DE CAMERA OBSCURA ALS
GRONDLEGGER VAN
MODERNE KDMMUNIKATIE
'van natte foto
tot droge kopie'
Soeater Courant van woensdag 15 december 1982
rend
wer-
ech-
oudt
s en
agen
dens
slaat
iten-
?cht,
Heen
Jige-
aina
i het
bril,
aan-
aan
Lken.
rijdt
aan
<ers.
;wie-
Ga
ik de
en in
stan-
i. Of
baar
arig-
nini-
i ko-
n de
mdi-
van
n.v
lers-
voor
angt
i het
voor
lijke
t na-
e het
deze
voor
>pese
kun
1983
it In
imis-
zaak
eeds
inigd
egen
ving
e zal
at uw
it be-
;tieve
■kom
Is ge
rieve
n het
rope-
■daan
?stra-
>m zo
npese
lalde
van
van
ce ko-
ïrken
onsu-
laren
n het
raald
roces
ielgië
r toe
knof
rdap-
ruikt
pions
uien,
voor
In
)ene-
oden
staat
Wat wij een camera noemen, een doos met een lens er in, is in feite een oeroude vinding. De Griek Aristoteles
maakte al rond 300 voor Christus, melding van 'beeldvorming op een wand' in een verduisterd vertrek.
De naam Camera Obscura, betekent ook letterlijk 'Donkere Kamer'. De Arabische geleerde Ibn al Haitam
maakte gebruik van dit principe voor het waarnemen van gedeeltelijke zonsverduisteringen. Ook Leonardo
da Vinei, de bekende schilder-uitvinder gaf omstreeks 1500 een goede beschrijving van de Camera Obscura,
al gebruikte men in die tijd nog geen lens. De Camera Obscura was in feite een 'gaaljescamera'.
Girolama Cardano maakte in 1550 melding van een z.g. dubbelbolle lens voor de camera en de heer
D. Barbaro beschreef in 1568 het gebruik in de camera van een diafragma, de variabele lensopening.
Wat ontbrak, was een lichtgevoelig materiaal, de film of plaat!
De eerste echte fotogemaakt door Niepce. Hoe
schimmig ook, het is onmiskenbaar een foto, een
door 'licht veroorzaakte' afbeelding. Belichtings
tijd 8 uur in de volle zon!
ken met zilverjodide, die met kwikdamp
werd ontwikkeld, dat was in 1837. De
Franse staat kocht, op voordracht van de
geleerde D. F. J. Arago, het patentrecht op
en stelde het vrij ter beschikking aan de ge
hele wereld. Een daad van groot belang.
Daarmee nl. begon de fotografie haar
zegetocht over de wereld. Niet alleen wat
betreft de portret en vakfotografie, ook
voor de amateur werd het een belangrijke
schakel in zijn leven.
Nederlandse vindingen
De eerste eenoogspiegelreflexcamera, zo
als wij die momenteel overal zien, werd ge
construeerd door de Nederlander Loman.
Het was de Nederlander F. B. A. Prinsen
die internationaal wordt erkend als uitvin
der van de electrische belichtingsmeter en
van de 'automatische foto en filmcamera!'
als men een foto bedoelde. De zilveren
plaatfotografie echter, was duur en het
bekende kiekje, was nog lang nietgeboren.
De fotografie in de kommunikatie
De fotografie is momenteel nauwelijks
meer weg te denken uit ons leven. Geen
krant is compleet zonder foto. Foto's zijn
nodig op paspoorten en rijbewijzen, foto
grafie speelt een onmisbare rol in handel
en industrie. Hoe ziet een bepaald produkt
er uit? De foto geeft het antwoord. Foto
grafie met laserstralen leveren ons het z.g.
Hologram, een volledig beeld in kleur en
drie dimensies. Camera's gebouwd in
ruimtevoertuigen snellen door het zonne
stelsel en voor het eerst zien wij hoe de
ringen van de planeet Saturnus er nu pre
cies uitzien.
De fotografie in het bedrijfsleven
Een minder spectaculaire vorm van foto
grafie is die van de fotocopieerapparaten.
