OPRUIMING
r cnwJv/"
óduntmakenj
od
ibelen
r U
cVTRa voordeel
halvee
MANTELS) Nu
JACKS sterk
BLAZERS J afgeprijsd!
UUR
I >11
IS
STABEL
Nederlands aandeel
in de strijd tegen Napoleon
-20%KOttflN£
Blouses en HALVE
.m%row®6
Stedenband
$oe§t*Eorie
UUR 05155,3,09
taal
IREAUS
.STEN
OELEN
NU
Bol&cn
Deux pieces
japonnen
Pantalons
Bermuda s
Combinaties
Big shiït
T-shirt
enHMXfcp®jS
2o KOKïNG
20,30 en
40%KOKWG
.15661®®
GRAT\S
pmwughh
v.
kenburg
De Gedenknaald te Soestdijk
jrant
SOESTERBERGSESTRAAT 49A
SOEST - TEL. 02155-23584
Bromfietser gewond
Janina Szozda leerde toch niet fietsen
CITROEN AX
KUIJER - SOEST
Poging tot inbraak
fotoservice
u\eur©^m
K.
PAGINA 20
WOENSDAG 20 JUN11990
f 187,-
f 69,-
f187.-
f 39.-
f 59.-
f149,-
f 129,-
f 59,-
f187,-
K. Nederlandse pro-
Ise handleidingen
12155-10115
12154-12301
SOESTER COURANT
PAGINA 21
uitvoering essen
estaande uit
ïjes en ombouw
5,- (bedbreedte
aar in 140 en
i van 7.00 - 9.00 u.
(door drs. J. W. Schneider)
ven hebben!
Het beeld klopt niet: het pasgevormde
Nederlandse leger had een belangrijk
aandeel in de slagen van Quatre-Bras
en Waterloo, op resp. 16 en 18 juni
1815. In die slagen werden ca. 15.000
man van de geallieerde legers gedood of
gewond. Van de 19.169 officieren, on
derofficieren en manschappen van het
Nederlandse leger, die aan de gevech
ten deelnamen, sneuvelden er niet min
der dan 4.147. Ter vergelijking: in de
vijf meidagen van 1940 bedroeg het to
taal van de personeelsverliezen van
land- en zeemacht (de luchtmacht was
I toen nog geen zelfstandig krijgsmacht
deel) bijna 2.200.
!fJgn wat de bevelhebbers betreft klopt
het beeld dat men van hen heeft, ook
niet. Dat is het beeld van figuren die ver
achter de linies over hun stafkaarten ge
bogen staan, zoals dezer dagen in een
populair artikeltje over Waterloo nog te
lezen was. Nee, de bevelhebbers waren
te velde aanwezig, duidelijk te onder
scheiden door kokardes, epauletten of
andere tekenen van hun rang of waar
digheid, maar daarom ook mikpunt
voor de vijandelijke schutters!
Trouwens, alle eenheden waren opval
lend uitgedost - elk met eigen kleuren
en vaandels - om herkenbaar te zijn
voor vriend en vijand. (Pas in de loop
-van de Eerste Wereldoorlog werden
j veldgrijs en camouflage de kenmerken
l van de legers, behalve van de eigenzin
nige Fransen!) Zo was de Prins van
Oranje, de oudste zoon van Koning
Willem I, die als opperbevelhebber van
de Nederlandse troepen optrad, teza
men met zijn generaals op het slagveld
aanwezig en werd hij in de slag bij Wa-
tprloo gewond, terwijl zijn paard onder
hem weggeschoten werd.
^Eerbetoon aan het Nederland
se leger en zijn opperbevelheb
ber
•Onmiddellijk na de strijd verzochten de
'floen nog uit één kamer bestaande Sta
gen-Generaal de Koning aan de Prins
Van Oranje een geschenk te mogen aan
bieden en wel in de vorm van het oude
domein Soestdijk, dat in 1813 staatsei
gendom gebleven was. Nadat de Ko
ning advies van de Raad van State had
ingewonnen, werd het besluit in de wet
i van 8 juli 1815 bekrachtigd (dat is bin
nen drie weken na Waterloo!)
