S
Koningin Beatrix
koninkrijk der Nederlanden
175 jaar
Prinses Juliana 80 jaar
WOENSDAG 26 APRIL 1989
SOESTER COURANT
PAGINA 17
m
L'Wl
j
30 MAART 1814 INHULDIGING KONING WILLEM I
wnstó^lfouder Willem vJdeertop^^ronrtdet'''(''Am 20°"
en souverein vorst regeerde hij als koninn u/n i constitutioneel
als Zuidelijke Nederlanden tótdat °n ina^Iw hTl!d6 Noordeliike
zich als de onafhankelijke staat België zouden afscheiden
He. ,s een opmerkelijk feit da. vöör de Franse revoTuHe m98) bijna alle
fep'ubtiek wa^erwMHn'heH^H Waren en 'uist Nedelandtm dietijd een
blikeinen ontstonden ma mP j "a NaP°leon er steeds meer repu-
4a dan van heden Ir- Nederland een koninkrijk werd en tot op
de dag van heden zou bli|ven. Op de koninklijke troon hielden de
mannen en vrouwen elkaar tot dusverre in evenwicht. HetToninkrijk
anmi'endaamadr9 keS,.aan dne koninaen meegemaakt (Willem I, II
en III) en daarna drie koninginnen (Wilhelmina, Juliana en Beatrix).
1814- 1989 VAN EEN AUTOCRATISCH NAAR EEN
DEMOCRATISCH KONINGSCHAP
IN 1813 werden de Fransen verdre
ven uit de Nederlanden. Op 30 no
vember 1813 zette erfprins Willem
Frederik, zoon van de zeven jaar
eerder overleden stadhouder Willem
V, voet aan wal in Scheveningen. Bij
proclamatie van 2 december 1813
nam hij de titel van souverein vorst
aan onder belofte van een wijze con
stitutie. Op 30 maart 1814 zwoer hij
de eed op de grondwet en werd hij als
souverein vorst ingehuldigd in de
Noordelijke Nederlanden. Een jaar
later vond de inhuldiging in Brussel
plaats, maar de samenvoeging van de
Noordelijke- en Zuidelijke Nederlan
den zou later ongedaan worden ge
maakt.
In 1830 brak in de Zuidelijke Neder
landen een opstand uit, die negen
jaar later resulteerde in de afschei
ding van België, dat een onafhanke
lijke staat werd. Koning Willem I was
ook groothertog van Luxemburg en
datzelfde gold voor zijn zoon en
kleinzoon. Na de dood van Willem III
(1890) ging het groothertogschap
naar een andere familie, omdat alleen
mannelijke nazaten voor opvolging in
aanmerking kwamen. Dus kon ko
ningin Wilhelmina geen grootherto
gin worden.
Willem I
KONING Willem I heeft zich gedu
rende zijn koningschap (1814-1840)
gemanifesteerd als een energiek
man, die vooral uitblonk door zijn
economische kennis. Het is zeker niet
toevallig dat in zijn regeerperiode be
langrijke instellingen als de Neder
landse Bank, de Nederlandse Han-
del-Maatschappij en de Algemene
Maatschappij voor Volksvlijt werden
opgericht. Geheel overeenkomstig
de normen van zijn tijd regeerde Wil
lem I als een autocratisch vorst, die
regelmatig met de Staten-Generaal
overhoop lag en dan vooral met de
liberale vleugel van dat parlement.
De eigenzinnige vorst duldde nauwe
lijks kritiek en trachtte controle door
de Staten-Generaal zoveel mogelijk
te ontlopen door vooral te regeren bij
Koninklijke Besluiten. Hierdoor werd
het parlement in feite op een zijspoor
gezet en pas in 1839 werd voor ieder
Koninklijk Besluit ook de handteke
ning van de minister vereist. Willem I
was daar zeer boos over en we mogen
aannemen dat dit een van de redenen
is geweest dat hij in oktober 1840
afstand van de troon deed en door
zijn zoon (Willem II) werd opgevolgd.
Een andere reden die hij daar voor
had, was gelegen in het feit dat hij na
de dood van echtgenote Wilhelmina
van Pruisen wilde trouwen met hof
dame Henriëtte d'Oultremont.
Dat stuitte op veel verzet, zelfs van
zijn zoon. Hij trouwde toch en sleet
de rest van zijn leven in Berlijn als
graaf van Nassau.
