Filmen isgeluk bewaren voor later
HAAL
KERSTDIS
SPREEKWOORDEN EN GEZEGDEN
TMAAL - VROEGER EN NU
Soestor Courant van woensdag 23 december 1981
21
De viering van deze oude versie van ons
kerstfeest ging dan ook gepaard met het
maken van lawaai, het blazen op instrumen
ten (denk aan het midwinterblazen in
Twente), klokken luiden en het ontsteken
van lichten en vuren. Daarnaast werden er
gemaskerde ommegangen gehouden zoals
dat enige jaren geleden nog op Ameland
gebeurde) om de geesten te bezweren.
Speciaal voor de huisgeesten werden met
name in Noord-Europa z.g.n. brij-offers
gebracht, waarbij kommen met brij werden
neergezet in huis en stal.
Maar als een van de belangrijkste onder
delen van het „Joelfeest" golden de offers,
waarbij zwijnen aan de godin Freija werden
geofferd; gevogelte aan Herda en al het eet
bare wild aan Wodan.
Het zwijn gold hierbij op den duur als het
belangrijkste offerdier. Later bleef in veel
Europese landen het slachten (dus offeren)
van bepaalde dieren (varkens, bokken en
stieren) bestaan om een gunstige oogst af te
smeken. In ons land werden zelfs eeuwen
lang op het platteland vaak katers begraven.
De kater werd als vruchtbaarheidssymbool
vereerd, maar kwam later in een kwade
reuk als mogelijke afgezant van de duivel.
Feest van het licht
De Romeinen vierden op en om de 25ste
december de geboortedag van het licht die
de kerk later ging beschouwen als de
geboortedag van Christus.
Het feest van het licht wordt in Scandinavië
vooral in Zweden en Noorwegen - nog
steeds op 13 december gevierd (St. Lucia).
De christelijke bevolking in de Germaanse
landen verving het dieroffer (behalve dan de
gewone slachtingen in deze tijd van het
jaar) steeds meer door broodoffers. Hierbij
werd aan het brood vaak de vorm van het
anders te offeren dier gegeven. Vandaar ook
de naam „duivekater" voor een plattelands
kerstbrood in ons land, dat men de vorm
van het scheenbeen van een kater had
gegeven.
Van oudsher werd er in december en vooral
rond de Kerst veel krentenbrood gegeten.
Daarnaast kende men ook de gebak- en
koeksoorten in de vorm van een krans, die
werd gezien als zinnebeeld van de eeuwige
kringloop winter voorjaar, duisternis
licht.
Moeder de Gans
Er'is eigenlijk niet zo erg veel bekend over
de voedingsgewoonten van het gewone volk
in Europa door de eeuwen heen. Maar in de
loop van de negentiende eeuw begonnen
zich bepaalde eetgewoonten rond de kerst
wat duidelijker af te tekenen. De brood
soorten veranderden van vorm en karakter,
terwijl de kalkoen in de vijftiende eeuw
in Europa ingeburgerd geraakt s.teeds
vaker met Kertmis werd gegeten.
Maar daarbij bleef ook de gans nog steeds
populair. Al kregen veel plattelands
bewoners door he,t jaar niet vaak de kans
om gevogelte te eten, rond de kerst had
men steevast een vetgemeste gans op zolder
staan. Ook konijnen werden veelvuldig vet-
maakt de werkelijkheid compleet:
beeld en kleur, beweging en geluid zor
gen voor een volmaakte weergave van
wat we hebben meegemaakt.
Motieven
Het merkwaardige is dat bijna ieder
een fotografeert en veel minder men
sen filmen. Je zou verwachten dat die
volmaakte manier om je geluk te be
waren door het grootste aantal mensen
zou worden gekozen. Als je probeert
na te gaan waarom filmen minder
populair is dan fotograferen dan blij
ken er motieven te zijn. Filmen is
moeilijk is het eerste argument, dat
mensen noemen als je ze vraagt waar
om ze wel foto's maken maar geen
films. Dit misverstand - want dat is
het! - is te wijten aan het feit, dat
die vooroorlogse filmcamera's niet zo
eenvoudig te bedienen waren. Maar
de techniek heeft niet stilgestaan en
de filmcamera van vandaag is een
automaat, die eigenlijk alles zelf re
gelt behalve dan het zoeken naar een
onderwerp. Maar dat is niet moeilijk.
Filmen is duur
Dat argument is maar ten dele waar,
want wie eenmaal een camera en een
projector heeft aangeschaft, kan wat
betreft de kosten van de films en het
ontwikkelen, zoveel of zo weinig be
steden als hij of zij zelf wil. Wie per
jaar enkele films volschiet zal gemid
deld niet veel meer geld kwijt zijn dar
iemand, die bijvoorbeeld regelmatig
fotografeert. Toch ontstaat er, ook als
men twee of drie films per jaar ge
bruikt, in de loop der jaren een film
waarin alle hoogtepunten van het le
ven zijn verwerkt. Als men bijvoor
beeld zo de belevenissen van een kinc
volgt, dan bestaat er, als dat kinc
straks is opgegroeid en zo'n jaar o:
vijftien is, een film van zijn of haai
leven van twee volle uren, waarir
alle belangrijke gebeurtenissen te zier
zijn.