In de prille tijd van de fotografie, ten tijde
van de eerste wereldoorlog, maakte men
met ingewikkelde apparaten foto's van
geheime stukken. Deze brieven werden
langs fotografische weg zodanig verkleind,
dat ze in een kokertje konden worden ge
stopt en per postduif verstuurd. Met ver
grotingsapparaten moesten de brieven
dan weer naar het normale formaat ge
transformeerd worden. Het copiëren van
brieven voor kantoorgebruik echter, bleef
in de eerste jaren na wereldoorlog 1, een
tamelijk primitief werk. Het carbonpapier
vierde hoogtij, de stencilmachine was een
ander hulpmiddel. Een snelle en handige
copieertechniek, zonder gebruik van foto-
chemicaliën en een donkere kamer, be
stond er in die prille jaren dertig niet.
De fotocopieerapparaten van toen en zelfs
na wereldoorlog 2, waren feitelijk minia
tuur 'donkere kamers' waarin met flesjes
en baden werd geknoeid. Baden die in de
warme kantoren na enkele dagen geoxy-
deerd en bedorven waren. Het gebruikte
fotopapier (lichtgevoelig) men moest het
in half of geheel verduisterde ruimten ver
werken. Het papier was bovendien onder
hevig aan een bepaalde achteruitgang in
kwaliteit. Al met al was het maken van een
fotocopie een kostbare en nogal techni
sche zaak, die vakmanschap vereiste.
Wat ontbrak, was een methode om snel
en zonder geknoei met chemicaliën, een
fotocopie te maken. Copiëren op een wijze
die door elke leek zonder enige vakkennis
kon worden gedaan.
De uitvinding van de Xerografie
Chester Carlson was een Amerikaans
octrooigemachtigde. In zijn werk werd hij
Een plank met lijm
Monniken probeerden het met een plank,
met lijm bestreken, die in de camera
obscura werd geplaatst. Hun gedachten-
gang was simpel, het beeld blijft wellicht
op de lijm plakken.
Ze waren er in feite dichtbij, was iemand
toen zo snuggergeweest om zilverchloride
of zilvernitraat toe te voegen aan de lijm
en de plank na afloop te fixeren, dan had
den wij mogelijk al foto's van Philips de
Tweede gehad en een reportage van de
80-jarige oorlog.
Fotogrammen
Wanneer men een oppervlak bedekt met
lichtgevoelig materiaal en daar sleutels,
boombladeren of iets dergelijks oplegt en
de zaak daarna blootstelt aan licht, ont
staat een fotogram. Dat ontdekte
J. H. Schulze in 1725. Hij bedekte papier
met zilvernitraat. Men kon het beeld
helaas niet fixeren, zodat na enige tijd het
gehele vlak weer zwart werd. Wat hier ge
beurde lijkt in feite op het bekende ver
schijnsel van het oude behang, waarop
duidelijk te zien is 'waar een schilderij'
heeft gehangen.
De naam fotografie
De naam fotografie, ofwel 'schrijven met
licht'.is afkomstig van de Fransman
Niceiphore Niepce, die al rond 1816 expiri-
menteerde met de camera obscura. N iepce
is mogelijk ook een van de voorlopers in de
afdruktechniek, want hij expirimenteerde
met sukses met een systeem om afd ru kken
van bestaande afbeeldingen te maken op
lichtgevoelig asfalt. Hij noemde die af
drukken Heliogravures of letterlijk
'zonne-etsen'.
Hoe werkt de Xerografie?
[T] Het verschijnsel van de statische elec-
triciteit is bekend genoeg. Trek maar
eens een trui over uw hoofd of kam uw
haar met een plastic kam. U hoort de
vonken knetteren! Op dit verschijnsel
is de Xerografie gebaseerd.
[2] Zo ontstaat een droge of xerografische
kopie. Links het origineel. Het beeld
wordt belicht en via een lens, zichtbaar
in hel midden, op een lichtgevoelig
vlak geprojekteerd. Dat vlak, de foto-
receptor, bevat het vooralsnogonzicht-
barc en in spiegelbeeld aanwezige
beeld.
Nu wordt het inktpoedcr over de folo-
receptorgestrooid. I lel hecht zich vast
op de plaatsen waar het beeld, in de
vorm van electrostatische lading aan
wezig is.
0 Gewoon papier wordt met de foto
receptor in kontakt gebracht. Het
papier wordt ook statisch geladen en
neemt daardoor het beeld in poeder-
vorm over.