Koning Willem wilde aan "de Neder
landse armee" in de persoon van haar
Opperbevelhebber een duurzaam blijk
van hoogachting en erkentelijkheid ver
lenen. Daarom werd in een van de arti
kelen van die wet bepaald dat mede op
kosten van het Land in het domein van
Soestdijk een gedenkzuil zou worden
opgericht, "ter bijzondere verering van
de moed in de hardnekkige verdediging
der positie bij Les Quartre Bras zo luis
terrijk ten toon gespreid". Twee dagen
later werd het Koninklijk Neder
lands Instituut van Wetenschappen,
Letterkunde en Schone Kunsten (thans
Koninklijke Nederlandse Akademie
van Wetenschappen) uitgenodigd een
ontwerp in te dienen.
Tezamen met de aangewezen regerings
functionaris werd de plaats van het mo
nument bepaald door de situatie ter
plekke in ogenschouw te nemen. De
keuze viel aanvankelijk op de kruising
van de Postweg (nu de Amsterdamse
straatweg) met de Grote- of Konings
laan, recht tegenover het Paleis.
Het Instituut schreef een prijsvraag uit
(intussen werd al een ontwerp van de
bekende architect J.D. Zocher ontvan
gen, dat echter niet voldeed). Er kwa
men 32 ontwerpen bij de jury binnen.
De jury was in eerste instantie van me
ning dat geen der ontwerpen voldeed.
Een van de eisen was de duurzamheid
van het te gebruiken materiaal. Uitein
delijk werd een ontwerp gekozen, mits
wijzigingen zouden worden aange
bracht. In dit ontwerp, afkomstig van
Abraham van der Hart (1747-1820),
stadsbouwmeester van Amsterdam,
kwamen allerlei elementen voor die
met de strakke soberheid van de antieke
vorm van een gedenknaald niét in over
eenstemming werden geacht. Precies
een jaar na de slag bij Waterloo werd het
plan met de voorgestelde wijzigingen
bij Koninklijk Besluit goedgekeurd. De
maker werd verzocht een gewijzigd ont
werp in te dienen.
Oorspronkelijke ontwerpen en
uiteindelijk plan
Het zou te ver voeren hier alle details te
vermelden van de oorspronkelijke ont
werpen. Geen van deze ontwerpen is
tenslotte uitgevoerd.
De gedenkzuil of naald zou op de hoe
ken vier leeuwen als wachters ontvan
gen. Dan zou aan de voorzijde van de
zuil een vrouwenbeeld, voorstellende
de onsterfelijkeheid, worden geplaatst.
Aan beide zijden zou onder de beelden
een ronde marmeren plaat, in de vorm
van een bolle spiegel, met toepasselijke
inscriptie worden geplaatst.
Op de beide andere zijden zouden zo
genaamde bas-reliëfs (beeldhouwwerk
in een plat vlak) worden aangebracht
met afbeeldingen van de beide veldsla
gen. Boven elk der bas-reliëfs zou een
urn of lijkbus, als eerbetoon aan de ge
sneuvelden, worden geplaatst, met
daaraan een lauwerkrans en de afbeel
ding van de versierselen van de Militai
re Willemsorde (die op 30 april 1815
was ingesteld).
In een eenvoudiger versie van dit ont
werp werden leeuwen en standbeelden
weggelaten; blijven zouden de buste
van de Prins en de urnen, met o.a. af
beeldingen van vaandels en krijgstro-
feeën, evenals de inscripties en bas-re
liëfs.
IN het slot van zijn ontwerp herinnerde
de maker aan de uitvinding van de obe
lisk, die uit Egypte via Griekenland
naar Rome is overgebracht. (Zo strek
ten de proporties van de obelisk op het
Sint-Pietersplein te Rome tot voor
beeld van het te ontwerpen monu
ment.) Obelisken zijn gedenktekens,
geen grafzuilen of grafstenen, zoals de
piramiden of mausolea.
In zijn nieuwe ontwerp, ook weer in
twee versies, kwamen weer leeuwen,
resp. bas-reliëfs voor. Beide zouden in
het definitieve ontwerp verdwijnen. Bij
K.B. van 16 augustus 1816 werd dit
goedgekeurd. De architect Jan de Greef
(1784-1834) kreeg.de opdracht in sa
menwerking met Van der Hart een be
stek te schrijven en werd belast met de
directie van de bouw van het monu
ment.