De decembermaand heeft zich de laatste
jaren ontwikkeld tot een maand van
feesten en eten, en het kerstfeest is een
eetfestijn bij uitstek geworden.
Waarschijnlijk moet men de traditie van het
kerstfeest als eetfeest vooral zoeken in de
minder welvarende eeuwen die achter ons
liggen, waarin het „gewone volk" vaak
grote delen van het jaar min of meer honger
leed.
Met name in de wintermaanden was het
met de voedselvoorziening in West-Europa
niet zo best gesteld. Maar als er eind
november was geslacht, kon men gedurende
de decembermaand de buik vol eten terwijl
allerlei bijprodukten van de slacht nog
langer konden worden bewaard als ze
werden gerookt of ingezouten.
Het slachten in november had overigens als
reden, dat er vroeger tijdens de winter
maanden geen of heel weinig voer voor het
vee beschikbaar was.
Waarschijnlijk was het in die tijd zo, dat
vooral de bewoners van het arme platteland
zich alleen rond de kerstdagen een echte
„volle maaltijd" konden veroorloven. Hier
wijst ook de naam „Dikkevretsaovend" op,
die in Gelderland aan kerstavond werd
gegeven.
De talloze kerstgerechten, die met kastanjes
(vroeger het volksvoedsel bij uitstek)
worden gegeten of bereid herinneren ook
aan tijden van schaarste en eenvoud.
In het licht van dit alles moet men waar
schijnlijk de vaak overdadige eetgewoonten
met de kerstdagen zien.
Wel is het zo, dat Kerstmis zich heeft ont
wikkeld tot een typisch gezins- en familie
feest, waarbij het gezamenlijke uitgebreide
eten als een belangrijk sociaal gebeuren kan
worden gezien.
Joelfeest
De achtergronden van onze kerstviering
moeten we heel ver terugzoeken in de oude
Romeinse en Germaanse culturen, terwijl
ook andere volkeren als de Kelten hier hun
invloed op hebben uitgeoefend. De Ger
maanse volken vierden in december de
„Winter zonnewende" en de talrijke winter
feesten vonden hun hoogtepunt in het z.g.n.
„Joelfeest" dat duurde van 24 december
tot 6 januari (deze „twaalf heilige nachten"
beslaan precies de'periode tot Drie
koningen). Tijdens dit „Joelfeest" moest
men de vruchtbaarheid over de oogst met
enige nadruk afsmeken, want het mislukken
van die oogst zou honger en armoede
betekenen. Verder moest met allerlei
rituelen de kracht van de zon, die tijdens de
wintermaanden afnam, weer worden
opgewekt.
gemest voor het kerstdiner. De gans heeft
tussen haakjes altijd wel al een belang
rijke rol gespeeld op of om het kerstfeest.
In tijden waarin de gans als kerstattractie
nog veel populairder was dan de kalkoen,
werd de kop van het geslachte dier aan de
wand gespijkerd. Terwijl de ganzekop dus
op het gezin neerkeek, vertelden de ouders
sprookjes van Moeder de Gans. Na het eten
van het kerstgebak kwam dan altijd het
ganzebord op tafel.
Waarom fotograferen en filmen we? Je hoeft geen psycholoog te zijn om dat te
weten. Blader eens door een familie-album of bekijk op een avond een paar
films van een bevriend gezin: album en films laten het geluk zien, dat een mens
beleeft. Kinderen in hun spel, vakanties, een Sinterklaasavond of een dagje
uit: het zijn beelden van de mooie dingen, die het leven kleur geven. Fotogra
feren en filmen is: de gelukkige episoden in een mensenleven bewaren voor
later.
Zo compleet mogelijk
Dat gebeurt vooral met de foto-came
ra. Maar ook de filmcamera wordt
door velen gebruikt omdat deze waar
devolle elementen toevoegt aan de
beelden, die de herinnering vasthou
den. Een foto geeft een stilstaand beeld
weer, dat meestal in kleur wordt vast
gelegd en dat is op zich al een klein
wonder. De film vertelt ook wat er
gebeurde door de beweging te laten
zien. En wie een geluidscamera heeft,
De eerste schaatsles. een gebeurtenis, die nooit terugkomt in een mensenleven.
Het advies van onze filmmedewerker: film zo n voorval in het leven van een
kind nu en wacht niet tot later.
