5
i
De Stam - story telt deze maand zeventig jaren
TAMRENAULTSTAMRENAULTSTAMRENAULTSTAMRENAULTSTAMRE
Van Bugatti tot Renault
ej'Ht
STAMSOESTSTAMBAARNSTAMHILVERSUMSTAMAMERSFOORTSTAMSÖIBST
Race-auto totaal gekraakt
Zeventig jaar garage Stam. Aanleiding voor de redaktie van de Soester Courant
samen met de jubilaris terug te kijken in een even machtig als indrukwekkend
stuk auto-geschiedenis, en in woord en beeld af te stemmen op toekomstige ont
wikkelingen. Garage STAM, is er één Soester automobilist die onbekend is met het
feit dat STAM en RENAULT in onze regio een paar apart vormen? Het lijkt onwaar
schijnlijk. Duizenden Renaults werden door drie generaties "STAMMEN" in Soest
en zeer wijde omgeving afgeleverd. Op deze en de volgende pagina's proberen wij
een doorsnede te geven van de STAM-STORY, waarbij tevens de rol van hun Fran
se autoleverancier wordt belicht. Zeventig jaar STAM. De geschiedenis van een
auto-bedrijf waarvoor de eerste steen op een boerderij werd gelegd.
Van tenminste drie generaties "STAMMEN" is bekend dat 't er veel van weg heeft
dat ze met opgestroopte mouwen geboren werden. Het zijn geen afwachters en
toekijkers. Aanpakkers en doe 't zeivers van het eerste uur. Overgrootvader Her
man Stam was er zo een. Op en rond Amstelveens weilanden verdiende hij de kost
voor zijn gezin, totdat in 1912 een kwakkelende gezondheid hem dwong uit te kij
ken naar andere middelen van bestaan. Een man met visie. Het bestaan van de
automobiel was zelfs tot Amstelveen doorgedrongen. Aanleiding om land en vee
aan de meestbiedende van de hand te doen en het auto-gebeuren ergens in Mid
den-Nederland nauwlettend in de gaten te houden. Soest werd 't nieuwe domicilie.
Om precies te zijn: Praamgracht 5 kreeg in 1912 nieuwe bewoners. Herman Stam
leverde zijn zelfstandig ondernemerschap in bij de heer Boissevain, destijds eige
naar van een gerenommeerde paardestal, maar met een passie voor vervoermid
delen waarin een groot aantal PK's verenigd zijn.
"De concurrentie prik
te banden door of maak
te, door suiker in de
benzinetank te strooien,
de nieuwe vervoermid
delen voor.lange tijd on
klaar.
"Hij had in het midden
van de twintiger jaren
ontdekt dat een auto,
zonder te stoppen, de
berghelling van de St.
Gotthard was opgere
den".
"Z.K.H.Prins Berrihard
heeft Geerlof Stam in
zijn onderbroek aan
getroffen, toen hij op
een zeer vroeg ochtend
uur informeerde waar
hij de paarden kon vin
den.
Het tijdperk
Stam - Renault
m r
18
Soester Courant van woensdag: 7 september 1983
18
19
Het duurde dan ook niet lang
dat fraaie volbloeds, machtige
koetspaarden en snelle dravers
plaats moesten maken voor
auto's. Auto's tenminste net zo
glanzend als de paardenlijven,
alleen wat speed betreft vele
neusjes sneller. Desondanks
was de concurrentie niet van
plan zich bij de nieuwe situatie
neer te leggen. Stalhouders en
koetsiers verklaarden Boisse
vain en zijn werknemers de oor
log.
Indrukwekkende merken
als Rolls Royce en Daimler ke
ken, wanneer ze door de adel of
'"luyden van deftige stand",
als exclusieve taxi waren be
steld niet zelden tegen een ach
terstand aan. De concurrentie
prikte banden door of maakte,
door suiker in de benzinetank
te strooien, de nieuwe vervoer
middelen voor lange tijd on
klaar. In plaats van vier wielen
met chauffeur verscheen er
dan een koetsier met ranke
hackney's aan het opgegeven
adres. Ongelooflijk de snelheid
die deze combinaties ontwik
kelden. Koetsiers uit die tijd
konden er wat van, de paarden
werden niet gespaard. Hoe snel
en vindingrijk men ook was, de
ongelijke strijd werd tenslotte
toch in het voordeel van de auto
mobiel beslist. Of "boer Her
man Stam" dat ogenblik heeft
afgewacht staat niet vast. Ze
ker is, dat hij zich voldoende
in de wereld van benzine en
motoren had ingewerkt op dat
moment dat hij besloot opnieuw
als zelfstandig ondernemer
aan de slag te gaan. Een zuinig
beheer van de centjes, overge
houden aan de verkoop van land
en vee, stelde hem in staat
grond aan te kopen en er een
bescheiden bedrijfsruimte op
neer te zetten. In 1913 kwam de
nieuwe opzet van de grond. Op
de Praamgracht 5 moest de fa
milie Stam met wat minder
wooncomfort genoegen nemen.