Discussie over de plaats
Behalve over de vaststelling van het
ontwerp vond ook een discussie plaats
over de grootte en over de juiste plaats.
De minister van Waterstaat en Publieke
Werken - het was inmiddels april 1817 -
vond dat de voorstelde plaats (het
kruispunt van de wegen voor het Paleis
niet voldeed en meende dat de obelisk
beter tot zijn recht zou komen op een
nabijgelegen verhoging van het land
schap. Hij dacht aan wat toen de Soes-
terberg, thans bekend als de lazarusberg
(•20.8 m) te Soest, op 1125 m afstand
van het Paleis gelegen.
Het Instituut reageerde afwijzend: pa
leis en monument vormden in het oor
spronkelijke ontwerp een architecto-
Vaak worden gezapigheid en traagheid als kenmerkende eigenschappen van het
Nederlandse volk in de jaren 1813 tot 1815 genoemd: het volk liet alle enerveren
de gebeurtenissen over zich heen komen en was zelf nauwelijks in beweging te
brengen. Op buitenlandse spotprenten ziet men de Hollander, uitgebeeld met
zijn gouwenaar, die geniet van vrede en vrijheid, die anderen voor hem verwor-
Foto: Goos van der Wilt.
Een van de vrij schaarse echte "mo
numenten" in en om Soest is de
naald, het gedenkteken aan de Stad
houderslaan, op de grens met Baarn.
Veel Soesters passeren het curieuze
bouwsel regelmatig zonder er veel
aandacht aan te besteden.
Deze maand is het 175 jaar geleden
dat de Slag bij Waterloo plaatsvond,
die de aanleiding vormde voor de
oprichting van de Naald. Drs. J.W.
Schneider, reserve-legerpredikant,
woonachtig te Hilversum en zeer
geïnteresseerd in de historie, schreef
ter gelegenheid daarvan een "terug
blik" in twee afleveringen. Dit is het
tweede en laatste artikel; het eerste
stond in de Soester Courant van
13 juni j.1.
nisch geheel. De Koning stemde in met
de minister. Men achtte het raadzaam
de Prins zelf de uiteindelijke beslissing
over plaats en uitvoering van het monu
ment te laten nemen: het monument
werd immers te zijner ere opgericht. De
Prins stelde voor de obelisk te plaatsen
aan he einde van de Koningslaan, recht
tegenover de Paleis.
De bouw
Nadat het ontwerp zijn definitieve vorm
had ontvangen, werd een nieuw bestek
geschreven en het werk aanbesteed. In
het najaar van 1818 werd met de bouw
begonnen. De Greef werd inmiddels
opgevolgd door de architect Zeger
Reyers (1790-1857), stadsbouwmees
ter van 's-Gravenhage. Het monument
was gereed in mei 1820. Abraham van
der Hart, de ontwerper, heeft de vol
tooiing niet mogen meemaken, want hij
was op 3 februari van dat jaar overle
den.
Het monument
Het monument staat op een weinig op
vallend punt, ter zijde van een tamelijk
onbelangrijke weg, wel geheel anders
dan het Gedenkteken 1813, dat in 1866
verrees op het Plein 1813 in Den Haag.
Toch kan het een belangrijk monument
genoemd worden. Het is dat allereerst
als het eerste nationale gedenkteken
van het Koninkrijk, dat in 1815 is uitge
roepen. Het herinnert aan twee belang
rijke gebeurtenissen. Waren de beide
slagen niet door de geallieerden maar
door Napolein gewonnen, dan zou - zo
als op de inscriptie terecht gesteld is - de
onafhankelijkheid van Nederland on
der het Huis van Oranje hoogstwaar
schijnlijk niet behouden zijn. Napoleon
had nog bij de vredesonderhandelingen
in 1814 in ieder geval alle gebieden be
zuiden Maas en Waal voor Frankrijk
willen behouden!