De eetgewoonten met Kerstmis verschillen
vrij sterk per land. In Nederland bestaat er
eigenlijk geen echt duidelijk nationaal kerst
gerecht en maakt men meestal een keus uit
groot vlees, allerlei soorten wild en gevogelte.
Het meest gebruikelijke Engelse kerstmenu
bestaat uit kalkoen gevuld met gehakt met
kastanjes (in de Verenigde Staten een
broodvulling). Na afloop wordt de wel
bekende plumpudding geserveerd, die met
rum overgoten brandend wordt binnen
gebracht (symboliek van het vuur).
In Frankrijk eet men ook nog heel vaak
kalkoen (met kastanjes). In dit land hoort
ook een „Büche de Noël" bij Kerstmis; een
kerstblok van chocolade of gebak in de
vorm van een stuk boomstam en volgens
het authentieke recept klaar te maken met
grote hoeveelheden kastanjes. In de Scandi
navische landen vindt men het varken vaak
terug op de kerstdis. Zo eet men varkens
vlees in Denemarken, maar ook wel
gebraden gans. Deze gerechten worden dan
opgediend met rode kool (symbool van het
vuur), rijst met room en amandelen. In
Noorwegen eet men varkensvlees in alle
vormen en daarna speciaal bereide stokvis.
De Zweden houden ook nog vast aan de
traditie met hun gebraden ham, het in jus
gedompelde brood, rijstepap en speciale
kerstkoekjes. Bij die rijst in Denemarken en
Zweden moeten we denken aan de rijstebrij
die een basis vindt in de oude brij-offers van
de Germanen.
In Italië eet men rozijnenbrood, geconfijte
vruchten en amandelbroodjes als dessert.
Amandelen waren in vroeger eeuwen
overigens een grote luxe, en werden bij ons
alleen op hoogtijdagen gegeten.
In Duitsland vindt men ook het varkens
vlees (als „Schweinebraten") in bepaalde
delen van het land terug naast het gebruike
lijke wild en gevogelte. Maar bij onze
oosterburen is vooral de Weihnachtsbackerei
van groot belang. Er wordt overdag vaak al
zoveel koek en gebak geconsumeerd, dat er
voor het diner weinig ruimte meer óver
lijkt te kunnen blijven.
Oorspronkelijk bedoelde men: Een stuk
vlees te snijden hebben of wel een maaltijd
in het vooruitzicht hebben.
Het gemeste kalf slachten.
Betekenis: Het allerbeste voorzetten.
Een bijzonder welkom persoon waarvoor
het beste en kostbaarste wordt bereid.
Bijbelse uitdrukking uit de gelijkenis van de
verloren zoon.
Met een andermans kalf ploegen.
Betekenis: Men maakt gebruik van de hulp
van een ander, maar wekt de schijn dat het
eigen werk is.
braadtijd 1 xh a 2 uur. Laat het vlees wat af
koelen alvorens het wordt aangesneden.
Serveren met verse groenten en gebakken
krielaardappelen.
Chocolademousse
Chocolade, rode port, 4 eieren, klontje
boter, geroosterde amandelsnippers.
Smelt 100 gr. in stukken gebroken bittere
chocolade in 4 eetlepels rode port op heel
laag vuur. Voeg er onder goed roeren één
voor één 4 eierdooiers aan toe met een
klontje boter. Klop de eiwitten heel stijf en
meng hier 4 eetlepels suiker door. Laat de
chocoladecrème als ze mooi gebonden is
iets afkpeJqn en roer er dan van het vuur af
de eiwitten door. Doe de mousse over in
wijde glazen én garneer met geroosterde"
amandelsnippers, laten opstijven en gar
neren met een toefje slagroom.
Braziliaanse koffie voor 4 cocktails
1 kop koude sterke koffie, 4 eiwitten,
gekneusd ijs, 4 scheuten rum, 6 eetlepels
suiker.
Neem 4 cocktailglazen. Bevochtig de randen
met eiwit en druk deze in de suiker. Voeg
alle overige ingrediënten in een cocktail
shaker en shake dit alles zeer krachtig.
Schenk de koffie uit in de glazen met de
suikerranden.
Hoewel... ook zonder mensen er op kan een
sneeuwfoto goed slagen. Maar dan heb je vaak de
hulp nodig van het licht, beter gezegd het
tegenlicht. Omdat sneeuw en ijs zorgen voor een
goede lichtspreiding kun je in de winter vaak
mooie tegenlichtfoto's maken. Dit is er een
voorbeeld van. Sneeuwfoto's zijn vaak wat wit en
eentonig. Daarom heb ik links een donkere boom
in het beeld gezet, waardoor er een duidelijk
kontrast is ontstaan met die witte zonneplek op
het ijs.
