KOEIEN VOOR HET BEHOUD VAN DE WEIDEVOGELS
Hfif lm j li U uim 11+
NOG EEN GAVE BEEK IN NEDERLAND
NIEUWE KANSEN VOOR DE NATUUR
NATUURMONUMENTEN VOOR
EN DOOR MENSEN
BOERENBEDRIJF EN NATUURBESCHERMING HAND IN HAND
GEEF DE NATUUR MEER RUIMTE
i i
Het gaat niet goed met de weidevogels. De grutto, tureluur,
kievit, wulp en kemphaan zijn overal in Europa ernstig be
dreigd en staan op de Rode Lijst. Het Wormer- en Jisperveld,
een waterrijk veengebied van 'weiland-eilanden' is beroemd
om zijn vele soorten weidevogels. Maar ook hier dreigen ze te
verdwijnen. Daarom werkt de Vereniging Natuurmonumen
ten hard aan de bescherming van de vogels en hun leefgebied
via de inzet van zoogkoeien. Het klinkt wat vreemd in de oren,
maar veehouderij in het Wormer-en Jisperveld kan de redding
betekenen voor de weidevogels.
Natuurmonumenten houdt liet meest karakteristieke van planle- en dierenwereld overeind, zoals
hel heidelandschap Manningcrzand. (J'oto: \elleke WoortmanJSalunrinonuntenien)
Op natte graslanden voelen weidevo
gels zich prima thuis. Maar veel boe
ren vinden veenweidegebieden minder
ideaal omdat de bodem te drassig is
om er efficiënt te kunnen werken. Bo
vendien zijn de vaak alleen per boot
bereikbare weiland-eilanden voor
melkveehouders niet meer rendabel.
Varend boeren is in deze tijd te tijdro
vend en kostbaar. 1 lierdoor worden de
natte graslanden niet meergemaaid en
begraasd en treedt er een verruiging
op waarin de weidevogels, en dan met
name de grutto, zich niet meer thuis
voelen. De weidevogels verdwijnen en
daarmee ook een karakteristiek Hol
lands landschap.
Plantengroei
Het Wormer-en Jisperveld ligt in
Noord-Holland op de grens van de
Zaanse en Waterlandse brakwaterve
nen. Het is een groot graslandgebied,
opgebouwd uit honderden grote en
kleine eilandjes. Het is ontgonnen in
de Middeleeuwen uit moerassen te
midden van grote wateren. Ooit lag het
land hier als een hoogveenkussen bo
ven het Nieuw Amsterdams Peil. Om
hier te kunnen wonen en werken was
het noodzakelijk sloten te graven en zo
het vvateraf te voeren. Daardoor klonk
het veen in en liggen nu veel weilan
den onder het slootpeil. De weiland
eilanden zijn voornamelijk in gebruik
als grasland t.b.v. de melkveehoude
rij.
De vegetatie in het Wormer-en Jisper
veld is bijzonder. Vanuitde Zuiderzee
drong zout water regelmatig het ge
bied binnen totdat deze in 1932 werd
afgesloten. 1 lierdoor zijn er in het ge
bied verschillende soorten planten te
vinden. Er is bijvoorbeeld geen water
lelie te zien, maar wel veemvortel.
Langs de vele sloten staan bloemrijke
rietkragen. In het voorjaar zijn ze roze
gekleurd door de koekoeksbloem.
T wee maanden later zie je er weer hon
derden rietorchideën staan. Zonne
dauw groeit in het Wormer- en Jisper
veld meer dan in de gehele provincie
Utrecht.
Weidevogels
ln het voor-en najaar passeren veel
vogels het Wormer- en Jisperveld. De
grootste waarde van dit natuurmonu
ment is het feit dat het natte weilanden
zijn en dat is erg belangrijk voor de
weidevogels. In de zachte grond zitten
namelijk veel wormen, hoog en mak
kelijk bereikbaar voor de vogels. Het
gras begint veel later te groeien dan in
een droog gebied. Hierdoor gaat het
vee pas laat de wei in en wordt er laat
gemaaid. Weidevogels hebben daar
door ruim de tijd om hun eieren uit te
broeden.
Bijna alle grutto's uit West-Europa
broeden hier. En dat mag best wel bij
zonder heten, want bijvoorbeeld in
Engeland broedenslecht30paartjesdie
permanent bewaakt worden.
In herfst en winter fungeert het gebied
als rust-, foerageer- en verblijfplaats
voor grote groepen steltlopers als de
wulp en goudplevier, eendesoorten en
tal van andere trekvogels.