Als bouwwerk vervolgens is het een ty
perend en fraai voorbeeld van het sobe
re klassicisme uit het begin van de 19de
eeuw. Het heeft juist door de versobe
ring van het oorspronkelijke ontwerp
alleen maar gewonnen.
De naald heeft een hoogte van ca. 25 m.
De basis wordt gevormd door een talud
in de vorm van een zeer stompe afge
knotte kegel, gemaakt van hardsteen
platen. Het talud is aan de zijde van de
Koningslaan voorzien van een trap met
zes treden.
Op het talud staat een kubus op een ba
sement van twee treden, gemaakt van
Bentheimer zandsteen. In iedere zijde
van de kubus is een wit-marmeren cir
kelvormige schijf geplaatst. In het mar
mer is een inscriptie aangebracht. Oor
spronkelijk was gedacht aan inscripties
in het Nederlands, Duits, Engels en La
tijn of Russisch. Gekozen werd tenslot
te voor Nederland, de moedertaal, het
Latijn, de universele taal der geleerden,
het Engels, de taal van de belangrijkste
bondgenoot, en het Frans, taal van de
overwonnenen maar ook - op dat tijd
stip - tweede rijkstaal. De teksten zijn
niet geheel gelijk van inhoud; zo wordt
in de Engelse en Latijnse tekst ook van
de instemming van de Koning gespro
ken. De Engelse vertaling werd terecht
"van een meesterhand" afkomstig
geacht. Zij is van Lord Grenville. De in
scripties zijn van bladgoud voorzien.
De ronde spiegel is omringd door een
slang die zijn eigen staart in de bek
houdt, het bekende zinnebeeld der eeu
wigheid, eveneens in het marmer uitge
hakt.
Op de kubus staat de eigenlijke naald
op een kleine verhoging, eveneens ge
maakt van Bentheimer zandsteen. Aan
alle zijden is op ongeveer de halve
hoogte een zespuntige ster aangebracht
(deze dient louter als versiering en heeft
Op de Weegbreestraat raakte vorige
week een 19-jarige bromfietser uit
Soest door onbekende oorzaak de
macht over het stuur kwijt. Hij viel
daarbij tegen een lichtmast. Met letsel
aan zijn been werd hij naar Zonneglo
ren gebracht.
geen. zinnebeeldige betekenis), met
daaronder het jaartal MDCCCXV
(1815). De sterren en de letters van de
jaartallen zijn als reliëfs uitgespaard.
Vlak onder de top bevindt zich aan alle
vier zijden de kroon der overwinning of
lauwerkrans, en suggestie van de jury
(van een door de architect voorgestelde
afbeelding van de Militaire Willemsor
de is afgezien). De kransen bestaan uit
twee losse stukken zandsteen, die met
bronzen schroeven op de naald zijn be
vestigd. Al deze ornamenten zijn ver
guld.
Daar ook in vroeger tijden vandalisme
voorkwam en het monument was be
klad en beschreven, werd later besloten
een sloot te graven en nog weer later een
houten hek te plaatsen, dat omstreeks
het midden van de vorige eeuw werd
vervangen door een smeedijzeren hek,
met spijlen in de vorm van spiesen en
lansen.
De kanonnen
Tot voor kort werd de Gedenknaald ge
flankeerd door twee kanonnen. Oor
spronkelijk waren dit kanonnen die tij
dens de Tiendaagse Veldtocht in 1831 -
geleid door de Prins in de rang van veld
maarschalk als opperbevelhebber van
het veldleger - op de Belgen waren ver
overd. Vóór het uitbreken van de Twee
de Wereldoorlog werden zij wegens hun
historische waarde overgebracht naar
het kasteel Doorwerth en vandaar naar
het Leger- en Wapenmuseum "Gene
raal Hoefer" te Leiden (dat thans te
Delft is gevestigd). Het schijnt niet vast
te staan - misschien ten gevolge van al
deze verplaatsingen - om welke kanon
nen het gaat. Ter vervanging zijn er na
de oorlog twee kanonnen uit 1883 ge
plaatst, die in 1963 werden gerestau
reerd. Ze zijn nu verwijderd omdat het
monument grondige herstelwerkzaam
heden onderging, waarbij een nieuwe
restauratie onmogelijk bleek. Inmid
dels zijn er wel twee stukken geplaatst,
echter van de Tweede Wereldoorlog.
