Vegetarische
natuurvoeding
een gezond
alternatief
Y oedingsvoorlichting
aan Turken en
en Marokkanen
noodzakelijk
Reformprodukten
'Radi
JÊ
KL
1 2
Oudhi
kame
Geslaag
Recepten en
menusuggesties
met reformprodukten
voor 4 personen
1
Zonder rij!
Succesvol]
'in De Borg
7
Soester Courant van woensdag 22 december 1982
Uit vrije wil afzien van het nuttigen van vlees, vis, schelpdieren en andere pro-
dukten afkomstig van gedode dieren noemt men vegetarisme. Het ontstadh van
de 'eerste vegetarische beweging' en de waarde daarvan worden in dit artikel
besproken.
Vegetariërs zijn er allang: de griekse
wijsgeren die met hun filosofie van de
rede de basis voor onze beschaving èn
voor onze exacte wetenschappen heb
ben gelegd, behoorden zonder uitzon
dering tot de 'school van Pythagoras'
waarvan de leden vegetariër waren.
In vele godsdiensten is vlees - of een
aantal specifieke vleessoorten 'onrein'
en wordt niet gegeten. Een moderne
verklaring achteraf is, dat het onge-
koeld bewaren van een zo bederfelijk
levensmiddel een onaanvaardbaar
groot risico van voedselvergiftiging
met zich mee bracht. Ondanks deze
lange historie is er pas sprake van een
echte vegetarische beweging in de
tweede helft van de 19e eeuw. De idee
ën van het vegetarisme waren in de
eerste helft van die eeuw - de tijd van
de Romantiek - meer in zwang geko
men. Daarna werden zij sterk bedreigd
door de opkomende voedingsleer. Als
reactie daarop ontstond de vegeta
rische beweging.
De controverse vegetarisme versus
voedingsleer eind 19e eeuw
De jonge wetenschap van de voedings
leer baseerde zich voornamelijk op
chemische analyses en de chemisch»,
eigenschappen van voedingsstoffen.
Men kende slechts eiwitten, vetten,
koolhydraten en enkele mineralen. Het
belang van deze stoffen werd sterk
overschat, zo was de 'aanbevolen hoe
veelheid' eiwit voor een volwassene
120g per dag.
Thans is dat de helft (Voedingsraad)
tot een derde daarvan WHOOm aan
een zo extreem hoge 'eiwitbehoefte' te
voldoen werden de produkten van dier
lijke oorsprong, vooral vlees onmis
baar verklaard. Noch voor de ethische
motieven van de vegetariërs, noch
voor het ervaringsfeit dat zij zonder
vlees toch heel gezond bleven, was in
de voedingsleer plaats.
De vegetariërs organiseerden zich
daarom in de Nederlands(ch )e Vegeta
riërs Bond om hun visie te propageren.
Bovendien zochten zij naar andere we
gen in de voedingswetenschap om hun
gelijk te onderbouwen.
Het vegetarische alternatief
in de voedingswetenschap
De vegetarische benadering in de voe
dingswetenschap kent sinds het einde
van de 19 eeuw drie hoofdsporen.
1De geschiedenis van de voeding van
de mens wordt bestudeerd uitgaande
van de veronderstelling dat
voedingsgewoonten van nature opti
maal op de behoefte zijn afgestemd.
2) Natuurvolken worden onderzocht op
hun voedingsgewoonten, het verband
met hun gezondheidstoestand wordt
vastgesteld.
3) Door nauwkeurige observatie van de
uitwerking van combinaties van pro
dukten en van volgorde van gebruik
binnen de maaltijden, worden gunstige
en ongunstige combinaties en volgor
den vastgesteld.
De methoden van onderzoek leiden tot
de volgende conclusies
- de mens is een van nature hoofzake-
lijk vruchten en zaden etend schepsel
hetgeen ook blijkt uit de bouw van het
maag/darmkanaal en de bouw van het
gebit.
- de voeding moet dus voor het overgro
te deel plantaardig zijn, aangevuld met
zuivelprodukten.
- de produkten moeten zoveel mogelijk
in 'natuurlijke staat' worden genut
tigd. Ongeraffineerde produkten, fruit
en rauwkost werden aan het eind van
19e eeuw al hoog gewaardeerd.
- een natuurlijke levenswijze, met vol
doende beweging, frisse lucht, zonlicht
en slaap wordt eveneens aanbevolen.
Gezien het zware accent op 'natuur
lijkheid' spreekt men in dit verband
wel van natuurvoeding.