Nog een sneeuwfoto waarin bewust is gezocht naa:
kontrast. Want dat is vaak het geheim van
geslaagde sneeuwfoto's: de tegenstelling tussen de
sneeuw en een motief, dat de witheid van de
sneeuw aksentueert. Als je zo'n donker element
bovendien op de voorgrond plaatst, ontstaat er
diepte in de foto en ook dat is een belangrijke
faktor. Als je later, wanneer er geen sneeuw meer
ligt, de foto's van zo'n wandeling bekijkt, dan ben
je blij, dat je er toen met de kamera op uit bent
getrokken.
Een kaantje hebben (een braad je hebben).
Betekenis: Een voordeeltje, buitenkansje
hebben.
Een gespekte beurs (een goed gelardeerde
beurs).
Betekenis: Goed voorzien zijn.
Iets voor het mes hebben.
Betekenis: Iets in het vooruitzicht hebben.
Het kalfsvel volgen.
Betekenis: Je ergens bij aansluiten.
Dit gezegde betekende in de 16e eeuw
„soldaat worden". Het kalfsvel duidt hier
de trommel aan, die met een kalfsvel is
bespannen en die geslagen werd bij het
werven van soldaten.
Een lange metworst is wel te korten.
Betekenis: Een Gronings gezegde: Zelfs het
grootste kapitaal gaat op als men aldoor
maar uitgeeft.
Veel geschreeuw en weinig wol (illustratie).
Betekenis: Iemand die veel drukte maakt en
weinig te zeggen heeft.
Deze uitdrukking is ontleend aan de
geschiedenis van Simson, waar zijn vrouw
het geheim van Simson aan de bruilofts
gasten verraadt. Simson in toorn ontstoken,
roept uit:
Indien gij niet geploegd had met mijn kalf
(juister is: met mijn rund), gij zoudt mijn
raadsel niet hebben uitgevonden.
(In Israël werd geploegd met runderen en
niet zoals bij ons met paarden.)
Week het brood in de melk. Verhit een
klontje boter in een koekepan en fruit hier
in de ui goudgeel. Maak het gehakt aan met
geweekt brood en melk, gefruite ui, rose-
marijn, ei, zout en peper en meng de blokjes
appel erdoor. Spreid het gehaktmengsel
over de kalfsborst uit met zorg dat de
randen vrij blijven.
'Rol het stuk vlees op en bind er een draad
om. Wrijf de buitenzijde in met zout en
peper. Laat de boter in de braadslede
Lady Curzonsoep
Smelt 1 eetlepel boter en fruit hierin een
geraspt uitje en een Vi theelepel kerrie.
Voeg een blikje heldere schildpadsoep en
een eetlepel cognac toe. Roer goed door,
maar laat de soep niet koken. Doe de soep
in voorverwarmde kopjes en bedek met een
laag niet geheel stijfgeklopte slagroom. Zet
de kopjes onder de voorverwarmde gril en
laat de slagroom zeer snel goudgeel kleuren.
Stuif er in het midden nog wat kerrie op.
Gevulde kalfsborst
Ruim 1 kg. kalfsborst, 1 sneetje wittebrood
zonder korst, 4 eetlepels melk, 1 ui, gesnip
perd, 200 gr. varkensgehakt, 1 eetlepel rose-
marijn, 1 ei, zout,.peper, 4 goudrenetten,
geschild en in blokjes"gesneden, 100 gr.
boter, 100 gr. ontbijtspek', iri plakjes'1
gesneden.
bruin worden en leg het vlees erin. Beleg de
bovenzijde met plakjes ontbijtspek en zet
de braadslede in een voorverwarmde oven
(175 °C of gasovenstand 3).
Matig de oven na een uur braadtijd tot
150 °C of gasovenstand 2.
Keer het vlees van tijd tot tijd en zorg daar
bij dat de plakjes spek weer boven komen.
Bedruip nu en dan met het braadvocht.
'Voeg tijdens het laatste uur braden af en
toe enkele eetlepels heet water toe. Totale
Als het heeft gesneeuwd, dan ben ik niet meer te houden. Dan
moet ik er op uit, want zo'n witte wereld geeft bijzondere
fotokansen, die je niet mag laten lopen. Daarom heb ik in deze tijd
altijd een paar extra filmpjes in huis en zodra er een flinke
sneeuwbui is gevallen, trekken we er met ons gezin op uit, lekker
de winter in. Dit is de eerste opname: gemaakt vanaf een iets hoger
standpunt. Je kunt zien dat Duschka, de hond, de witte massa niet
zo geslaagd vindt. Zo'n besneeuwd bos is wel een plaatje waard,
vooral als je er voor zorgt, dat er ook mensen op staan. Bomen met
sneeuw zijn mooi, maar mensen en dieren zorgen voor een levendig
element, dat voor het oog als rustpunt fungeert.
praktische tips
voor fotografen
in de vorm van
een foto-drieluik