Het weidse landschap, de geïsoleerde
ligging van de weilanden, rust, maar
vooral een weinig intensief agrarisch
Het waterrijke veengebied Wormer- en Jisperveld met haar talrijke 'weiland-eilandenis beroemd om zijn vele soorten weidevogels. Deze diersoorten
wordene echter in hun bestaan bedreigd. De inzet van zoogkoeien, een project van Natuurmonumenten, moet deze ontwikkeling tegenhouden.
(foto: Natuurmonumenten/Jan van der (leid)
l 'redig grazen de zoogkoeien op het weiland in het 11 armer- Jisperveld. hn de 200 extra hectare
hier te begrazen zijn echter meer koeien en een grotere boerderij noodzakelijk, (foto: Jan van der
Geld/Natuurmonumenten)
gebruik, maken het gebied voor de vele
vogels zo aantrekkelijk.
Eisen
Weidevogeigebied goed beheren stelt
bijzondere eisen. De grondwaterstand
moet hoog zijn omdat anders de vo
gels met hun snavel niet bij het voedsel
kunnen. Het gras moet in het voorjaar
nog niet te hoog zijn omdat de jongen
erin moeten kunnen lopen. De vegeta
tie moet gevarieerd zijn zodat het in-
sektenleven goed ontwikkeld is. De
grond heeft maar een beetje (stal)mest
nodig, teveel is weer schadelijk. Er mag
geen veldwerk worden uitgevoerd die
kuikens of eieren bedreigen. Er wordt
laat gemaaid, liefst na 21 juni als ook
de laatste kuikens uit de voeten kun
nen. En er mag niet teveel vee lopen,
omdat anders de nesten vertrapt wor
den.
Aan het vee dat de graslanden moet
begrazen worden ook bijzondere eisen
gesteld. Er is door Natuurmonumen
ten gekozen voor de uit Frankrijk af
komstige Limousin, diegemakkelijk is
te houden als zoogkoe. De kalfjes blij
ven bij de moederdieren. Deze koeien
houden het gras kort na het maaien,
produceren mest en eten bovendien
's winters het gemaaide gras.
Beheren
Inde jaren '60 begon Natuurmonumen
ten met de aankoop van vooral veen
tjes en oeverlandjes. Door het langzaam
Er is nog maar één gave beek
in ons land; de Roode Beek
in het Limburgse Meijn-
weggebied. De honderden
andere beken en beekdalen
zijn qua natuur en land
schap ernstig aangetast.
Zelfs nog schoon geachte
brongebieden blijken ver
vuild of verdroogd, waar
door bijzondere beekorga
nismen, moerasbossen en
vlinderrijke plantengezel-
schappen worden uitge
roeid. Oorzaak: intensieve
landbouw en drinkwater
winning.
Veel beken zijn voorde landbouw ge
kanaliseerd om het water in natte tij
den snel af te voeren. Door de water
winning voor huishoudens en indus
trie en de beregening en ontwatering
door de landbouw wordt ons onder
grondse schoonwaterreservoir afge
tapt. Veel natuurwaarden zijn afhan
kelijk van dat water.
Het oppervlakte water is vervuild door
de uitspoeling van mest en doordat
rioolwaterzuiveringsinstallaties het
werk vaak niet aankunnen waardoor
er ongezuiverde lozingen optreden. Bij
de door intensieve landbouw gebruik
te beekdalen is er aan het landschap
vaak niet meer te zien of men zich bin
nen of buiten een beekdal bevindt.
'ervuiling en verdroging zijn er de voornaamste oorzaken van dat beken in Nederland
langzamerhand uit het natuurbeeld verdwijnen. Natuurmonumenten zei zich in voor hel herstel
van beekdallandschappen. zoals deze in lieerzc (Brabant). (Jdto: Nelleke Woortman)
beekdallandschap in het kader van
Plannen
Gelukkig hebben veel beken en beek
dalen nog wel een bepaalde waarde,
zeker in vergelijking met de vaak over-
bemeste landbouwgebieden die de
beekdalen omringen. Maar om deze
beken en dalen te behouden pleiten de
Stichting Natuur en Milieu en de Ver
eniging Natuurmonumenten voor
beekdalreservaten met een flinke om
vang. Hiervoor hebben de organisaties
de volgende plannen gemaakt:
Er komt langs de Ruiten AA in Gronin
gen 450 ha aaneengesloten nieuw na
tuurgebied; in Roden-Norg wordt van
zo'n 2000 ha landbouwgrond weer
complete beekdalen gemaakt; herstel
plan Goudplevier; honderden ha's
nieuwe natuur in het beekdal van de
Wapserveense Aa; nieuwe natuur
langs de Twentse beken, de Baakse
beek in de Graafschap, de Beekberg-
se beek en langs de Heelsumse beek;
nieuwe natuur in de beekdalen van
Reusel, Rosep en Beerze in Brabant.