De verhouding tot de
voedingsleer in de loop van de
20e eeuw
Toen in de 20e eeuw de vitamines wer
den ontdekt, steeg het aanzien van de
voedingsleer enorm. De genezing van
deficientieziekten sprak tot veler ver
beelding. De aanbevelingen van de na
tuurvoeding raakten daardoor meer op
de achtergrond. Wel steeg het zelfver
trouwen van de natuurartsen. Zij za
gen in dat de analytische wetenschap
ook mogelijkheden bood om hun stel
lingen te onderbouwen: was immers
niet gebleken dat voedsel in natuur
lijke staat veel meer vitamines bevatte
dan bewerkt of langdurig gekookt
voedsel? De 'natuurlijke kwaliteiten'
werden door de verbetering in de ana
lysemethoden direct toegangelijk voor
onderzoek. Sindsdien is nog enkele
malen gebleken dat de natuurvoeding
door de voedingswetenschap was on
derschat. Uit het begin van de jaren ze
ventig stamt de nu 'gangbare' waar
dering van voedingsvezel. En bij de
preventie van hart- en vaatziekten
blijkt de natuurvoeding veel beter dan
de voeding van de gemiddelde Neder
lander.
Ook voor de preventie van kanker is
een sobere vegetarische voeding aan te
raden. We kunnen dan ook zonder meer
stellen dat de werkwijzen van de na
tuurvoeding en de daaruit afgeleide
aanbevelingen in brede kring erken
ning verdienen als een waardevolle bij
drage aan de voedingsleer.
Weinig aanhang, veel taboes
Gezien de relatief goede aanbevelingen
van de natuurvoeding is het op het eer
ste gezicht verwonderlijk dat de onder
zoekers op het terrein van de natuur
voeding zo weinig aanhang kregen in
Nederland. Slechts het systeem van
Bircher-Benner verkreeg vrij ruime
bekendheid. Wat waren hiervan de oor
zaken?
De 'klassieke' vegetariërs waren prin
cipiële mensen. Het doden van dieren
om jezelf te voeden beschouwden zij
als een uitwas van onze beschaving, zo
iets als het kannibalisme. Het fokken
van dieren om ze later als voedsel te
gebruiken vergeleken zij met slaver
nij. Aan zulke barbaarsheden wilden
zij uiteraard niet medeplichtig zijn en
dus was élk voedsel waarin iets van het
gedode dier aanwezig was uit den boze.
Ook verzetten zij zich tegen het ge
bruik van geneesmiddelen en cosme
tica die met behulp van 'dierenleed'
waren ontwikkeld. Consequent zijn
bleek gemakkelijker gezegd dan ge
daan. Immers er zijn bestanddelen van
het gedode dier, die na gebruik bij de
voedselverwerking in het eindprodukt
onherkenbaar zijn. Vele produkten
waren voor deze vegetariërs verdacht
of volledig taboe. Boodschappen doen
werd een problematische bezigheid,
buitenshuis eten (bij vrienden of in het
restaurantal evenzeer. Wie vermoedt
er nu gelatine in een pepermuntje of
een ijsje? Welke bouillonblokjes zijn
alleen van plantaardige extracten ge
maakt? Hoe weet je dat brood geen
dierlijke vetten bevat? In welke pro
dukten zit vismeel verwerkt? En wat te
denken van de Nederlandse kaas - toch
bijzonder geschikt voor het vegetar
ische menu, maar wel gemaakt met
behulp van lebferment uit kalverma-
gen. En ook nu nog zijn er problemen
voor bewuste vegetariërs.
Garantiezegel en reform
Om deze problemen te verminderen
werden twee wegen bewandeld de Ve-
getariësbond schrijft producenten aan
met het verzoek of zij willen garande
ren dat hun produkt beslist vegetarisch
is. Als deze garantie voor minimaal
vijf jaar wordt gegeven, kan het garan
tiezegel van deze vereniging worden
gevoerd. De eveneens gewenste vege
tarische restaurants kwamen niet zo
goed van de grond. Daarnaast werd
een eigen distributie- en verkoopsys
teem opgezet: de reformbeweging met
haar winkelketen en haar reformpro-
dukten. Overigens is de term 'reform'
niet wettig beschermd: iedereen kan de
term gebruiken, voor elk produkt. Een
zeer verwarrende situatie.
De houding van niet-
vegetariërs
De natuurvoeding-vegetariërs vormen
een kleine minderheid in de samenle
ving; en één die duidelijk voor zijn
ideeën uitkomt. Dergelijke groepen
met 'afwijkend' gedrag krijgen veelal
merkwaardige stereotyperingen naar
het hoofd geslingerd. Veel gehoord zijn
in dit verband 'vegetariërs eten konij-
nevoer (rauwkost)' of 'ik ga toch geen
zangzaad (granen) eten?
De niet zo stimulerende reacties van de
niet-vegetariërs kunnen de beperkte
omvang van de kring der natuurvoe-
dingsaanhangers wellicht ook verkla
ren. Daar vlees altijd een betrekkelijk
luxe produkt was, is het min of meer
een statussymbool. De commercie
speelde hierop direct in, soms met
goedkeuring van de voedingsweten
schappers. De 'vlees is kracht' mythe
werd geschapen.
Een potentiële vegetariër krijgt zo al
gauw een schuldgevoel aangepraat: je
doet jezelf-en de andere leden van het
huishouden-tekort door geen vlees te
eten.