Willem II en III
TWEEDE koning van het Koninkrijk
der Nederlanden was Willem II, in
1792 geboren. Hij vocht in 1813 en in
1815 tegen de Franse troepen (o.a.
slag van Waterloo). Hij trouwde met
de zuster van tsaar Alexander I, Anna
Paulowna. Hij was al 48 jaar toen hij
de troon besteeg en stelde zich aan
vankelijk zeer conservatief op. Later
draaide hij bij, waarschijnlijk mede
onder de druk van allerlei revolutio
naire bewegingen in het buitenland.
De koning legde zich in 1848, zij het
met bloedend hart, neer bij een be
langrijke grondwetsherziening in li
berale geest. De grondwetscommis
sie, die onder leiding stond van de
eminente staatsman Thorbecke,
kwam met voorstellen die de konink
lijke macht aanzienlijk inperkte. Met
het aanvaarden van deze voorstellen
door de Staten-Generaal werd het
fundament gelegd voor onze parle
mentaire democratie. De ministers
zijn verantwoordelijk, het parlement
controleert, de koning is onschend
baar.
Koning Willem I.
Een jaar later overleed Willem II en
zijn zoon Willem volgde hem op als
koning Willem III. Hij had het maar
moeilijk met de grondwetsherziening
en lag geregeld met Thorbecke over
hoop. Bij iedere kabinetsformatie
probeerde de koning conservatieve
figuren in het kabinet te krijgen en
aanpassingen van de grondwet wer
den door hem lang tegengehouden.
Zijn huwelijk met Sophia van Würt-
temberg stelde niet veel voor. Haar
familie probeerde zelfs een echt
scheiding te bewerkstelligen, een he
le stap in die tijd.
Inmiddels kwam de troonopvolging
in gevaar, omdat de drie zoons van de
koning overleden. Ook zijn vrouw
overleed vroegtijdig (1877). In 1879
hertrouwde de koning met de piep
jonge (20) prinses Emma van Wal-
deck-Pyrmont. Uit dit huwelijk tussen
de 62-jarige vorst en de 20-jarige
prinses werd op 31 augustus 1880 de
latere koningin Wilhelmina geboren.
Toen Willem III in 1890 overleed werd
koningin Emma benoemd tot regen
tes, in 1898 werd Wilhelmina inge
huldigd als koningin.
Drie vorstinnen
KONINGIN Wilhelmina staat veel
dichter bij de moderne tijd dan de
drie Willems, ook al omdat zij liefst
een halve eeuw onze landsvorstin is
geweest. Haar opvoeding vond ove
rigens plaats in een zeer afge
schermde omgeving, maar haar grote
populariteit kwam pas na de oorlogs
jaren. Zij was naar Londen uitgewe
ken en manifesteerde zich daar als
een fervente bestijdster van het Duit
se nazi-regime. Een krachtige per
soonlijkheid als de Britse minister
president Winston Churchill kon zij
rekenen tot haar bewonderaars. In
1948 deed zij afstand van de troon en
leefde tot 1962 een teruggetrokken
bestaan op paleis Het Loo. Haar boek
'Eenzaam maar niet alleen' werd een
bestseller.
Haar enige dochter Juliana volgde
haar op. Haar koningschap zou zich
afspelen in een tijd van zeer snelle
maatschappelijke veranderingen
waarbij ook de monarchie uitvoerig
ter discussie werd gesteld. Maar toen
Juliana in 1980 afstand van de troon
deed, waren die discussies over de
monarchie vrijwel geheel verstomd.
Dat is niet in de laatste plaats te
danken aan deze koningin zelf, die
met haar warm en vriendelijk karakter
de harten van de burgers wist te vero
veren. Onder het bewind van konin
gin Juliana is de afstand tussen het
koninklijk huis en het volk aanzienlijk
verkleind en koningin Beatrix, die in
1980 de troon besteeg, zette op haar
eigen wijze deze lijn voort. Al met al
mag gezegd worden dat 175 jaar na
de inhuldiging van koning Willem I de
monarchale staatsvorm in Nederland
een vrijwel onomstreden gegeven is
en de populariteit van het huis van
Oranje zelfs aanzienlijk groter is dan
in de vorige eeuw het geval was.
HAN HORMAN
September 1948. Abdicatie van H.M. Koningin Wilhelmina.