Deze plannen zijn allemaal gericht op
het volledige herstel van beken in gro
te natuurgebieden, behoud en de ont
wikkeling van bijzondere cultuur
landschappen en het accentueren van
beekdallandschappen. Zodat hope
lijk straks ook weer de bijna verdwe
nen ijsvogel terugkeert in de schone
beken.
maarzeker verdwijnen van het aantal
'vaarboeren', kwam er steeds meer
grasland vrij, dat vervolgens ook werd
aangekocht t.b.v. de weidevogels. Van
het Wormer- en Jisperveld is nu 800
hectare aangewezen als reservaat. Na
tuurmonumenten heeft zo'n 600 hec
tare in eigendom, en beheert 200 hecta
re d.m.v. een boerderij met koeien.
Door het weidevogeigebied op deze
manier te beheren, ziet de toekomst er
voor de weidevogels beter uit. Er is
echter één probleem. De boerderij die
Natuurmonumenten acht jaar geleden
heeft gekocht is te klein.
Jan van der Geld is opzichter van Na
tuurmonumenten in het Wormer- en
lisperveld en dag-in-dag uit verant
woordelijk voor het beheer. Hij zegt:
"De boerderij is echt veel- te klein ge
worden.
De stallen zitten vol. Daarbij krijgt
Natuurmonumenten er 100 hectare bij
om te beheren en willen we dat goed
doen dan moeten er nieuwe koeien
aangeschaft worden. Alleen die passen
echt niet meer in destal. Bovendien ligt
deze boerderij helemaal niet aan het
vaarwater, zodat je het vee, mest en
hooi eerst een stuk over de weg moet
transporteren voordat je bij het vaar
water komt. Erg onpraktisch dus alle
maal."
Toekomst
H et is d u j d el ijk d a t er een n i eu we boer
derij moet komen, alleen de bouw van
d e nieu we boerd eri j en u i tbreid i ng va n
de veestapel kosten zo'n drie miljoen
gulden.
Jan van der Geld: Dat is veel geld,
maar voor een goed doel. Zo biedt de
nieuwe boerderij ruimte aan 300
koeien. Daarbij ligt hij veel centraler in
het gebied aan het water en is via een
half verharde weg bereikbaar. En laten
Jan van der Geld, opzichter Natuurmonumen
ten. (foto: Nelleke Woortman/Nataar-
monumenten
ft. Vereniging
k.-> Natuurmonumenten
In Nederland is 'echte na
tuur' een relatief begrip.
Bijna alles wat we natuur
noemen is een gevolg van in
grijpen van de mens in het
landschap. Dat zie je ook. In
veel bossen staan de bomen
keurig in een rij, de meeste
sloten zijn kaarsrecht, dui
nen worden stevig met helm
beplant. Ieder type natuurge
bied in Nederland heeft weer
een eigen achtergrond. De
grote spil achter het behoud
van al dit natuurschoon is de
Vereniging Natuurmonu
menten.
Natuurgebied gewoon maar aankopen
om ze te beschermen. Idee en succes
formule uit 1905. Basis voor de oprich
ting van Natuurmonumenten in dat
jaar. Het begon ermee dat Amsterdam
het Naardermeer wilde volstorten met
huisvuil. Natuurbeschermers van het
eerste uur, waaronder de bekende
Jac.P. Thijsse, richtten Natuurmonu
menten op. Louter met de bedoeling
het Naardermeer aan te kopen. En dat
lukte is 1906. Een resultaat dat smaak
te naar meer.
Bezit
Vaak was het idee om vooral "wandel
oorden" te beschermen. Later kwam de
eigen betekenis van de natuur naar
voren. Begin van deze eeuw werden
namelijk veel biologisch rijke heiden,
venen en moerassen omgevormd tot
landbouwgrond. Dit was een drama
tisch verlies voor de natuur. Natuur
monumenten spande zich daarom al
vroeg in om delen van dat oorspronke
lijke landschap te behouden.
In de loop van tientallen jaren breidde
het bezit van Natuurmonumenten
steeds verder uit. Nu heeft de vereni
ging zo'n 65.000 hectare in beheer. Van
drassig grasland op Texel tot helling-
bossen in Zuid-lintburg, van slikken in
de Dollard tot dijken in Zuid-Beveland.