Voorlichting en vegetarisme
De Voedingsvoorlichters hebben helaas
lange tijd niet anders gereageerd op
het vegetarisme dan de meeste niet-ve
getariërs. Die tijd is voorbij, want alge
meen wordt de waarde van de vegeta
rische voeding erkend. De voorlichters
zullen echter meer rekening dienen te
houden met de vooroordelen ten aan
zien van het vegetarisme.
Het belang van vlees dient sterk gere
lativeerd te worden. Dat een vege
tarische maaltijd heel smakelijk kan
zijn, dient benadrukt te worden.
Bovendien hebben veel mensen geen
idee hoe zij een aantrekkelijke warme
maaltijd zonder vlees en jus kunnen
samenstellen. Bij voorlichting aan
niet-vegetariërs kunnen de Maaltijd
schijf, de Voedingsplank van Cram-
winckel en de Voedselschijf van 'De
Kleine Aarde' een goed hulpmiddel
zijn. Bij voorlichting specifiek aan ve
getariërs is de Maaltijdschijf minder
geschikt. Het aantal variatiemogelijk
heden wordt dan erg beperkt. Het zou
echter heel goed mogelijk zijn om met
de indelingscriteria van de Maaltijd
schijf een 'vegetarische Maaltijd
schijf' op te stellen, waarin de peul
vruchten in vak 3 voorkomen en ook de
noten zijn opgenomen. Zolang deze
variant nog niet beschikbaar is zijn de
Voedingsplank en de Voedselschijf van
'De Kleine Aarde' de enige goede voor
lichtingsmodellen bij de voorlichting
aan vegetariërs.
Gerard Zwetsloot
(docent Huishoudkunde en docent na
scholingscursus Alternatieve Voeding
aan de NLO Zuid-West-Nederland)
Er wordt momenteel gewerkt aan een
verdere uitwerking van de gebruiks
mogelijkheden van de Maaltijdschijf
voor de voorlichting over vegetarische
voeding. Een volledig herziene versie
van de brochure 'Gezonde voeding
zonder vlees' is in de loop van 1983 te
verwachten.
Er gaat iets grondig mis met de gebitten van buitenlanders die langere tijd in Neder
land verblijven. Buitenlandse kinderen die in Nederland worden geboren en grootge
bracht, blijken zelfs veel slechtere gebitten te hebben dan hun Nederlandse leeftijdge
nootjes, zo blijkt uit verschillende onderzoeken.
Daarbij moet men dan bedenken dat de meeste kinderen die op wat latere leeftijd uit
Turkije of Marokko naar Nederland komen redelijk goede gebitten hebben als ze hier
aankomen.
Naar de oorzaken van dit verontrustende
verschijnsel is tot nu toe nog niet zo veel
onderzoek gedaan. Vast staat wel dat,
naast een gebrek aan preventie en ver
keerde tandhygiëne, wijzigingen in het
voedingspatroon een doorslaggevende rol
spelen. Toch houden buitenlanders in
Nederland vast aan de bereiding van
maaltijden zoals ze die van huis uit ge
wend zijn. Die maaltijden lijken goed van
samenstelling te zijn, ook al is hierover
weinig wetenschappelijk bekend. Onder
zoeksrapporten van de Landbouw Hoge
school te Wageningen noemen echter de
'tussendoortjes' als het grote gevaar.
Marokkaanse kinderen worden in Neder
land geconfronteerd met een enorme
keuze aan snoep. In Marokko snoepen ze
ook wel: pinda's, zonnebloempitten,
amandelen, kikkererwten en fruit, maar
in Nederland gaat het om zoetigheid, koek
en chocolade. Daarbij worden grote hoe
veelheden frisdrank genuttigd. Ook
wreekt zich de gewoonte om de kinderen
zelf te laten bepalen wat en wanneer ze
eten. De kinderen ruilen hun warm eten
en hun melk dan al helemaal snel in tegen
snoep en frisdrank. Dit gaat in grote lijnen
ook op voor Turkse kinderen.
Er bestaan gegronde vermoedens dat
snoep dienst doet als 'zoethouder' in moei
lijke situaties. Als de moeder er geen gat
meer in ziet-ze heeft vaak te kampen met
een overvolle, gehorige woning en ze kan
zich niet tot de oudere vrouwen wenden
om raad en steun, zoals in Turkije en
Marokko-wil ze haar kind nog wel eens
sussen met een 'suikerdot'. Associaties
met rijkdom en welvaart kunnen ook het
snoepgedrag beïnvloeden.
Voorlichting aan buitenlanders over het
nut en de wijze van gebitscontrole, gebits
verzorging en fluoridegebruik is een eis.
Hetzelfde geldt voor voorlichting over ge
zonde voeding en dat niet alleen in ver
band met de mondverzorging.