HET koningschap moge dan in de afgelopen jaren veel van zijn roman
tiek en statig aureool hebben verloren, nochtans is de band die het Huis
van Oranje aan het Nederlandse volk verbindt even hecht als in het
verleden. Dat is de eerste plaats de grote verdienste van prinses Juliana,
die haar taak als staatshoofd met grote wijsheid heeft vervuld en steeds
veel begrip heeft getoond voor de ingrijpende veranderingen, die zich
ook in de Nederlandse samenleving voltrokken.
Tijdens haar ambtsperiode zijn de laatste resten van het mytisch
koningschap, dat ver van het gewone volk staat, verdwenen. Juliana
was in alle opzichten een moderne vorstin, niet alleen in de vervulling
van haar staatstaak, maar ook in haar onbevangen contacten met alle
geledingen van het Nederlandse volk.
HET constitutionele koningschap is
diep geworteld in de Nederlandse
samenleving. Het Huis van Oranje is
nog even geliefd als toen Juliana na
een officiële inhuldiging in de Nieuwe
Kerk te Amsterdam haar moeder, de
onvergetelijke Wilhelmina opvolgde.
Tijdens deze inhuldiging sprak de
pas gekroonde vorstin over 'de grote
liefde, waarmee ons volk mij tege
moet treedt', een liefde die haar, naar
zij hoopte, ook 'in tijden van tegen
spoed en verdriet', deelachtig zou
worden. Het Nederlandse volk heeft
deze hoop, dachten wij, zeker niet
beschaamd. Allerlei complicaties,
verwikkelingen en pijnlijke gebeurte-_
nissen, die de afgelopen jaren de
gemoederen in beweging hebben
gebracht, hebben niet kunnen ver
hinderen, dat het overgrote deel van
ons volk niet alleen de monarchale
staatsvorm is blijven prefereren, maar
ook emotioneel sterk aan het Oranje
huis gebonden is gebleven.
Het leven en de regeerperiode van
prinses Juliana omspannen een tijds
gewrichtdat zonder meer als één van
de meest turbulente episoden uit de
wereldgeschiedenis kan worden ge
kenschetst.
Toen Juliana op 30 april 1909 in het
paleis Noordeinde te Den Haag het
levenslicht aanschouwde, heerste er
in Nederland nijpende werkloosheid
en honger onder grote groepen van
de bevolking.
Vijfjaar later breekt de Eerste Wereld
oorlog uit, vier jaar later wordt het
koningshuis bijna het slachtoffer van
een staatsgreep van Troelstra c.s.,
daarna volgden enkele ernstige eco
nomische crises, bijvoorbeeld die van
de dertiger jaren, in 1940 moest het
koninklijk gezin uitwijken voor de
Duitse Nazi's, in 1949 verliezen we
Indonesië, daarna komen de verwik
kelingen rondom de huwelijken van
prinses Irene en prinses Beatrix. Kort
om, de tijden van tegenspoed en ver
driet, waarover de vorstin tijdens haar
inhuldiging repte, hebben wel dege
lijk een stempel op haar leven ge
drukt.
Hoogtepunten
GELUKKIG heeft het leven van prin
ses Juliana ook een groot aantal
hoogtepunten gekend. Tot die hoog
tepunten rekent zij ongetwijfeld ook
zelf de tijd, dat zij in Leiden rechten
studeerde, een studie die in 1927
begon en in 1930 werd afgesloten.
Een tweede mijlpaal in haar leven is
haar huwelijk met prins Bernhard van
Lippe Biesterfeld. Na de officiële ver
loving in september 1936 wordt op 7
januari 1937 het jonge paar in de
Haagse St. Jacobskerk in de echt
verbonden.
Nieuw geluk werd Juliana in 1938
deelachtig, toen zij het leven schonk
aan een dochter, prinses Beatrix. An
derhalf jaar later schenkt zij het leven
aan een tweede dochter, prinses
Irene. Deze naam was symbolisch.
Het prinselijk paar wilde hiermee hun
verlangen naar vrede tot uiting bren
gen. Maar kort daarna breekt de
Tweede Wereldoorlog uit. Tien mei
1940 vallen de Duitse legioenen Ne
derland binnen en het koninklijke
gezin moet vluchten naar het buiten
land, Juliana en Bernhard wijken uit
naar het Canadese Ottawa, waar in
1943 prinses Margriet wordt geboren.