En over de keur van landschapstypen
maarniettespreken; bos, heideen duin,
complete landgoederen, plassen en
moerassen, vveidevogelgebieden en
buitendijkse gronden. Een hele verant
woordelijkheid, maar ook een taak en
opdracht die met inzet en vakman
schap wordt uitgevoerd.
Vereniging
Een vereniging als basis voor een be
drijf. Dat is het geval bij Natuurmonu
menten. Generaties biologen, terrein
beheerders, bestuurders en financiers
hebben de vereniging steeds richting
gegeven. Op deze manier houdt Na
tuurmonumenten het meest karakte
ristieke van onze plante- en dierenwe
reld overeind.
Maar het waren toch altijd de leden die
Natuurmonumenten een solide basis
verschaften. De vereniging telt nu meer
dan 660.001) leden. Via deze leden dringt
Natuurmonumenten door tot in alle
hoeken van de samenleving. In de ker
ken, in de politieke partijen, het bedrijfs
leven, op radio en televisie en in de
gedrukte media. Momenteel is Natuur
monumenten bezig met de uitvoering
van het Natuurbeleidsplan van de
Rijksoverheid.
Dit plan wil de natuur in ons land de
komende twintig jaar nieuwe kansen
geven. En samen met Natuurmonu
menten moet dat lukken.
we niet vergeten, waar het allemaal om
draait. Het gaat ons erom dat het ge:
heel een belangrijke bi jdrage levert aan
het behoud van een zeer waardevol
veenweidegebied en de natuur die
daarin tot ontwikkeling komt. Weide
vogels kunnen tenslotte niet leven zon
der veeteelt".
Excursies
Uiteraard is het Wormer- en Jisperveld
er niet alleen voor de weidevogels,
want hoewel de graslanden-niet betre
den mogen worden is het niet afgeslo
ten voor bezoekers. Zo worden er re
gelmatig bijzondere excursies per boot
georganiseerd.
Te water, bijvoorbeeld per kano of 's
winters op de schaats, kan iedereen
rustig het gebied bezoeken en genie
ten van de vogels, de planten of het
landschap.
Het gaat niet goed met de grutto. Deze weidevogel staat inmiddels op de Rode Lijst van de
bedreigde diersoorten. Het natte weilandgebied hij Jisp in Noord-Holland is één van de laatste
broedplaatsen in Europa vaar deze unieke weidevogel, (foto; Oene Moedt/Natura
Natuurgebieden en waardevolle landschappen zijn het waard
om beschermd te worden. Natuurmonumenten beheert, be
schermt en ontwikkelt die gebieden, maar heeft daarbij wel
hulp nodig. Gelukkig zien steeds meer mensen het nut in van
actief natuurbeheer. Maar er zijn nog veel meer mensen nodig
om dit werk te ondersteunen en duidelijk te maken dat de
natuur ons allemaal aangaat. Want alleen met uw steun wint
de natuur terrein.
Als u ook vindt dat natuur en landschap overeind moeten
blijven, word dan lid van Natuurmonumenten. Met dit lid
maatschap steunt u niet alleen de natuur, maar u krijgt er
uiteraard ook veel voor terug:
de complete gids met alle natuurgebieden en wandelterreinen in Nederland.
een gratis abonnement op het kwartaalblad 'Natuurbehoud'.
een lidmaatschapskaart die toegang geeft tot unieke gebieden,
deelname aan bijzondere natuur-excursies.
forse kortingen in de Groene Winkel op boeken, wandelkaarte.n, geschenken
etc.
En de zekerheid dat u daadwerkelijk bijdraagtaan de bescherming van onze
natuur.
JA, ik word ook lid van Natuurmonumenten voor 35,-per jaar
(per huishouden) en help mee Nederland mooi te houden en de I
I natuur meer ruimte te geven. Ik verwacht uw acceptgiro en ont- I
vang het lidmaatschapspakket met de complete natuurgids, de
lidmaatschapskaart en het tijdschrift Natuurbehoud.
Naam:m/v J
Adres:I
I Postcode:Plaats:I
Geboortejaar:f
Handtekening:n
J Ik ben 65+ (of jonger dan 21 jaar) en betaal 17,50
1 r
Verstuur deze bon in een envelop naar: 5
J Vereniging Natuurmonumenten I
Antwoordnummer 9933
I 1200 WK 's-Gravenland.
J Een postzegel plakken hoeft niet, maar mag natuurlijk wel. Graag! J
:reiud, <50
■.-Gr.ivdjiid
jn <135 - <5 3<l
Vroeger richtte Natuurmo
numenten zich voorname
lijk op het aankopen en be
heren van natuurgebieden.
