allerlei organisa
torische problemen met zich mee
brengen. Denk nu maar gewoon even
aan Soest. In het Veen hebben ze ge
lukkig maar één kerk gezet, maar wat
moet je hier in Soest-Zuid in vredes
naam beginnen met een Wilhelmina
kerk en een Oude Kerk. Ik zou het
rampzalig vinden als de Oude Kerk een
museum werd, maar ze liggen nu een
maal gewoon te dicht bij elkdar.
Ligt deze oecumenische instelling mis
schien ook ten grondslag aan uw werk
binnen dc plaatselijke Raad van Ker
ken! Wat ziet u als taak, als doelstel
ling van de Raad van Kerken?
Mijn eerste gedachte daarbij is dat, wil
de kerk van Jezus Christus in deze
wereld geloofwaardig overkomen, dan
zal ze eens moeten ophouden om al
die energie te verspillen aan onder
linge tegenstellingen. Zij zal gewoon
moeten leren dat ze één moet zijn.
Het is een gebod uit het hogepriester
lijk gebed. Ik bedoel dus ook organi
satorisch één. Gereformeerd, her
vormd, dat is een 19e eeuws conflict
met schuld aan hervormde zijde,
maar dat moet een keer tot een einde
komen. Toen ik predikant werd leek
het er nog helemaal niet op, maar
we hoeven de moed niet op te geven.
In die 40 jaar is het zo veel verder
gekomen dat het verschil haast niet
meer leeft. De jongere generatie
neemt het ook niet meer aan. Zolang
de zaak goed loopt en men zich in
de eigen groepering aardig kan red
den is de behoefte aan samenwerking
niet zo groot, maar ik zei al, het is
een opdracht. In de Raad van Kerken,
die méér is dan een gespreksforum,
hebben we elkaar nu ontmoet en zo'n
beetje leren kennen, maar als het een
vrijblijvende zaak is dan kunnen we er
beter mee ophouden. Ik geloof echt dat
éénwording mogelijk is en misschien
maak ik het zelf nog wel mee. Een
man wordt gemiddeld 74 jaar, dus dan
heben we nog 9 jaar de tijd.
Door de veelzijdigheid van het predi
kantschap is de kans groot dat je je
in één bepaalde richting goed kan ont
plooien. We zijn nog steeds bezig aan
uw memoires, herkent u dat ook in
uw loopbaan?
Ik ben van aanleg een heel erg prak
tisch mens. Zo waren we in de oorlog
eens op verjaardagsbezoek bij een
godsdienstonderwijzer. Die man had'
een vriend op de "Eilanden" in Am
sterdam, die hem voor die gelegenheid
een brief schreef over de Spoorweg
staking en de schrijnende hongers
nood. ,,Er staat" schreef die vriend
bij jullie nog altijd een kist van mij.
Kun je die kist niet met wat levens
middelen terugsturen, want de nood is
hier zó verschrikkelijk hoog". We heb
ben daar wat over doorgepraat en we
schreven terug dat als hij een Urker
botter sturen kon, wij wel zouden zor
gen dat die vol kwam. Ja, echt. Van
uit de kerkeraad van Visvliet hebben
we toen een actie gehouden in 55 dor
pen langs de Fries-Groningse grens.
We schreven aan de diakonieën een
brief waarin we zeiden dat er uit
hongerend Amsterdam een botter
kwam en dat we die wilden vullen met
voedsel. Er waren mensen die zeiden
dat de Duitsers toch alles zouden inpik
ken en dat er niets van terecht zou
komen, maar we ontvingen ook heel
Er zaten een paar jongens op
een woonboot ondergedoken
en aan één van hen had ik een
nieuw persoonsbewijs gegeven
met de uitdrukkelijke opdracht
het oude te vernietigen. Toen
hij werd opgepakt had hij dat
nog niet gedaan. De Duitser
dwongen hem toen om te zeggen
van wie hij dat nieuwe persoons
bewijs had gekregen. Eerst wei
gerde hij, maar later heeft hij
de naam genoemd van iemand
die al doodgeschoten was.