Vijfjaar lang leeft het koninklijk gezin
gescheiden van het volk, dat haar zo
dierbaar is. Pas in mei 1945 kan
Juliana met haar moeder de bevrijde
zuidelijk provincies bezoeken, 2 au
gustus van hetzelfde jaar volgt de
definitieve terugreis naar Nederland.
Verwikkelingen
WANNEER in september 1948 Julia
na tot staatshoofd wordt gekroond,
zit Nederland midden in de interna
tionale verwikkelingen. In Neder
lands-I ndië, het grote koloniale ge
bied in de Oost, is de onafhankelijk
heidsbeweging aan de winnende
hand.
Eén van de eerste belangrijke rege
ringsdaden van de vorstin speelt zich
op 27 december 1949 af, wanneer zij
in de Burgerzaal van het paleis op de
Dam de zogenaamde souvereiniteit-
soverdracht tekent. Indonesië houdt
op Nederlands gebied te zijn.
In 1953 leeft de koningin intens mee
met dat deel van onze bevolking, dat
door de grote waterramp van 1 fe
bruari wordt getroffen. Zij bezocht de
betreffende gebieden.
Grote beroering wekt in 1964 de ver
loving van prinses Irene met de
Spaanse prins Hugh Charles, leider
van de Carlistenbeweging. De emo
ties rond de overgang van de prinses
naar het R.K.-geloof, verhogen de
tragiek van de gebeurtenissen. De
koningin wordt nu op pijnlijke wijze
geconfronteerd met haar dubbele rol,
die van staatshoofd en die van moe
der.
En na een uiterst rumoerige voorge
schiedenis trouwt op 10 maart 1966
prinses Beatrix met Claus von Ams-
berg. Weer laaien de emoties hoog
op. die zich kristalliseren in een uit
voerig Kamerdebat, dat door de tele
visie in alle Nedelandse huiskamers
wordt gebracht. Fel zijn de discussies
over de beruchte brief van de socialist
Nederhorst, die schreef dat het ko
ningschap in ons land 'een betwiste
zaak' begint te worden.
Fijnzinnige eenvoud
HET Nederlandse volk zal aan konin
gin Juliana blijven denken als een
vorstin, die met milde wijsheid en
fijnzinnige eenvoud haar taak als
staatshoofd heeft vervuld en daarmee
de grondslag heeft gelegd voor een
modern koningschap, dat oog heeft
voor snelle veranderingen, die zich in
de samenleving voordoen.
(Nadruk verboden)
BIJ het aanvaarden van het koningsschap stond Beatrix voor de zware
taak om een vorstin te vervangen die zich in de jaren na de Tweede
Wereldoorlog een ongekende populariteit had verworven. Het is bij
zonder moeilijk om een zeer bekwaam voorganger op te volgen. Het
hoeft echter geen betoog dat het Hare Majesteit gelukt is om zich in alle
geledingen van de samenleving geliefd te maken. Haar optreden is wars
van alle opsmuk en er gaat een ongekunstelde hartelijkheid van haar
uit. Zij verraste vorig jaar iedereen door plotseling op de Vrijmarkt in
Amsterdam te verschijnen. Een duidelijker blijk van haar spontaniteit en
de wil om dicht bij het volk te staan, zijn niet denkbaar.
TOEN prinses Juliana op 31 januari
1980 haar voornemen om afstand van
de troon te doen bekend maakte,
voorspelden sommigen dat Beatrix
als koningin Wilhelmina II zou gaan
regeren. Men wees op de overeen
komsten, die er zouden bestaan tus
sen de scherp omlijnde opvattingen,
die Beatrix over het koningschap
koestert en de opvattingen die haar
grootmoeder destijds huldigde. Ook
wees men op de karakterologische
overeenkomsten tussen prinses Bea
trix en de oude koningin. Wat kenden
deze voorspellers prinses Beatrix
toch slecht!
Door de naam van haar grootmoeder
aan te nemen zou zij wellicht de
indruk hebben gewekt zelf niet over
een grote persoonlijkheid te beschik
ken zich daarom te willen tooien met
de naam van een grote voorgangster.
De toen 42-jarige kroonprinses had
zo'n naamsverandering niet nodig.
Zij is een vrouw met zeer persoonlijke
opvattingen, een grote kennis van
zaken en was beter op haar toekom
stige taak voorbereid dan alle staats
hoofden die Nederland vóór haar
hebben geregeerd. Bovendien had
den allerlei 'zwartkijkers' onmiddellijk
met het verwijt aangekomen dat Bea
trix de tijd wilde terugzetten als zij de
naam 'Wilhelmina II' had aangeno
men. Een verwijt dat overigens vol
strekt ten onrechte zou zijn uitge
sproken, want onze koningin is een
vrouw van deze tijd, die zeer moderne
opvattingen huldigt over haar konink
lijke taak.