Behoud en verder ontwik
kelen van die natuurgebie
den heeft nu de hoogste
prioriteit. Want ondanks al
het natuurbeleid gaat de na
tuur nog steeds achteruit.
Oorzaak: de bestaande na
tuurgebieden zijn te klein
waardoor ze extra gevoelig
zijn voor vervuiling, ver
mesting en verdroging.
Daarbij zijn de natuurge
bieden te versnipperd. Wil
hier weer sprake zijn van
een interessante natuur, dan
moet er in de natuurgebie
den veel 'nieuwe' natuur
ontwikkeld worden.
monumenten met grote grn/orsstre
ven naarzclfregulerendenutuursvs-
temen, waar soorten nis de purper
reiger, bruine kiekendief en mis
schien ook w eer de otter zich kun
nen handhaven.
1 let Ellersinghuizerveld is een goed
voorbeeld van hoe Natuurmonu
menten natuur behoudt en ontwik
kelt. Ellersinghuizerveld ligt in de
omgeving van lagtwedde, in het
gebied Westorwolde en moet wor
den veranderd in een groot beekdol-
reservaat. Voor hel behoud van de
bestaande natuur is het nodigde ver
droging tegen te gaan door v erho
ging van het grondwaterpeil. Bij het
ontwikkelen van nieuwe natuurge
bieden moet de bulldozer aan het
werk. Door het dempen van sloten
en het aanbrengen van hoogtever
schillen, ontstaateen situatie waarin
de natuur weer een nieuwe kans
krijgt
En dat is waar Natuurmonumenten
op dit moment naar streeft, wees
zuinig met wat je hebt en behandel
dit zo goed mogelijk.
Deze natuurgebieden zijn resten van
een aaneengesloten heidelandschap.
Ze liggen vlak bij elkaar, maar zijn nu
nog gescheiden door intensief gebruik
te akkers.
In het Plan Goudplevier is het de be
doeling om er één groot natuurgebied
v an te maken, het Mantingerveld, 1 let
moet een open landschap worden, met
relatie! voedselarme levensgemeen
schappen, v an stuifzand via hei naar
schrale, savanne-achtige graslanden,
open wateren moeras. Al dan niet aan
geplante bomen omgrenzen het na
tuurgebied.
Van belang is dat er zoveel mogelijk
geleidelijke overgangen komen; van
laag naar hoog, van open naar geslo
ten en van nat naar droog. Deze over
gangen zijn noodzakelijk om zoveel
mogelijk plante- en diersoorten een
kans te geven. Zo mogelijk ook de
goudplevier, die hier in 1937 voor het
laatst heeft gebroed.
Er moet in Nederland binnen 2s jaar
150,00 hectare nieuwe natuur komen.
I liervoor moeten de natuurgebieden
worden vergroot, ontwikkeld en met
elkaar verbonden worden.
Voorbeelden van natuurontwikkeling
doorde Vereniging Natuurmonumen
ten zijn het Plan Goudplevier in Dren
the, De.Nieuwe Venen op dogrens van
Noord- en Zuid-I lolland en hel Eller
singhuizerveld in Zuid-Oost Gronin
gen
Goudplevier
Natuurmonumenten gaat in Drenthe
intensief gebruikte landbouwgronden
omvormen tot natuurgebieden.
In de omgeving van Westerbork bezit
Natuurmonumenten vier geïsoleerde
natuureilanden: Mantingerzand, I lul
len/and, Lentsche Veen en Martens-
plekmetcen totaal oppervlakte van 450
ha.
Natuurontwikkeling
De Nieuwe Venen, het gebied rond
Nieuw koop, Vinkeveen en Botshol, is
een ambitieus plan t.b.v. natuuront
wikkeling.
Een aantal plante- en diersoorten is
namelijk al uit dit gebied verdwenen
of wordt in hun voortbestaan bedreigd.
De belangrijkste oorzaken van deze
achteruitgang zijn de verslechtering
vande waterkwaliteit, de intensiv ering
van het landbouwkundig grondge
bruiken de versnippering van natuur
lijke leefgebieden.
Nu bezit Natuurmonumenten het moe
rasgebied Botshol en de Nieuwkoopse
Plassen. Door deze terreinen met elkaar
te verbinden via het plan de Nieuwe
Venen, wordt het een groot aaneenge
sloten na tu u rgebied bcstaa nde u i t gras-
land en moeras. Voor het ontwikkelen
van deze natuur moet uiteraard nog
veel worden gedaan. Zo wil Natuur-