Dat je elkaar niet meer verstaat, zo
als prof. Van Gennep schrijft over de
afstand tussen de modaliteiten binnen
onze kerk, zo heb je dat natuurlijk nog
veel sterker in de verhouding Islam
en Christendom. We staan hierbij nog
maar aan het prille begin.
En dan daarnaToch maar proberen
er christenen van te maken?
Ik weet het niet. Het Christendom
is geen ideologie. De Joden vragen
ons ook: "Waar gaat het jullie om, dat
we de Messias leren kennen of dat
er christenen van ons gemaakt wor
den?". In het verleden was dat laatste
vaak het geval, als je maar gedoopt
was.... Dat is te grof. We zullen sa
men moeten komen tot een herkenning
Ds. P. Kloek temidden van buitenlandse werknemers, bij de opening van net
pleintje bij Eltheto.
De Hervormde kerk te Visvliet.
enthousiaste reakties. Om een lang
verhaal kort te maken: het is geen Ur
ker botter geworden, maar twee
coasters vol. Dat was een
stukje betrokkenheid op de praktijk
waarbij ik me in mijn element voelde
en in zeker opzicht heb ik dat mijn
hele leven gehad. Praktisch bezig zijn
met vooral de zwakste groepen in de
samenleving. Daar kan de Kerk zich
waarmaken als ze in het spoor van
Jezus Christus wil gaan. Daarnaast
heb ik, na lang aarzelen om predi
kant te worden, veel liefde opgevat
voor de theologie. Die praktische in
stelling moet toch ook gevoed worden
door bijbels theologisch denken. De
verbondenheid met Israël speelt hier
bij ook een grote rol.
Met politiek Israël ook?
Ah, daar stelt u mij een moeilijke
vraag. Na alles wat West-Europa Is
raël heeft aangedaan zou de Euro-
peesche Christenheid pal achter de
staat Israël moeten staan. Ik zou wel
graag willen dal de Joden het wezen
van Israël op een andere manier tot
uitdrukking zouden brengen. Iemand
als Martin Buber heeft er ook veel
verdriet van gehad dat Israël zich al
leen maar ontwikkeld heeft als een
Westers gebied en dat de boodschap
der verzoening weinig tot uitdrukking
is gebracht.
U unit uw praktisch christendom voor
namelijk richten op de zwakste groe
pen in de samenleving. Kan ik daaruit
ook uw betrokkenheid verklaren met
dc buitenlandse wcrkytcmers in Soest
Of is dat een uiting van christelijke
gastvrijheid of misschien zendings
drift?
De Instuif die vanuit onze wijkkerke-
raad werd opgezet is bedoeld als ont
moetingsplaats tussen buitenlanders
en Nederlanders. Je moet elkaar eerst
als mensen leren kennen, waarderen
en belangstelling tonen. Christelijke
gastvrijheid is mij te hoog gegrepen.
Wij zijn helemaal niet zo gastvrij voor
hen. En zendingsdrift? Je zou eerst
heel goed de verhoudingen moeten ken
nen tussen Islam en Christendom. De
Islam zou je een extreme modaliteit
van het Christendom kunnen noemen.
Ds' P. Kloek werd geboren op 24
september 1916 in Oudelande
(ZD. Beveland) als jongste van
vier zonen in een predikanten
gezin. Hij bezocht het Stede
lijk Gymnasium in Sneek en
studeerde theologie in Gronin
gen van 1937 tot 1942.
Van juni 1942 tot december van
hetzelfde jaar was hij hulp
prediker in Rotterdam-Feyen
oord. In hetzelfde jaar trad
hij in het huwelijk met Bertha
G. Pot uit welk huwelijk vijf
kinderen werden geboren. Ook
in 1942 werd hij bevestigd als
predikant van de gemeente
Visvliet (gr.). Vervolgens dien
de hij de gemeenten Windes-
heim van 1946 tot 1950 en Lei
den van 1950 tot 1970, waarna
hij in Soest werd beroepen.