Voor Nederlanders bestaan er al derge
lijke vormen van voorlichting, maar
voorlichting aan buitenlanders brengt
problemen met zich mee in verband
met taal- en cultuurverschillen. Daar
om heeft het Buro Voorlichting Ge
zondheidszorg Buitenlanders dan ook,
samen met het Voorlichtingsbureau voor
de Voeding en een aantal andere instel
lingen, speciaal voorlichtingsmateriaal
ontwikkeld over mondverzorging voor in
Nederland verblijvende Turken en
Marokkanen.
Evenals het eerder door het Buro ontwik
kelde materiaal, is dit materiaal gemaakt
ter ondersteuning bij de communicatie
met Turken en Marokkanen die analfa
beet zijn en weinig Nederlands spreken.
Het maakt een gesprek overbodig, het
levert geen tijdsbesparing op. Belangstel
ling, enige inventiviteit en misschien ge
barentaal blijven belangrijk. Het materi
aal kan wel een bijdrage leveren tot een
betere verstandhouding en tot een duide
lijker idee bij de buitenlander van datgene
wat de hulpverlener wil zeggen. En daar
gaat het uiteindelijk om.
Vernieuwde
Kommunikatiethema's
Het materiaal bestaat uit kommunikatie
thema's en woordenlijsten. De kommuni
katiethema's zijn een soort folders van
vier pagina's waarin informatie wordt ge
geven over onderwerpen als de gevolgen
van het gebruik van veel suiker voor het
gebit, gezonde eetgewoonten, tanden poet
sen, de tandarts, het ziekenfonds en fluor
ide. Zij zijn tweetalig: de Turkse of
Marokkaanse tekst loopt gelijk op met een
Nederlandse vertaling. Bovendien wordt
de gegeven informatie ook zoveel moge
lijk uitgedrukt in veelkleurige foto's of
Bevestiging van vooroordelen. Zo doen we dat niet meer
tekeningen die 'het verhaal' onafhankelijk
van de tekst ook nog eens moeten ver
tellen. De ervaring leert echter dat juist
analfabeten of leesarme bevolkings
groepen de grootste moeite hebben met
het (juist) interpreteren van de plaatjes
nog afgezien van het feit dat lang niet
alle informatie zomaar afgebeeld kan
worden, vooral abstracte informatie
niet. Afbeeldingen kunnen de geschre
ven tekst niet zomaar vervangen. Voor
een juist begrip van hetgeen het kom-
munikatiethema te melden heeft, is
mondelinge uitleg dan ook onontbeerlijk.
Daar komt nog bij dat persoonlijk contact
en mondelinge uitleg altijd een grote rol
spelen bij de overdracht van informatie
en de motivatie tot gezonder gedrag. Ook
de buitenlandse patiënt kan meer op zijn
gebit gaan letten, louter en alleen om de
tandarts een plezier te doen.
Ook de mondelinge toelichting te verge
makkelijken hebben de kommunikatie
thema's nu flappen, die bij elke pagina
een paar trefwoordjes in het Turks en
Marokkaans geven, met de uitspraak er
bij. In het Nederlands staan deze tref
woorden schijnbaar door elkaat, maar in
het Turks en Marokkaans staan ze in een
logische volgorde. De zinsopbouw is in die
talen nu eenmaal anders dan in het
Nederlands. Om van deze kommunikatie
thema's gebruik te maken is het nood
zakelijk ze grondig door te nemen al
vorens ermee te gaan werken. Na een ge
sprek moeten de kommunikatiethema's
liefst worden meegegeven naar huis,
waar ze tot geheugensteuntje kunnen
dienen. De cliënt kan er nog eens naar
kijken en zich de tekst eventueel laten
voorlezen.
De nieuwe kommunikatiethema's zijn:
- Mondverzorging voor kinderen van 6
maanden tot en met 4 jaar
(bestelnummer Turkse versie T 1610,
Marokkaanse versie M1610)
- Mondverzorging voor kinderen van 5
(bestelnummer Turkse versie T 1650,
Marokkaanse versie M1650)
- Mondverzorging voor volwassenen
(bestelnummer Turkse versie T 1660,
Marokkaanse versie M1660).
Woordenlijsten
Behalve deze kommunikatiethema's zijn
er een Turkse en een Marokkaanse woor
denlijst gemaakt, waarin een groter aan
tal sleutelwooren voor de mondverzorging
in het Nederlands op alfabet zijn gerang
schikt. Ook hier wordt de uitspraak er
fonetisch bij gegeven, maar bovendien is
er een cassette verkrijgbaar met de Turk
se en de Marokkaanse uitspraak (bestel
nummer Turkse woordenlijst, TW 1600,
Marokkaanse woordenlijst MW 1600, cas
sette C1600).
Met behulp van deze woordenlijsten kan
men zelf gebroken zinnetjes vormen en
enige elementaire beleefdheden uitwissel
en. Een paar woorden in eigen taal kun
nen soms wonderen doen! Ook hier geldt
de noodzaak van enige voorbereiding, die
echter zijn vruchten snel zal afwerpen.