Het monument vertoont zelf gelukkig
geen ernstige constructieve tekortko
mingen. Alleen de top van de obelisk
helt enigszins over. Om de indeling van
bezienswaardigheden van Michelin te
gebruiken: voor wie geïnteresseerd is in
geschiedenis en architectuur, is het mo
nument de reis waard, voor wie belang
stelt in een van beide, verdient het een
omweg en tenslotte is de Gedenknaald
voor de toevallige voorbijganger een
merkwaardig bouwwerk!
(NB: Gegevens voor dit artikel zijn
voornamelijk ontleend aan' Bouwhis
torische documentatie en waardebe
paling. Baarn/Soest Gedenknaald.
Rapport Rijksgebouwendienst - Bu-
reap Rijksbouwmeester - Adviesgroep
Monumenten in Rijksbezit, januari
1987, dat door genoemde dienst aan
schrijver dezes welwillend ter beschik
king werd gesteld. Het is niet in de han
del.)
Maandagmorgen 18 juni, om 10.00 uur
precies, zou de terugreis aanvangen. Na
een week van bezoeken aan de vele
mooie plekjes van Soest zou de Poolse
bus weer oostwaarts rijden. Maar het
werd toch nog later...
Janina Szozda uit Kedzierzyn-Kozle
ging fietsen op een degelijke Hollandse
fiets, een Batavus of zoiets. Maar een
stoeprand komt in Soest veel vaker
voor dan in Kozle. Dus boem, en daar
lag ze, gillend van de pijn. Omringd
door Tolken' werd ze naar Zonneglo
ren gebracht voor onderzoek. Na een
uur mocht ze, stevig in het verband,
naar de Poolse bus die nog wachtte bij
de brandweergarage. De terugreis kon
worden aangevangen.
Het fietsongelukje was het enige pro
bleem tijdens een vlekkeloos verlopen
week voor de 42 gasten uit Kozle. Na de
hartelijke ontvangst door burgemeester
De Widt, maandag 11 juni, is men da
gelijks op pad geweest. Dinsdag werd
bakkerij Van Brummelen bij de Oude
Kerk bezocht (en dronk men koffie van
de bakker), probeerde men een reuzen-
pannekoek weg te werken bij De Smic-
kel, ging men kijken bij paleis Soestdijk,
werd een tochtje naar Spakenburg ge
maakt en sloot men de dag af met koffie
en cake bij De Knollentuin. Bob Sluis,
de eigenaar van De Knollentuin, had de
toerleiding (de Stichting Jumelage
Soest-Kozle) gevraagd een bezoek in
het programma op te nemen. Hij had al
vaker gastvrijheid gehad in Kozle en
wilde ook Soester gastvrijheid tonen.
De Poolse gasten waardeerden het be
zoek aan De Knollentuin bijzonder.
Woensdag werd al vroeg de bustocht
Veilig en zuinig, compact
en toch ruim.
Overtuig U en maak een
proefrit.
Korte Brinkweg 36 - Soest
Telefoon 02155 - 1 62 15
Bewoners van een woning aan de Hei
deweg troffen 's ochtends sporen aan
op hun achterdeur die aangaven dat ie
mand had geprobeerd met een schroe-
vedraaier of ander scherp voorwerp het
slot te forceren. De inbraak was niet ge
lukt.
Bij een tankstation aan de Amersfoort -
sestraat in Soesterberg lukte een in
braak zondagavond wel. Inbrekers
gooiden een betontegel door de ruiten
en gingen er met een hoeveelheid siga
retten en lege cassettedoosjes vandoor.
De politie heeft een onderzoek naar de
daders ingezet.
K0DAC0L0R GOLD KODAK STRETCH KAMERA
Voordeelpak voor 12 panoramische toto's
2x24 opnamen KODAK
KODAK STRANDBAL FRIZBEE
Dit zomerpakket nu
Wem Van Oosten soest-zuio
w T Soeslerbergsestroat 57
SOESTDIJK
fntnSPrVICP Van Weedeslraat 147
TUlUbttl VIC.C Ö2155.25942
aangevangen naar Aalsmeer, waar een
bloemenmassa de veiling doorging.