Hij bekleedde verschillende ker
kelijke funkties: was lid van
de provinciale kerkvergadering
van Zuid-Holland, vertegen
woordigde van 1974 tot en met
1978 de classis Amersfoort in
de Generale Synode van de
Nederlands Hervormde Kerk,
was gedurende een aantal jaren
voorzitter van de plaatselijke
Raad van Kerken in Soest en
van het Convent van Pastores.
van Jezus Christus en zijn betekenis
voor ons. En dat in de eerste plaats
door een menselijke benadering van
de buitenlandse werknemers. Je kunt
nu nog niet eens met ze spreken!
Er is een geweldige taalbarrière en
je kunt nu alleen maar door heel een
voudige daden laten zien wat het
Christen-zijn betekent. Het is een moei
lijke zaak om die ontmoeting tot stand
te brengen. En vergeet niet, dat als
ze tot geloof komen, ze ook helemaal
de band met het verleden doorsnijden.
Mag je ze dat aandoen als je veel te
weinig mogelijkheden hebt om ze
daarna op te vangen?
Foto: Goos van der Wilt
Vanavond, woensdag 7 oktober,
wordt in gebouw Eltheto bij het
busstation Soest-Zuid de af
scheidsreceptie gehouden.
Belangstellenden zijn welkom
tussen 19.30 en 21.30 uur.
haald. Je zult trouwens altijd zien dat
juist op zo'n uitgesproken praktisch
terrein het een koud kunstje is om met
allerlei verdachtmakingen en drei
gementen te komen.
De onvermijdelijke vraag als iemand
met emeritaat gaat. Wat zijn uw plan
nen?
Ik ben dol op zwerven in de natuur.
Reden waarom we ook in Soest willen
blijven wonen. Oh ja, dat is nog een
grappig verhaal. Ik had destijds van
de kerkeraad in Leiden een boek van
Rinke Tolman gekregen waar aller
lei Soester namen en omstandigheden
in voorkomen. Het was nog niet uit of
ik kreeg een verzoek om naar Soest
te komen. Nou, dat hebben we toen
maar gedaan en daar heb ik nooit
spijt van gehad.
GERARD PAUL
29
Koester Couriint van woensdag 7 oktober 1981
Soest,
1 9-16.30 uur i
cc motor,
km/u
?heid van
ruime 14,
;r. Van 1 tot
showroom.
)ioenen
welkom.
Het Interkerkelijk Comité voor Levensmiddelenvoorziening op de Eilanden
het
Ds P. Kloek
dit gedenkalbum eerbiedig aan. voor al zijn werk
wat hij voor de hongerende Eilanden heeft verricht.
Amsterdam in oorlogstijd; voor de levensmiddelenvoorziening van ae Dewo-
ners verrichtte ds. Kloek veel werk.
Dus weer duidelijk praktisch gericht
Ja, inderdaad. Ik heb dan ook de
grootste bewondering voor een aantal
mensen in Soest die zich helemaal ge
ven om praktisch bezig te zijn met
de problemen van deze menseh. Ik
denk aan de groep rondom de Instuif,
de werkgroep Christendom en Islam
en als ik dan toch namen moet noem
en, mensen als de heer Van den
Bergh en de familie Diks die vanaf
het begin zich volstrekt belangeloos
hebben ingezet. Het is bewonderens
waardig hoe al die mensen in de weer
zijn om anderen in een vreemde sa
menleving wegwijs te maken.
Zonder de letters I.K.V. als sjibbolet
te willen gebruiken vraag ik 'u: Wat
dunkt u van het Interkerkelijk Vre
desberaad?
We moeten de mensen van het I.K.V.
geweldig dankbaar zijn dat ze deze
problematiek, die wat in het slop
dreigde te raken, volkomen hebben los
gemaakt en boven water hebben ge-
,,Ik had tijdens de oorlog eens
kerkeraadsvergadering in het
café schuin tegenover de pas
torie. Daar zie ik opeens mijn
vrouw op een holletje aan komen
draven met een briefje in haar
hand. Dat kwam, van de Ge
meente, ondertekend door de
N.S.B. burgemeester. Daarin
werd ik opgeroepen om loop
graven te gaan graven. Toen
heb ik tegen de kerkeraad ge
zegd: ,,Dat doe ik nooit!"