Kommunikatiethema's en woordenlijsten
zijn ontwikkeld door het Buro Voorlichting
Gezondheidszorg Buitenlanders in nauwe
samenwerking met: Het Ivoren Kruis, de
Stichting Goed Gebit, het Voorlichtings
bureau voor de Voeding, de Nederlandse
Maatschappij tot bevordering der Tand
heelkunde, de Vereniging Nederlandse
Ziekenfondsen, de Centrale Raad voor de
Sociale Tandheelkunde en de Nederlandse
Vereniging voor Speciale Tandheelkunde.
Een aantal van deze organisaties hebben
de ontwikkeling van het materiaal finan
cieel mogelijk gemaakt.
Ook hebben een aantal diëtisten, jeugd-
artsen, tandartsen en mondhygiënisten op
persoonlijk titel een grote bijdrage ge
leverd.
Het materiaal is te bestellen, onder ver
melding van de bestelnummers, bij Het
Buro Voorlichting Het Ivoren Kruis
Gezondheidszorg Hoogstraat 111
Buitenlanders 3011PL Rotterdam
Postbus 100 010-126650
3980OCBunnik
03405-4844
De kommunikatiethema's kosten 0,15
per stuk, de woordenlijsten 0,25. Als het
gebruik van het materiaal in de praktijk
vragen oproept, kan men altijd bij het
Buro Voorlichting Gezondheidszorg
Buitenlanders in Bunnik terecht.
Literatuur
'Welvaartscariës slaat toe bij buitenland
se kinderen'. In: Nieuwsbrief van de
Nederlandse Vereniging voor Sociale
Tandheelkunde, oktober 1980.
Kop, M. en J. Verbeek, De voeding en voe
dingsgewoonten van migranten uit het
Middelandse Zee gebied in Nederland,
deel 4. Landbouw Hogeschool Wage
ningen (Vakgroep Humane Voeding),
11980. Buijs, G. e.a. Idem, deel 2,1979.
Reformprodukten worden goed verkocht. Dit blijkt uit de steeds stijgende ver
koopcijfers en de toename van het aantal verkooppunten. Naar schatting koopt
10 :'i 15% van de bevolking regelmatig reformprodukten; een groter percentage
doet dit af en toe. Daarom besteden wij in dit artikel aandacht aan deze zeer
gevarieerde groep van produkten.
Wat zi jn eigenlijk
reformprodukten?
Reformprodukten werden oorspronke
lijk in de handel gebracht door de Re
form-beweging. Men kan ze omschrij
ven als produkten die zo min mogelijk
be- of verwerkingen hebben onder
gaan. Dit betekent o.a. dat men de
grondstoffen zo natuurlijk mogelijk
laat b.v. door niet te raffineren en er
niets aan toe te voegen (b.v. klem
geur- en smaakstoffen). Met de term
•volwaardig' die men wel in de reform-
handel hanteert, bedoelt men ongeveer
het bovenstaande.
De waarde van
reformprodukten
In de reformhandel zijn reclamekreten
als 'natuurlijk', 'eerlijk', 'volkoren',
e.d. grote trekkers. Al deze woorden
suggereren gezondheid, een belangrijk
goed waar men natuurlijk wel geld
voor over heeft. De waarde van re
formprodukten wordt echter nog al
eens uit het verband getrokken of
overdreven. Voor reformprodukten
geldt net als voor alle voedingsmidde
len dat niet één produkt de gezondheid
kan waarborgen. De totale voeding
moet goed van samenstelling zijn.
In de reformhandel wordt nog al eens
reclame gemaakt met het hoge vita
minegehalte van een bepaald produkt.
Het is goed hierbij te bedenken dat een
gevarieerde voeding in de behoefte aan
alle vitamines voorziet. Extra vitami
nes, in welke vorm dan ook, zijn dan
ook overbodig.
Verder zijn reformprodukten méestal
duurder dan dezelfde gewone produkt-
ten. Dit komt omdat de reformhandel
kleinschaliger is en daardoor minder
efficiënt kan werken. Ook de biologi
sche teelt maakt de produkten prijzi
ger. Tenslotte is er nog altijd weinig
onderlinge concurrentie in de reform
handel, waardoor de prijzen niet wor
den gedrukt. Vergelijking van prijs en
kwaliteit van reformprodukten met de
zelfde gewone produkten is dan ook
raadzaam. Om wat meer houvast te
geven plaatsen wij bij een aantal popu
laire reformartikelen enkele kantteke
ningen.
Volkorenprodukten zoals diverse soor
ten graanvlokken, volkorenbrood, zil
vervliesrijst, (bruine rijst), volkoren
macaroni nemen in het reformassorti
ment een belangrijke plaats in. In
een goed samengestelde voeding ver
dienen deze produkten zeker een
plaats. Het merendeel van de volkoren
produkten is echter ook buiten de
reformhandel te koop. Een prijsver
gelijking is hier dan ook zeker op zijn
plaats.