De fraaie serre werd opgeof
ferd aan iets wat in die tijd
moest doorgaan voor showroom.
Daarin motoren en auto's, Har-
ley Davidson, Daimler en Adler.
Potentiële klanten kwamen er
kijken en vooral kopen. Voor
een prijs van rond de tien mille
werd men bezitter van een wer
kelijk stalen carosserie op wie
len. De welgestelden hadden
't er graag voor over, garage
houder Stam zag dat 't goed was.
Na een natte lente, een redelijk
zomer volgde in 1916 een zeer
fraai najaar. Een jaargetijde
waarin Herman Stam een be
zoek bracht aan het gemeente
huis teneinde er de geboorte
van zijn zoon Geerlof aan te ge
ven. Een in meer dan één op
zicht nogal opmerkelijk baasje.
Als 8-jarige scholier leende hij
auto's van zijn vader, klom ach
ter het stuur en verdweén rich
ting school. Wij schreven het al
eerder: "STAMMEN" zijn geen
toekijkers en afwachters. De al
te grote voortvarendheid van
de nieuwe Stamloot werd door
zijn bovenmeester en zijn ouders
niet op prijs gesteld. Hij moest
zich een aantal jaren met een
fiets behelpen. Met een lyceum-
diploma op zak stapte Stam sr.
in 1933 op 17 jarige leeftijd het
bedrijf van zijn vader binnen.
"Luisteren - de kunst afkijken
en werken", luidde de eerste en
enige opdracht van zijn vader.
Een man met groot gezag, die
wist waar hij 't over had wan
neer het gesprek over auto's
ging. Ook een man met feeling,
die openstond voor suggesties
van klanten: De Blaricum-
se heer Dudok van Heel was
er één van. Hij had in het mid
den van de twintiger jaren ont
dekt dat een auto, merk OM,
zonder te stoppen de berghel-
1. Grootvader Herman Stam en zijn
Bugatti.
fS..
De bftir Siaro,
tfcfiU-vmsleWflj? vuil «jn «trfxv
«"■ngéi'A, detwMMtrttCrt kw*
weer ïij« Sugütti'».
ling van de St. Gotthard was op
gereden. Een prestatie waar
door de OM tot Alpenduivel
was uitgeroepen. Overgroot
vader Stam er op af. Hij moest
dit wonder met eigen ogen aan
schouwen en er, technisch ge
zien, 't zijn van weten. In Italië
ontdekte hij het geheim van de
Alpenduivel. Het carter was
dubbelwandig in aluminium uit
gevoerd en met water gekoeld.
Herman Stam bracht "het
wonder" naar Nederland, con
strueerde een carosserie op
maat en verkocht in vier jaar
tijd veertig Alpenduivels.
Misschien wordt tot nu toe enigs
zins in dit verhaal de schijn
gewekt dat de "STAMMEN"
nimmer tegenslagen hebben ge
kend. Vergeet 't maar. De hob
bels die het zakelijke pad van
generaties Stammen kruisten
zijn ook uit voorraad leverbaar.
Neem bijvoorbeeld het tragi
sche verkoopeinde van de GM.
Een aan het eind van de twinti
ger jaren gewilde auto. Goede
prestaties en een prijs tussen
de vier en vijf mille. Ene Beni-
to Mussolini ging zich er mee
bemoeien. De Italiaanse dicta-
tot schreef een opzienbarende
revaluatie van de lire voor.
Het betaalmiddel werd van de
ene dag op de andere met 100%
in waarde verhoogd. De ver
koopwaarde van de OM hield
daarmee uiteraard gelijke tred.
Gevolg: de eens zo populaire
wagen was aan de straatstenen
niet meer te slijten. Herman
Stam zat er mee. Het werd zo
iets als uithuilen en opnieuw
beginnen. OM verdween uit de
showroom, Bugatti kwam er
voor in de plaats. Een razend-
populaire wagen in die tijd waar
van Herman Stam er alleen al
in 1927 niet minder dan 40, totaal
omzet 450.000,-, verkocht.
Omgerekend in cijfers van de
ze tijd zou het een miljoenen
omzet hebben betekend. Bugat
ti, Geerlof Stam spreekt met
enige weemoed over dat tijd
perk. En toch was het dezelfde
liefde op 't eerste gezicht die
een zwarte bladzijde in de ge
schiedenis van garage Stam
geschreven heeft. Deze kop ver
scheen op 25 juni 1929 in het def
tige Handelsblad.
Zs
Met een snelheid van over de 100 kilometer tegen de bomen
gereden. - De wagen in brand gevlogen.