VAN ELEKTRONISCHE FOTO NAAR KOPIE OP PAPIER
Kopieën kunnen ook gemaakt worden van een tekst of beeld op een beeldscherm. De tekst
verwerker of elektronische schrijfmachine of de minicomputer wordt dan via een kabel
verbonden met een speciaal kopieerapparaat of een printer. De Xerox 8011 is het modernste
type op het gebied van elektronische informatieverwerking. Voor het gebruik hoeft men
namelijk geen kennis te hebben van ingewikkelde machinetalen.
Dit systeem brengt een oervorm van communicatie in de kantooromgeving. De communi
catie tussen mens en machine gaat via 'pictogrammen', eenvoudige plaatjes die bekende
voorwerpen uitbeelden. Wil men een bepaalde functie van het systeem in werking stellen,
dan hoeft men slechts het pictogram aan te wijzen. Zo kan het systeem via de pictogram,
electronisch tekenen, brieven en rapporten verkleinen en vergroten, verschillende letter
types gebruiken, archiveren, ingewikkelde wiskundige en chemische formules uitwerken
en afdrukken.
Carlson ontvingin 1940 zijn eerste octrooi.
Maar de maatschappijen die hij zijn vin
ding aanbood, wezen het van de hand om
dat men het risico te groot vond. In 1944
kreeg hij de kans z-ijn vinding openlijk te
demonstreren voor het Batelle Memorial
Instituut, een stichting voor wetenschap
pelijk onderzoek. Bij Batelle maakte men
de vinding vrij snel geschikt voor een ruim
gebruik. De door Carlson gebruikte zwa
vel, werd vervangen door Selenium.
Ook ontwikkelde men de, nu nog steeds
bij Rank Xerox toegepaste ontwikkel
methode, met draagkorrels en poeder-
deeltjes. Opnieuw werden een aantal
ondernemingen benaderd, maar ander
maal zonder succes. Uiteindelijk lukte het
bij de kleine Haloid Company, die foto
grafische machines en papiervervaardigde.
Daarom kreeg Haloid in 1948 de licensies.
In 1950 kwam de eerste Xeroxmachine in
de handel.
De eerste echte foto
In 1826 echter slaagde dezelfde heer
Niepce er in, voor het eerst een echte foto
te maken met de camera obscura, die wij
verder maar gewoon als 'camera zullen
aanduiden. Deze foto gemaakt op lichtge
voelig asfalt, had een belichtingstijd van
8 uur, bij zonnig weer!
In 1829 verbond de heer Niepce zich zake-
lijk met L. J. M. Daguerre teneinde de
Photographie verder te ontwikkelen. Men
slaagde! Daguerre lukte het om scherpe
foto's te maken op een zilverplaat, bestre-
GO Door verhitting wordt het poederbeeld
met het papier versmolten. De Xero
grafische afdruk is klaar, een proces
dat maar een paar sekonden behoeft
te duren. In de snelle Xerox 9400, maar
twee sekonden.
herhaaldelijk geconfronteerd met de
noodzaak ergens copieën van te moeten
maken. Hij ergerde zich aan de omslach
tige technieken die daartoe dienden. In
1935 begon hij in zijn eigen keuken, met
behulp van een simpel fornuis, met expiri-
menten. Op 22 oktober 1938 lukte het hem
om beelden over te brengen op gewoon
papier. Vloeistoffen kwamen er ook niet
aan te pas. Hij noemde zijn vinding dan
ook 'Xerografie', letterlijk is dat de samen
trekking van twee Griekse woorden n.l.
'Xeros' voor 'droog' en 'Graphein' voor
schrijven 'droogschrijven'.
Voor het maken van die eerste Xerografi
sche beelden werd een aluminium plaat
met zwavel bedekt en daarna met een zak
doek opgewreven. Daardoor werd de plaat
gevoelig en kon samen met een doorzich
tig positief, aan het licht worden bloot
gesteld. Hierdoor ontstond een latent
(onzichtbaar) beeld, dat door bestrooien
met een droog poeder zichtbaar werd.
Door het in contact brengen met papier
ontstond dan de copie.
Chester Carlson, uitvinder van de Xerografie.