Volkorenprodukten zijn vanwege het
iets hogere vetgehalte minder goed
houdbaar. Ze kunnen het best in zaken
met een grote omzet worden gekocht
en daarna niet te lang worden be
waard.
Zuurdesembrood is volkorenbrood be
reid met zuurdesem in plaats van gist.
Voedingsdeskundig is er geen verschil
tussen zuurdesembrood en gistbrood.
Uit onderzoek is gebleken dat zuurde
sembrood uit de reformhandel niet
altijd zonder bakverbeteraars is ge
bakken. Zuurdesembrood is wat langer
houdbaar dan gistbrood.
Tarwekiemen zijn kiemen van de tar
wekorrel waaruit zich later de nieuwe
plant ontwikkelt. Ze worden verwij
derd bij de gebruikelijke meel- en
bloembereiding en voor een groot ge
deelte verwerkt tot veevoer. Een klei
ner gedeelte maakt men geschikt voor
de menselijke consumptie. Tarwekie
men zijn rijk aan vitamine E. Ze
worden snel rans, niet alleen door het
hogere vetgehalte maar ook door de
aanwezigheid van enzymen. Wanneer
men ze wil kopen, moet men erop
letten dat ze vers zijn en men moet ze
vervolgens niet te lang bewaren. Tar
wekiemen zijn de laatste jaren nog al
'in' geraakt. Voedingsdeskundig ge
zien heeft men ze niet nodig. Vitamine
E krijgt men met de voeding meer dan
voldoende binnen.
Rietsuiker is een produkt waarvan
men wel eens beweert dat het beter is
dan gewone suiker. Dit is niet juist.
Rietsuiker is net zo energierijk als
gewone suiker en heeft een even na
delige invloed op het gebit. De sporen
vitamine B en ijzer die in rietsuiker
voorkomen zijn zo klein dat men om er
profijt van te hebben er wel erg veel
van zou moeten eten. Het verhaal
dat bietsuiker, in tegenstelling tot ge-
affineerde (gedeeltelijk geraffineerde)
rietsuiker, calcium aan het lichaam
onttrekt, is een fabel.
Honing kan net zoals suiker het gebit in
gevaar brengen. De energetische
waarde van 100 g honing komt overeen
met die van 80 g suiker. Honing onder
scheidt zich van suiker doordat het
naast glucose een fructose (invert-
suiker) nog een aantal andere stoffen
bevat zoals b.v. fermenten (diastase,
invertase, mallase), eiwitachtige stof
fen (afkomstig van stuifmeelkorrels)
en vitamines (BI, B2, nicotinezuur).
Geen van de genoemde stoffen komt in
zodanig hoeveelheden voor dat er een
bijzondere betekenis aan toe te schrij
ven is. Honing heeft voornamelijk
waarde om zijn fijne geur en smaak.
Zeezout en ongeraffineerd steenzout
bevatten naast natriumchloride nog
sporen van andere mineralen die in
keukenzout (geraffineerd steenzout)
niet voorkomen. Deze hoeveelheden
zijn echter zo gering dat ze geen
betekenis hebben. Omdat zeezout en
ongeraffineerd steenzout nogal wat
verontreinigingen (kwik, lood, cad
mium kunnen bevatten is het aan te
raden het gebruik ervan zoveel moge
lijk te beperken.
Kruiden kan men indelen in keuken-,
thee- en geneeskruiden. Keukenkrui
den verbeteren, in de juiste hoeveel
heden gebruikt, de smaak van het
voedsel. Ze bevatten wel vitamines en
mineralen maar men gebruikt keuken
kruiden in zulke kleine hoeveelheden
dat men hun bijdrage kan verwaar
lozen. Van theekruiden zet men krui-
denthee's. Men schrijft hieraan nogal
eens gunstige eigenschappen toe. Zo
zijn er theekruiden die b.v. vochtaf-
drijvend, kalmerend of vermagerend
zouden werken. Wonderen moet men
er echter niet van verwachten. Genees
kruiden kunnen in geringe mate ge
neeskrachtige bestanddelen bevatten.
Langdurig zelf experimenteren met
deze kruiden is af te raden. Bij aan
houden van klachten kan men beter
een arts raadplegen.
Olie wint men uit zaden of vruchten
door b.v. koud persen bij maximaal
35°C, warm persen door middel van
oververhitte stoom of door extraheren
met behulp van een oplosmiddel (b.v.
pentaan, hexaan).
Warm persen van olie geeft een hogere
opbrengst maar door de verhitting
komen er verontreinigingen in de olie.
Daarom raffineert men ze. Olie vrij
gemaakt door middel van oplosmidde
len raffineert men eveneens. Koudge-
perste olie, ook wel koudgeslagen olie
genoemd, geeft een kleinere opbrengst
maar hoeft niet geraffineerd te wor
den. De vitamine E blijft behouden.