Daarna kon men 'pootje baaien' in
Scheveningen en heel Nederland in een
oogopslag zien: Madurodam. Donder
dag zou een echte lange Soester dag
worden. Een uitgebreid bezoek (met
proeven) aan de kaasboerderij De Stae-
lenhoef aan de Birkstraat, lunchen in
het clubhuis van de Hopman Massel-
mangroep aan de Sparrenlaan en dan
een stevige wandeling door de Soester
duinen. De volhouders konden daarna
uren rondlopen in het Vliegtuigmu
seum in Soesterberg.
Om 17.00 uur was men weer thuis bij de
gastgezinnen, omdat men om 21.30 uur
werd verwacht op de grootse feest
avond. Polen en gastgezinnen, meer
dan 120 'deelnemers' aan de feest
avond. In Bos en Duin gingen de deu
ren van de grote zaal ook open. Muziek
van de Eemlander Blaaskapel (PVO).
Dansen, polonaise, meezingen. Ook
werd het Poolse lied 'Stolat' ingestu
deerd - dat men zingt als men een dronk
op elkaar uitbrengt - en ook dat laatste
werd (met mate) gedaan.
Vrijdag bezocht men Amsterdam en de
Zaanse Schans. Ook dat hoort op een
programma als je naar Nederland
komt. Evenals zondagmiddag een rus
tige tocht naar Utrecht, met 15 volhou
ders die de Dom ook beklommen. De
stemming onder de Poolse gasten werd
wat bedrukt. Het naderend afscheid
maakte dat het lachen minder werd.
Op naar de maandagmorgen. Hier en
daar wat traantjes. Een week vreemde
mensen in huis betekent na die week dat
ze niet vreemd meer zijn. Weten de Po
len meer van hoe je in Soest kunt leven
en weten wij meer hoe men in Polen
leeft, denkt en doet.
Het bestuur van de Stichting Jumelage
Soest-Kozle kijkt met genoegen terug
op de afgelopen week. Het was organi
satorisch een voorproefje voor de Pool
se Week in september a.s. Dan komen
nog meer gasten uit Kozle, waaronder
koks en een grote dansgroep. Ook die
moeten ondergebracht worden bij
Soester gastgezinnen. Maar we krijgen
er ervaring in. Laten we eerst eens
wachten op de berichten over de terug
reis van deze laatste groep.
B.K.
illem Van Oosten
bij inlevering
N/Ott©
SOEST-ZUID
Soesterbergsestraat 57
02155-13109
SOESTDIJK: Van Weedeslraat 147
02155-25942
"De Witte Burcht" aan de Soester Engweg 2/4 bestaat uit een witgepleisterd
hoofdgebouw uit 1913 in een exotische, eclectische stijl. In 1937 werd een verdie
ping aangebracht. Een zeldzaam buitenhuis met rechts daarvan gelegen koetshuis/
koetsierswoning. Ter rechterzijde van het kasteeltje bevindt zich een arkeltorentje
met zinken spits uitlopend in een fioelvormige windvaan. Aan de achterzijde een
octagonale huiskapel bekroond door een achtzijdige koepoellantaarn.
De spitsbogige bovenlichten van de vensters in de kapel hebben een glas-in-lood
vulling met voorstellingen van de kardinale deugden: wijsheid, deugden: Wijsheid,
Deugdzaamheid en Weldadigheid.
In het interieur zwart-witte plavuizen vloeren, een trap met gesneden houten leu
ning met motieven van tabaksbladeren en een Javaanse jonge vrouw. Ingegeven
door de negotie van de v.m. eigenaars/bewoners. Op last van de latere eigenaar
Pas van ambachtsheerlijkheid Groot Oosterlant zijn de tegeltableaus versierd met
voorstellingen en de tekst: Luctor et Emergo.
Sammy Davis junior stierf
niet aan zijn wijsheid, niet
aan zijn deugd, noch zijn
welzijn, maar (o, noodlot)
uitgesproken
aan een brok in zijn keel.
J.V.