Gistermiddag omstreeks 16.00 uur heeft op den Haarlem
merweg nabij de grens van Halfweg een ontzettend auto-
ongeval plaats gehad, waarbij één persoon gedood en twee
anderen ernstig gekwetst werden. Getuigen verklaren dat
een auto, welke in de richting van de hoofdstad ging, met
een snelheid van H0 d 160 kilometer ter plaatse reed. Nu is
deze schatting natuurlijk aanvechtbaar en mogelijk over
dreven, doch als men weet dat de wagen een race-model der
Bugatti-fabrieken was, mag verondersteld worden, dat de
snelheid zeer zeker boven de 100 kilometer was opgevoerd,
daar mede gebleken is, dat de bestuurder wilde tonen welke
kracht zijn motor bezat. Met formidabele snelheid vloog de
wagen over den weg en wilde een anderen voor hem uitgaan-
den wagen passeeren. Deze manoeuvre nu mislukte door
dat van den tegenovergestelden kant een derde auto in aan
tocht was. De bestuurder van den racewagen remde en zwenk-
ietwat naar rechts, trachtend den tweeden auto voor te ko
men. Daarbij raakte het rechtervoorwiel van den raceauto
het linker achterwiel van zijn voorganger. Door den schok
vloog dit achterwiel er af. Bij zoo groote snelheid moest
deze aanraking voor den racewagen noodlottig zijn. Het ge
vaarte schoof van den weg en werd door vier bomen volle
dig gekraakt. Na het ongeluk schoot onmiddellijk een groote
vlam uit het wrak. De benzinetank had vlam gevat. Een drie
tal inzittenden werd in zwaar gewonden toestand aange
troffen. De chauffeur, de Italiaan Mario Leonassi, werd in
stervenden toestand naar het Tesselschade-ziekenhuis ver
voerd, waar hij eenigen tijd later de geest gaf. De tweede
Italiaan was een der leden der familie Bugatti. Zijn toestand
is redelijk wel, ofschoon zijn verwondingen van ernstigen
aard zijn. De automobielhandelaar Stam uit Soestdijk is er
het best aan toe. Hij heeft een armbreuk en andere kneuzin
gen, doch er bestaat geen levensgevaar. De racewagen ver
loor alle wielen.
de paarden kon vinden. "Ik
schrok mij rot en wist niet waar
ik kijken moest", weet Geerlof
Stam zich als de dag van giste
ren te herinneren. Na 10 mei ver
dwenen de soldaten en werd er
weer een beroep gedaan op de
paarden. De paardentaxi werd
weer van stal gehaald, Auto's
die nog redelijk op de banden
stonden werden met houtgene
ratoren aan de praat gehouden.
Ook in die bange jaren waren
"de Stammen" geen afwach
ters en toekijkers. Met waar
maar wielen onder stonden tot
diep in Noord-Holland voedsel-
transporten georganiseerd.
Groot was de vreugde wanneer
het gerucht de ronde deed dat
er weer een Stam met voedsel
onderweg was. Goed doen en
niet omzien. Het hoorde ook bij
Stam.
Een tragisch ongeval waar tot
in lengte van jaren over de
schuldvraag bijzonder veel te
doen is geweest. Vechter en
volhouder Herman Stam heeft
juridisch heel wat afgeknokt
om het recht aan zijn kant te
krijgen. Tien dagen voor het
uitbreken van de 2e Wereldoor
log, elf jaar na het ongeval,
werd hij wat de schuldvraag
betreft eindelijk in het gelijk
gesteld. Een fikse schadever
goeding voor de geleden mate
riële en immateriële schade
moest het leed verzachten. Een
pleister die niet plakte, omdat
er naast negatieve publiciteit
ook een dode was te betreuren.
Uiteraard gingen ook de jaren
'40 - '45 niet aan Herman Stam
en de zijnen voorbij. Reeds in
de daaraan voorafgaande mo
bilisatie stond de garage in de
belangstelling van de militaire
overheid. De blikken loods
werd door het leger gevorderd
en diende als onderkomen voor
legerpaarden. Z.K.H.Prins Bern-
hard heeft er Geerlof Stam in
zijn onderbroek aangetroffen
toen hij op een zeer vroeg och
tenduur informeerde waar hij
Het begin van automobielbedrijf
Stam.
2. Herman Stam en zijn paardentaxi.
Op 15 mei 1947 stierf Herman
Stam, de oprichter van het
grootste Soester Automobielbe
drijf. Ruim voor die tijd had hij
de leiding van zijn bedrijf over
gedragen aan zoon Geerlof. De
eerste na-oorlogse jaren ken
merkten zich door, met uitzon
dering van legervoertuigen,
practisch autoloze autowegen.
Naarmate het herstel van Ne
derland vorderde kwam ook in
dit beeld verandering. De Am
sterdamse RAI opende in 1947
zeer bescheiden haar poorten
en liet er als primeur onder an
dere de kleine Renault 4 zien.
Op het eerste gezicht een klein
mormel waarvan de motor er
gens achterin verstopt was.
Renault was voor vader en zoon
Stam geen onbekende. In het
begin van de twintiger jaren
had Herman Stam al zaken
met het Franse autoconcern
gedaan. Klanten die de voor
keur gaven aan een Renault
konden er van opaan dat de be
stelling in puike conditie werd
afgeleverd. De bestellingen
werden namelijk persoonlijk
door Herman Stam in Parijs
afgehaald. Zo ging dat in die
dagen. De garagehouder reed
de auto zelf in. Wanneer Stam