Dit vitamine werkt als een natuurlijke
antioxydans. Koudgeperste olie heeft
volgens kenners een specifieke geur en
smaak. Voedingskundig gezien is het
niet nodig onderscheid te maken tus
sen warm en koud geperste olie. Voor
de keuze van olie is het linolzuurgehal-
te bepalend en hierop is de wijze van
persen niet van invloed.
Onbespoten produkten
In o.a. reformzaken kan men ook pro
dukten kopen die b.v. 'biologisch zui
ver' of biologisch-dynamisch' ge
kweekt zijn. Deze termen zijn niet wet
telijk beschermd en bieden geen ga
rantie voor de afwezigheid van bestrij
dingsmiddelen. Onbespoten produkten
moeten aan dezelfde eisen voldoen als
gewone produkten. Eisen ten aanzien
van o.a. hoeveelheden, soorten en resi
dugehalten worden gesteld in de Be
strijdingsmiddelenwet. De Keurings
diensten van Waren nemen steek
proefsgewijs monsters en controleren
deze op de aanwezigheid en hoeveel
heid bestrijdingsmiddel. Dit blijkt lang
niet altijd voldoende te zijn. De consu
ment moet er vaak op vertrouwen
wat de leverancier vertelt. Een aantal
groeperingen (Biologisch-Dynami-
sche Vereniging, Ecologische Bewe
ging) heeft geprobeerd hieraan iets te
doen. Produkten van merken Demeter,
Biodyh en Eko moeten voldoen aan be
paalde eisen. Ook deze merken geven
geen volkomen garantie. Er kunnen op
de produkten immers resten bestrij
dingsmiddelen terecht komen van
naburige bedrijven die wel bestrij
dingsmiddelen gebruiken. Mogelijk
heden om te komen tot een 'Rijkskeu-
ringsmerk alternatief geteelde produk
ten' worden op dit moment door een
commissie bekeken.
Wettelijke voorschriften
Vor reformprodukten maakt de Wa
renwet geen uitzonderingen. Ze vallen
evenals andere produkten onder het
Algemeen Besluit waarin staat dat eet-
en drinkwaren niet schadelijk mogen
zijn voor de gezondheid. Bovendien
zijn er in de uitvoeringsbesluiten van
de Warenwet voor speciale produkt-
groepen regels gesteld die betrekking
hebben op de samenstelling en de
etikettering. Zo moet b.v. het brood uit
de reformhandel ook voldoen aan de
eisen van het Broodbesluit en alle
eet veel
plantaardige
produkten
honing aan de eisen van het Honingbe.-
sluit.
In het Algemeen Aanduidingenbesluit.,
dat 23 december 1982 van kracht wordt,
is een verplichte ingrediëntendeclara.
tie en een verbod tot het gebruik var
misleidende aanduidingen opgenomen.
Hieronder vallen o.a. beweringen dat'
een voedingsmiddel een ziekte zou kun.
nen voorkomen of genezen.
Produkten waarvan wordt gesteld dat-
ze geschikt zijn voor een bepaald dieet-
moeten voldoen aan de eisen van het,-
Aanduidingenbesluit Waren voor Bij.
zondere Voeding.
Tomatensoep
Tempeh met kerriegroente*
aardappelen of rijst
Tempeh met kerriegroente
2 uien, 2 eetlepels margarine, eet-
lepel kerrie, 1 prei, 400 g savooiekool,
2i£ dl groente )bouillon, 1 blok tem
peh, 50 g kokos, (50 g pinda's)
Snijd de uien klein, fruit ze in de mar- -
garine en voeg de kerrie toe. Snijd de
prei in ringen en snijd de kool in dunne
reepjes. Doe de groente en de bouillon
bij de uien en laat dit 10 minuten koken.
Snijd de tempeh in blokjes en doe ze bij
de groente. Voeg de kokos toe en laat
het gerecht nog 5 minuten koken.
Strooi er eventueel pinda's over.
Gebakken tahoe met vruchtensaus*
Chinese kool
rijst
yoghurt
Gebakken tahoe met
vruchtensaus
1 rode paprika, 1 eetlepel olie, 100 g
blauwe rozijnen, 3 dl. (groente) bouil
lon, mespuntje gemalen kruidnagel, 2
eetlepels bruine basterdsuiker, l blok
tahoe, peper, zout, bloem, 2 eetlepels -
olie, 1 banaan, citroensap
Was de paprika, verwijder de zaadlijs
ten en snijd hem in blokjes. Fruit de
paprika zacht in olie. Was de rozijnen,
voeg ze met de bouillon, de kruidnagel
en de suiker toe. Laat dit 10 minuten
zacht koken.
Snijd de tahoe in dunne plakken en be
strooi ze met peper, zout en bloem. Bak
de plakken bruin in olie en leg ze op een
voorverwarmde schaal. Snijd de ge
schilde banaan in plakjes en schep
deze door de saus. Maak de saus op
smaak met peper, zout en citroensap.
Geef de saus apart bij de tahoe of giet
hem er over.