Turbulente jeugd
DE op 31 januari op paleis Soestdijk
geboren Beatrix heeft een zeer turbu
lente jeugd gekend. Als peuter van
ruim twee jaar moesten zij en haar
zusje Irene na de Duitse inval in mei
1940 door haar ouders worden mee
genomen naar Engeland. Daar waren
ze echter allerminst veilig voor de
Duitse bombardementen en Juliana
reisde daarom met haar twee doch
ters door naar Canada, waar de oor
logsjaren werden doorgebracht.
Als meisje van zeven jaar arriveerde
Beatrix jn augustus 1945 in het be
vrijde vaderland.' Haar moeder was
toen nog kroonprinses en zou dat
blijven tot september 1948, toen ko
ningin Wilhelmina afstand deed van
de troon.
Beatrix groeide op op Soestdijk, maar
kreeg een veel minder conventionele
opvoeding dan haar moeder en
grootmoeder. Zo werd zij leerlinge
van de Kees Boeke-school in Biltho-
ven, waar men een veel 'progressie
ver' onderwijssysteem volgde dan op
de meeste traditionele scholen het
geval was. Vervolgens werd Beatrix
leerlinge van het Baarnse lyceum,
waar zij de gymnasium-opleiding
volgde.
Goede opleiding
IN 1956 wordt Beatrix studente aan
de Leidse universiteit. Zij doet de vrije
studierichting aan de rechtenfacul
teit, waarin ook voor een toekomstig
staatshoofd zo belangrijke vakken als
economie, parlementaire geschiede
nis, staatsrecht en sociologie zijn op
genomen.
In 1963 verlaat zij het ouderlijk huis
en gaat wonen op het pittoreske kas
teel Drakestein. In 1965 verlooft zij
zich met Claus von Amsberg. Er
breekt één van de moeilijkste perio
des uit haar leven aan. Groepen in de
Nederlandse samenleving hebben
bezwaren tegen een huwelijk 'met
een Duitser' en als op 10 maart 1966
het huwelijk van Beatrix en Claus in
de Westerkerk in Amsterdam wordt
ingezegend, worden vooral in de
hoofdstad rookbommen tot ontplof
fing gebracht.
In de daarop volgende jaren weet
Claus von Amsberg echter de sympa
thie van de Nederlandse bevolking te
winnen, ook bij die groeperingen, die
eerst tegen hem gekant waren. Hij is
nu de populairste van de schoon
zonen van prinses Juliana.
Drie zoons
GEDURENDE de jaren 1967-1969
schenkt prinses Beatrix het leven aan
drie welgeschapen zoons, namelijk
Willem Alexander, Johan Friso en
Constantijn.
In allerlei opzicht was Beatrix zich
goed op haar hoge taak voorbereid.
Staatskundig is zijn voortreffelijk on
derlegd. Zo verwonderlijk is dat ove
rigens niet, want vele jaren had Bea
trix zitting in de Raad van State, zodat
zij zich uitstekend heeft kunnen in
werken in diverse facetten van het
Nederlandse staatsleven, terwijl
kroonprins Willem Alexander het
voorbeeld van zijn moeder volgt. Zij is
trouwens ook betrokken geweest bij
de Nationale Raad voor Maatschap
pelijk Welzijn en heeft derhalve ken
nis en belangstelling voor alle sociale
situaties.
OFSCHOON het aan opleiding
tot het koningschap haar aan niets
heeft ontbroken was het toch de
vraag hoe zij haar taak in de prak
tijk zou invullen. De ongekende
populariteit waarin zij zich mag
verheugen zal haar steunen in
haar wil om haar functie zo goed
mogelijk te vervullen. Dat zij niet
alleen een symboolfunctie wil
vervullen maar eveneens daad
werkelijk wil bijdragen tot een gro
ter welzijn van de bevolking be
wees haar kersttoespraak van
1988. Hierin gaf zij uiting aan haar
zorg voor het milieu. Haar indruk
wekkende betrokkenheid bij alles
wat handelt om het welzijn van het
volk heeft toen velen ontroerd en
aan het denken gezet.