Witte bonensoep
Appeltoetje*
Appeltoetje
150 g tarwevlokken, zout. 75 g marga
rine, 30 g bruine basterdsuiker, 2 eet
lepels honing 500 g appels. 1 eetlepel
(riet)suiker, kaneel citroensap
Doe de tarwevlokken met wat zout in
een kom en voeg de margarine, de
suiker en honing toe. Snijd met twee
messen de margarine in kleine stukjes.
Kneed met de hand alles door elkaar
tot een kruimelig deeg.
Schil de appels, verwijder de klok
huizen en snijd ze in partjes. Bestrooi
de appels met wat suiker en kaneel en
bedruppel ze met wat citroensap. Leg
de appels in een vuurvaste schaal en
verdeel het deeg erover. Laat het
gerecht in een matige hete oven
175°C) in ongeveer 45 minuten gaar en
bruin worden.
De uitzending die
omroep Radio Lc
j.1. in het Veron
grote verwarring
mag een zeer
ment worden g
"motors" achter 1
van der Neut en
redelijk tevreden
ding. "Het was w
geval de moeite w
Exact om half n
gramma, waarin
werd gevormd do
met Anthon, die
plannen er warei
Te zijner tijd hoo
stichting komt. J
dat het Ministeri
had gegeven op 1
na dit ene uur no
de kabel" te verï
De kortste dag i:
t, gen gaan weer le
weinig, maar al
lijk merkbaar. N
worden gemaakt
Toch is deze tijd
terom te kijken
Een jaar, waar
1zich nadrukkelij
met diverse exp
,c' met toenemende
inwoners van So<
3 Hebben we de af
aandacht bestee
r' ze keer aandachl
s' Op 2de Kerstdag
op volgende zone
met foto's van
c,r families en platl
tot eind 17e eeuw
Het lijkt een gc
deze tentoonste
kamer een ontrr
voor ieder, die
lies, tot de keni
belangstelling h«
Onder het genot
het kijken naar
.v. kunnen er dan
vroeger worden
Mocht u op de fo
nen vinden; ni
harte welkom. E
Er worden dan
maakt en u krijg
Een paar uurt
Nieuwjaar zijn
de Oudheidskan
uit.
De Oudheidskan
laan 18, is 's zon<
Iedere maaltijd is even belangriik
Een maaltijd is pas volledig als er iets in zit uil ieder vak
Afwisseling hoort daarbij
Voorlichtingsbureau voor de Voeding
Zuurdesem
volkorenmeel. water
Doe 4 eetlepels volkorenmeel in een
kom en meng dit aan met water tot een
dikke pap. Laat het mengsel afgedekt
bij kamertemperatuur staan en roer
het twee maal per dag door. Na plm. 3
dagen verschijnen er door de bacterie
werking belletjes en gaat het mengsel
licht zuur ruiken. Roer er dan twee
maal per dag 1 eetlepel meel en wat
water door. Na plm. 5 dagen is het
zuurdesem voldoende krachtig om als
rijsmiddel te dienen.
Zuurdesembrood
500 g volkorenmeel, l eetlepel zout, 1
kopje (plm. 250 g) zuurdesem, plm. 3 dl
lauwwarm water, 1 brood- of cake
vorm inhoud 11., margarine.
Doe het meel met het zout in een kom
en maak er een kuiltje in. Doe het
zuurdesem erin met een deel van het
water en roer dit vanuit het midden
door het meel. Voeg zoveel water toe
tot het een samenhangend geheel is-
Kneed er met de hand een soepel deeg
van. Laat het deeg afgedekt op een
warme plaats 30 minuten rijzen. Kneed
het deeg nog eens door. 1) Vet een
broodvorm in met margarine en be
strooi hem met wat meel.
Vorm van het deeg een rol en laat hem
in de vorm nog i uur afgedekt op een
warme plaats rijzen. Bak de brood in
een hete oven (plm. 200oC), iets onder
het midden in plm. i% uur gaar en
bruin. Bestrijk het brood even voordat
het uit de oven wordt gehaald met wat
water om een glanzende korst te krij
gen. Laat het brood 10 minuten in de
vorm staan en stort het dan op een
rooster.
1) Wilt u later weer een brood bakken,
houd dan 2 eetlepels van het deeg
achter. Roer er iedere dag wat meel en
water door en zet het afgedekt weg-
P*"1 dagen is dit zuurdesem weer
dienen^ ge"0eg om als rijsmiddel te
Ziekenf
Rolst
Groe
Tro
Een 37-jarige h
vorige week op
aangehouden, t
sonenauto reed
kend dat hij tot
jaar geen rijbei
De speciale mii
die j.1. zaterc
De Borg aan c
houden, is een
worden. Ongei
nemers handel
ze voor een za
hand wilden do
den. De meest
om voor de h
uit speelgoed, r
zaken gingen gi
tistleke produl
en noè een hele
De prijzen lag
en dat zal zek
tot de zeer levi
een geslaagd
vereniging Ov
kend leent voor
